Ludomirowo

Park dworski – naturalistyczny, powstały po 1867 r.

Dawna nazwa: Ludomirowo

Gmina: Sidra

Położenie obiektu: wśród pól, przy drodze z majątku Andrzejewo do wsi Zalesie, na niewielkim wzniesieniu otoczonym z dwóch stron bagiennymi dolinami strumieni

Plan założenia dworsko-ogrodowego w Ludomirowie - stan z 1988 r.
Plan wykopnany dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego z 1988 r.

Siedziba dworska w Ludomirowie powstała po 1867 r. w wyniku wydzielenia części gruntów z majątku Andrzejewo. Jej założycielem był Ludomir Gąsowski (od którego imienia pochodzi nazwa siedziby), który dostał część Andrzejewa w spadku po ojcu – Wiktorze Gąsowskim (uczestniku Powstania Styczniowego i sybiraku).

Na przełomie XIX i XX w. kompozycja Ludomirowa była już całkowicie ukształtowana i składała się z parku, sadu oraz dziedzińca gospodarczego, przy którym stały dwa obszerne drewniane budynki (stodoła i obora). Drewniany dwór stał frontem na zachód (w kierunku parku) i prowadziła do niego od północy aleja dojazdowa (od traktu Andrzejewo – Zalesie). Przedłużeniem tej alei była droga przecinająca założenie w poprzek, biegnąca przez dziedziniec gospodarczy i dalej na południe, a następnie skręcająca na wschód i łącząca się ponownie z drogą do Zalesia okrążającą ogrody od północy i wschodu. Na wschód od dworu i dziedzińca mieścił się prostokątny sad pełniący też częściowo funkcje rekreacyjne.

Położony na zachód od dworu naturalistyczny park zamknięty był od północy i południa szpalerami jesionowymi. Od zachodu i południowego zachodu park zamykały naturalne grupy olsów. Na osi dworu, we wschodniej części parku usypano wzgórek w kształcie gwiazdy. Był to kwietnik, na którego szczycie zasadzono orzech włoski. Otaczały go różnogatunkowe nasadzenia krzewów ozdobnych, a całę tę kompozycję obiegała obwodnicowa droga. Dalej na zachód mieściło się główne wnętrze parku, w którym przy innej, obiegającej je drodze, posadzono swobodne grupy drzew i krzewów ozdobnych.

Charakterystycznym elementem parku były skupione w jego południowo-zachodniej części niewielkie sadzawki o kolistych lub prostokątnych kształtach. Po groblach między nimi, częściowo obudowanych drewnem, biegły drogi spacerowe. Nad kanałami łączącymi sadzawki przerzucono kilka mostków, a na dwóch kolistych stawach usypano okrągłe wysepki. Nad stawami i na wyspach rosły drzewa ozdobne i różne gatunki drzew i krzewów (w tym niektóre egzotyczne) oraz kępy kwiatów. Funkcjonował tu cały system zastawek zapewniających przepływ wody. Jedna z sadzawek służyła do kąpieli, w innych hodowano ryby, a w jeszcze innych rośliny wodne i błotne.

Po śmierci Ludomira Gąsowskiego (zm. ok. 1890 r.) Ludomirowem władała do 1912 r. wdowa po nim – Olga Gąsowska. W tym czasie słynęło ono w okolicy z gustownie urządzonego parku i cennego wyposażenia dworu, pochodzącego w części z darów przełożonej Instytutu Panien Szlacheckich z Białegostoku, która często odwiedzała Ludomirowo.

Po Oldze majątek przejął jej syn Ziemowit, a po nim Tadeusz Gąsowski, który gospodarował tu do II wojny światowej. Jednak jeszcze w czasie I wojny światowej założenie zostało znacznie zniszczone, zaś w okresie międzywojennym ulegało dalszej dewastacji. W latach 30. XX w. stały tu jeszcze walący się dwór i obora. Południowa część parku była wtedy już zasadzona sadem. Kolejne zniszczenia miały miejsce w czasie II wojny światowej, kiedy to wymarzły sady, zdewastowano kompozycję sadzawek i wycięto wiele drzew ozdobnych.

Po parcelacji majątku w 1945 r. siedlisko dworskie zostało własnością chłopskiej rodziny Tomaszczyków, którzy w 1950 r. wznieśli tu drewniany dom, a obok niego kilka budynków gospodarczych. Do końca lat 80. XX w. usunięto prawie cały starodrzew ogrodów, a dawne wnętrza ogrodowe zamieniono na pastwiska. Z dawnej kompozycji przetrwały do tego czasu zarośnięte sadzawki, wzgórek po gwiaździstym kwietniku i zdziczałe grupy krzewów ozdobnych we wschodniej części dawnego parku. Część ogrodów zarosły olsy, a część zarośla i młode zagajniki. O przebiegu dawnych szpalerów można się było zorientować na podstawie młodych drzew wyrosłych z odrostów korzeniowych po usunięciu drzew starych. W tym czasie roślinność rosnąca na terenie byłego założenia liczyła 19 gatunków drzew i krzewów, jednak z nasadzeń dawnego parku przetrwało (oprócz kilku grup krzewów) tylko 10 starych drzew sadzonych w II połowie XIX w. – 4 jesiony, 5 lip i topola szara.

Wnętrze dawnego ogrodu dworskiego w Ludomirowie - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2116

Zniszczona kompozycja zajmująca niegdyś obszar ok. 4 ha i przyciągająca wzrok z odległości kilku kilometrów straciła swoje walory krajobrazowe, gdyż długoletnia dewastacja sprawiła, że teren założenia upodobnił się do typowych siedzib chłopskich i wtopił w naturalne zbiorowiska leśne.

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

Źródła:

Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 87, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

AP Białystok, Starszy Notariusz Grodzieński, nr 13.568, 13.574, 14.851

AP Białystok, Białostocko-Sokólsko-Bielska Opieka Szlachecka, nr 25

AP Białystok, Wojewódzki Urząd Ziemski w Białymstoku II, nr 35, k. 4

Dikov Aleksy, Spisok zemlevladenii v Grodnenskoi Guberni, Grodno 1890

Księga adresowa Polski wraz z wolnym miastem Gdańskiem dla handlu, rzemiosła i rolnictwa, Bydgoszcz 1930

Informacje ustne Kamińskiego Józefa zam. w Ludomirowie

Informacje ustne Tomaszczyka Józefa, zam. w Ludomirowie

Korneluk Eugeniusz, Zawistowski Andrzej, Ewidencja założenia dworsko-ogrodowego w Ludomirowie, Białystok 1981, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, park dworski, Ludomirowo, józef maroszekKategoria:dworski