Jasionówka - Maryland

Ogród folwarczny – użytkowy, ze skromną oprawę roślinności ozdobnej, powstały po 1819 r.

Dawna nazwa: Maryland

Gmina: Jasionówka

Położenie obiektu: około 5 km od rezydencji właścicieli w Jasionówce (zob. Jasionówka), po przeciwnej stronie miasta Jasionówka, przy drodze do Korycina, w bliskim sąsiedztwie rzeki Brzozówki, pierwotnie w centrum gruntów majątku Jasionówka, wśród pól dworskich

Plan założenia pałacowo-ogrodowego w Jasionówce i założenia folwarcznego Maryland - stan z 1988 r.
Plan sporządzony dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego z 1988 r.

Należący do dóbr jasionowskich folwark Maryland powstał po 1819 r., a bezpośrednimi powodami założenia tego folwarku były zniszczenie przez pożar w 1829 r. zabudowań założenia pałacowo-parkowego w Jasionówce oraz chęć ochrony przeciwpożarowej gospodarstwa folwarcznego. Budowa folwarku Maryland umożliwiła wzniesienie w miejscu dawnego folwarku w Jasionówce kompleksu budynków stajennych stadniny Joachima Wołłowicza (ur. w 1783 r., zm. 2 stycznia 1842 r.), od 1814 r. marszałka szlachty i gubernatora obwodu białostockiego, senatora i ówczesnego właściciela Jasionówki (wzm. w 1818, 1862 i 1874 r.).¹

Drewniany dwór rządcy folwarku w Marylandzie ulokowano przy drodze ze Słomianki, która biegła południową granicą dużego sadu (zajmującego kwadratowy teren). Od zachodu granice sadu wytyczał gościniec koryciński, przy którym wzniesiono murowane z kamieni ogrodzenie. Droga dojazdowa od tego gościńca do dworu obsadzona została aleją lipową. Dalej droga ta okrążała podjazd przed zachodnią elewacją dworu. Z dworem sąsiadowało od południa podwórze gospodarcze, przy którym stały budynki hodowlano-magazynowe (obora, stodoła i stajnia), a w rogu usytuowana była kolista sadzawka. Całość założenia zajmowała teren o powierzchni około 10.3 ha.²

Około 1905 r., kiedy to zlicytowano dobra jasionowskie, Maryland został oddzielony od Jasionówki i stał się samodzielnym centrum gospodarczym. We dworze mieszkał wówczas Żyd, który zakupił teren folwarku na licytacji, i który około 1914 r. sprzedał Maryland Janowi Chylickiemu (mieszkańcowi wsi Zabiele). Rozsprzedaży uległy też w tym czasie grunty folwarczne (około 120 ha).

W XX w. założenie ulegało licznym przekształceniom. Wycięto starodrzew alei dojazdowej oraz drzewa rosnące na granicy sadu i gościńca, a także wycięto część sadu. Wewnątrz dawnego sadu wzniesione zostało nowe gospodarstwo chłopskie. Część dworu rozebrano, a teren dawnego sadu zajęły częściowo pola orne. Rozbiórce uległy też folwarczne budynki gospodarcze, a na ich miejscu wzniesiono nowe.³

Do lat 80. XX w. z dawnych nasadzeń przetrwały 2dwie lipy w alei dojazdowej (o średnicy pni 70 i 77 cm), posadzone około połowy XIX w. W sadzie pozostała część starych jabłoni, grusz i śliw. Znakomitą większość roślinności stanowiły w tym czasie nowe nasadzenia topól i grochodrzewów przy gościńcu i przy drodze dojazdowej do dworu, oraz odrosty z pni wyciętych drzew alei. Na miejscu starego rósł w tym czasie nowy sad, o zbliżonych do starego granicach. Na południe od założenia zwracała uwagę kępa wierzb i olsz otaczająca starą sadzawkę. Łącznie na terenie obiektu występowało tylko 12 gatunków drzew i krzewów. Cały obiekt był dobrze widoczny z szosy łączącej Korycin z Jasionówką, biegnącej wzdłuż zachodniej granicy dawnej kompozycji.⁴

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

Źródła:

¹ Żychliński Teodor, Złota księga szlachty polskiej, r. XI, Poznań 1889; Spravocnyj kalendar po gorode Belostoke na 1913 god, Białystok 1913, s. 72; Archiwum Archidiecezjalne w Białymstoku, Inwentarze kościołów w Archidiakonacie Biłystockim… roku 1820, s. 44 i 47; AP Białystok, Zbiór Kartograficzny, GKL 36; Dikov Aleksy, Spisok zemlevladenii v Grodnenskoi Gubernii, Grodno 1890, s. 75; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Cybulko Zofia, Wierzbicka-Maroszek Teresa, Dokumentacja ewidencyjna założenia pałacowo-ogrodowego w Jasionówce i dawnego folwarku Maryland, Białystok 1983, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

² Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Cybulko Zofia, Wierzbicka-Maroszek Teresa, Dokumentacja ewidencyjna założenia pałacowo-ogrodowego w Jasionówce i dawnego folwarku Maryland, Białystok 1983, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 55, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego, Stan z 1988 roku. Część szczegółowa, t. 1, Białystok 2000, s. 113-114

³ Informacje ustne Grodzika Stanisława, zam. w Marylandzie, właściciela siedliska folwarcznego w 1983 r.

⁴ Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Cybulko Zofia, Wierzbicka-Maroszek Teresa, Dokumentacja ewidencyjna założenia pałacowo-ogrodowego w Jasionówce i dawnego folwarku Maryland, Białystok 1983, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 55, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego, Stan z 1988 roku. Część szczegółowa, t. 1, Białystok 2000, s. 113-114

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród folwarczny, Jasionówka-Maryland, józef maroszekKategoria:folwarczny