Nowości

Wszystko, co obecnie jest publikowane na tym portalu ma charakter archiwalny. Działalność portalu w zakresie poszukiwania nowych informacji o historycznych kompozycjach ogrodowych Wschodniej Polski została bowiem zamknięta. Portal nie wprowadza już zmian zamieszczanych w nim tekstów (w tym opisów poszczególnych obiektów) - ani pod wpływem informacji uzyskiwanych od osób zainteresowanych poszczególnymi obiektami lub tekstami, ani w wyniku informacji pozyskiwanych przez osoby będące autorami poszczególnych tekstów lub osobami uczestniczącymi aktywnie w podtrzymywaniu aktywności portalu.

Wiedza prezentowana na portalu jest przede wszystkim wynikiem prac badawczych, terenowych i archiwalnych, zakończonych w latach 80. XX w., jedynie sporadycznie uzupełnianych informacjami późniejszymi. Z jednej strony pozwala to na pokazanie wiedzy o historii parków i ogrodów Wschodniej Polski jaką dysponowano w przededniu zmian ustrojowych, jakie rozpoczęły się w polsce w 1989 r. A z drugiej strony umożliwia zobrazowanie stanu, w jakim historyczne kompozycje ogrodowe tych terenów przetrwały do końca epoki realnego sojalizmu.

Prezentujemy szczegółowe opisy historycznych parków i ogrodów z terenu Wschodniej Polski, czyli z terenów dawnych województw białostockiego, bialskopodlaskiego, zamojskiego i częściowo suwalskiego, przylegających do obecnej wschodniej granicy Polski. Opisujemy historię tych obiektów i ich stan u schyłku lat 80. XX w. A także, jeśli to możliwe, zamieszczamy ich plany, mapy (także stare) oraz zdjęcia - stare i współczesne.  Podajemy też informacje o setkach innych obiektów, których dokładnie nie opisujemy z tej racji, że niewiele lub zgoła nic nie przetrwało z ich dawnych kompozycji do czasów współczenych (zob. spis obiektów w górnym menu). Aby dowiedzieć się co o nich piszemy należy użyć wyszukiwarki (w lewym górnym rogu strony głównej).

Zamieszczamy także ogromny indeks nazwisk (zob. w górnym menu).

Piszemy wiele o historii tych terenów oraz historii komponowania ogrodów (zob. zwłaszcza w lewym menu: Katalog parków i ogrodów i historia sztuki ogrodowej, które szczegółowo obrazują historię sztuki ogrodowej terenów byłego województwa białostockiego, bardzo ciekawej zwłaszcza w epoce Odrodzenia).

Renesansowe ogrody w Polsce? No, chyba tylko w okolicach Krakowa, a i to nieliczne. Nic bardziej mylnego! Bo właśnie na terenie Wschodniej Polski było ich wiele. Zakładali je najpierw dworzanie królewscy związani z Boną i Zygmuntem Augustem - na terenach licznych nadań królewskich zlokalizowanych wokół siedziby królewskiej w Knyszynie, zawierającej też jedną z wzorcowych renesansowych kompozycji ogrodowych. Naśladują ich miejscowi wielmoże i bardziej oświecona szlachta, którzy rozpowszechniają wzorce renesansowej sztuki komponowania przestrzeni daleko poza najbliższe otoczenie Knyszyna.

Niezbyt gęsto zabudowana Białostocczyzna to obszar, gdzie ogrodów renesansowych powstawało wiele i były one sporo większe niż np. w Polsce południowej, gdzie istniejące wcześniej organizmy miejskie i urozmaicona konfiguracja terenu nie pozwalały na swobodne kształtowanie rozleglejszych kompozycji. Wszystko można tu było zaplanować od nowa i swobodnie, korzystając z najlepszych włoskich wzoców. Powstają więc na tych terenach rozległe, wieloczęściowe renesansowe rezydencje dworzan królewskich i samego króla. Urządza się liczne ogrody włoskie - tak ozdobne, jak i ozdobno-użytkowe. Wyprowadza się funkcje użytkowe poza stare zamki, i grody komponując poza nimi (lecz w zasięgu wzroku) nowe folwarki wyposażone w porządnie rozplanowane ogrody użytkowe otoczone alejami i szpalerami, a często też rozległymi systemami stawów. Później często folwarki te przejmują funkcje rezydencjonalne i stają się podstawą nowych, ozdobnych lub ozdobno-użytkowych kompozycji. Zdumiewa przy tym bogactwo i duża liczba tych kompozycji.

Dębów

Po okresie stagnacji obserwujemy w końcu XIX w. pewien rozwój folwarku. Wokół wzniesionego zapewne w latach 80. tego stulecia dworu urządzono bowiem niewielki krajobrazowy park otaczający też kolisty podjazd przed dworem, a zajmujący północno-wschodnią część założenia, powiększoną w kierunku wschodnim w stosunku do pierwotnych granic kwaterowej kompozycji (tak, że park sąsiadował bezpośrednio z drogą Holeszów - Sosnówka. Z drogą do Motwicy i Sosnówki łączyła podjazd kręta aleja dojazdowa przecinająca park, a w połowie odległości między dworem a drogą Holeszów - Sosnówka znajdowała się w parku położona na południe od alei dojazdowej regularna sadzawka z wyspą. Na zachód, a także na południe od dworu i ozdobnej części ogrodu rósł obszerny sad owocowy (teren ten uległ zapewne jedynie niewielkim zmianom w stosunku do układu pierwotnej kompozycji kwaterowej). Ten ogród użytkowy powiązany był z dworem dwiema prostymi drogami wiodącymi do sadzawek i zachowano przynajmniej część regularnych szpalerów rosnących przy granicach sadu i przy sadzawkach. Na północ od sadu (z na północny-zachód od parku), przy drodze ziemnej, usytuowano magazynowe zabudowania gospodarcze (murowane stodoły, szopy na owoce itp.). W południowo-wschodnim narożniku założenia, przy drodze wiodącej w kierunku Mostów i Holeszowa, zlokalizowano pozostałe budynki gospodarcze - oborę, stajnie, kuźnię, spichlerz i inne. Zabudowania gospodarcze skupiono na dwóch prostokątnych kwaterach, z których jedną być może zachowano z wcześniejszego układu. Całość założenia otaczały rosnące wzdłuż jego granic szpalery (stanowiące w latach 80. XX w. jedyny zachowany element dawnej kompozycji wyróżniający ten obiekt z otoczenia). Na uwagę zasługiwał kontrast między regularnym układem przestrzennym większości założenia (stanowiącym zapewne w większości kontynuację wcześniej powstałej kwaterowej kompozycji folwarku), a nieregularnym parkiem.

Prawdopodobnie przy dworze Kozieradzkiego w Przegalinach została założona renesansowa kompozycja ogrodowa, która oprócz wartości użytkowych posiadała pewne cechy ozdobne. Wykorzystywała ona lokalne drogi oraz założony wówczas system stawów, przy czym część ozdobna była zapewne bardzo niewielka i sąsiadowała bezpośrednio z dworem. Chociaż nie znamy bliżej wyglądu ówczesnego założenia, można jednak sądzić, ze było ono zlokalizowane w miejscu obecnego pałacu i parku i że część istniejących obecnie dróg pochodzi jeszcze z wieku XVI.

Indeks nazwisk prezentowany na tym portalu zawiera nie tylko same nazwiska, ale także informacje o posiadanych przez poszczególne osoby majątkach i okresach ich posiadania, albo o majątkach dzirżawionych lub zarządzanych. Zawiera też informacje o koligacjach rodzinnych, pełnionych funkcjach lub zajmowanych stanowiskach, podaje również daty urodzin i śmierci (jeśli zostały wymienione w tekstach prezentowanych na tym portalu). Indeks obejmuje też osoby będące projektantantami pałaców, dworów, ogrodów, różnych budowli ogrodowych, a także znane osoby w jakikolwiek sposób powiązane z opisywanymi obiektami, w tym ogrodników. Taki indeks jest więc obszernym źródłem informacji o rodach i rodzinach różnych właścicieli ziemskich i może być źródłem odrębnych analiz historycznych dotyczących nie tylko dziejów poszczególnych siedzib i ich ogrodów, ale także dziejów poszczególnych rodów i rodzin lub pojedynczych właściceli.

Indeks dotyczy wszystkich aktualnie opisywanych obiektów, tak z terenu byłego województwa białostockiego, jak i byłych województw bialskopodlaskiego i zamojskiego czy suwalskiego.

Ogrody zamkowe na terenie Wschodniej Polski są raczej nieliczne, bo nawet jeśli były jakieś dawniejsze niż siedemnastowieczne to większość z nich uległa zniszczeniu podczas licznych wojen, zajazdów i pożarów, lub też zanikła wraz z zamkami, które traciły rację bytu i upadały by w końcu popaść w ruinę bądź doczekać się rozbiórki. Dlatego wśród prawie 450 obiektów z terenu byłych województw białostockiego, bialskopodlaskiego i zamojskiego, jakie szczegółowo opisujemy na naszym portalu, jest ich bardzo niewiele. Co więcej, nie prezentują one kompozycji stricte średniowiecznych, ani nawet renesansowych. Są często młodsze, niemniej i tak rzadkie, więc zachęcamy do ich poznania.

U początków sztuki ogrodowej stoi spotkanie człowieka z naturą i jego świadoma w tej naturze działalność. Niekiedy ogranicza się ona do wyboru miejsca siedziby. Kiedy indziej polega na wydobyciu z przyrody i zachowaniu szczególnie pięknych elementów. W końcu zmierza do jej kształtowania.

Stąd naturalny krajobraz i jego poszczególne elementy na zawsze określają oblicze powstających kompozycji ogrodowych.

Kompozycje te pojawiają się np. na Białostocczyźnie wraz z rozwojem osadnictwa w XV w.

Rozwój ogrodów dzisiejszej Białostocczyzny na początku XVII w. przebiegał podobnie jak w pozostałych regionach Rzeczypospolitej.

Obok innych kompozycji powstawały tu i rozrastały się ogrody zamkowe towarzyszące siedzibom ufortyfikowanym, ale liczba tego rodzaju założeń była niewielka.

W latach 20-tych lub 30-tych XVII w. otoczono fortyfikacjami „kamienicę” Wiesiołowskich w Białymstoku. Ogród umieszczono poza obwałowaniami, na osi rezydencji pańskiej, a kwatery ciągnęły się tam aż do rzeki i stawu młyńskiego.

Szanowni Użytkownicy Portalu minigo.pl!

Teraz portal ten działa w innej formie i jest poświęcony historycznym kompozycjom ogrodowym z terenu Wschodniej Polski.

W celu bliższego zapoznania się ze specyfiką portalu w nowej formie prosimy przejrzeć informacje o portalu dostępne u góry lewego menu.