rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeOgrodniki Kolonia

 

Ogród dworski – jednownętrzowy, kwaterowy o przewadze funkcji użytkowych, powstały przed 1856 r.

Dawna nazwa: Ogrodniki Kolonia

Gmina: Knyszyn

Położenie obiektu: wśród porośniętych lasem niewysokich wzgórz, nad bezimiennym strumieniem – dopływem rzeczki Repnej, przy drodze łączącej położony około 1 km na północny-zachód majątek Ogrodniki z Jasionówką (stanowiącą od 1824 r. centrum tych dóbr)

 Ogrodniki Kolonia

Plan założenia dworsko-ogrodowego w Ogrodnikach Kolonii - stan z 1988 r.
Plan wykonany dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego z 1988 r.

Siedziba w Ogrodnikach Kolonii powstała po częściowym rozpadzie dóbr jasionowskich w 1824 r. (zob. Jasionówka), należała początkowo do Oborowiczów i stanowiła centrum niewielkiej własności wyodrębnionej przed 1856 r. z majątku Kalinówka Kościelna.1

Prosta kompozycja tego założenia składała się z prostokątnego, otoczonego dookoła drogami ogrodu i sąsiadującego z nim prostokątnego terenu, zajętego przez dziedzińce i zabudowania. Jednownętrzowy ogród podzielony był krzyżującymi się drogami, a w jego wnętrzu posadzono drzewa owocowe. Otoczony był dookoła szpalerami i alejami drzew ozdobnych, W otoczeniu zabudowań usytuowanych niedaleko od strumienia pozostawiono kilka starych drzew z rosnącego tu wcześniej lasu. Większość otaczających tę siedzibę lasów została później wycięta, a ich miejsce zajęły pola uprawne.2

Lokalizacja dworu istniejącego do lat 50. XX w. była prawdopodobnie późniejsza niż sam ogród. Umieszczono go na północny-wschód od dziedzińca gospodarczego na osi jednej z dróg biegnących po granicach ogrodu i łączących dwór z drogą do Jasionówki. Przed dworem urządzono podjazd, który otoczono grupami drzew i krzewów ozdobnych, a drogę dojazdową prowadzącą wzdłuż północno-wschodniej granicy ogrodu do podjazdu przed dworem obsadzono dębami, klonami i lipami toteż odtąd pełniła ona funkcję reprezentacyjnej alei dojazdowej. Z drogi tej rozciągały się widoki na dolinę strumienia i na dolinę rzeki.3

Kolonia Ogrodniki przeszła w latach 80. XIX w. (prawdopodobnie drogą ożenku) na własność Toczyłowskich.4 Powiązano wtedy w jedną całość siedzibę dworską i położone tuż obok zabudowania należące do Toczyłowskich, zatem obok siebie funkcjonowały w tym czasie dwie części gospodarcze (należące do tego samego majątku). Stopniowo jednak usuwano zabudowania wzniesione przez Oborowiczów, których miejsce zajął sad. Pozostały natomiast bardziej oddalone od dworu budynki dawnego siedliska Toczyłowskich. Na początku XX w. wzniesiono tam szereg nowych zabudowań. Tę część gospodarczą oddzieliła od sadu aleja lipowa. W tym samym czasie posadzono we wnętrzu starego ogrodu szpaler klonowy (który podzielił to wnętrze). W okresie międzywojennym dokonano nowych nasadzeń uzupełniających drzewostan alei i szpalerów.5

Ostatnimi przed wojną właścicielami opisanej siedziby byli trzej synowie Stanisława – Zygmunt, Stanisław i trzeci o nieznanym imieniu.

W 1949 r. pozostający w dość dobrym stanie obiekt upaństwowiono i włączono do Państwowego Gospodarstwa Rolnego Ogrodniki (zob. Ogrodniki PGR). Od 1975 r. stanowił on własność PGR Knyszyn, Zakładu w Ogrodnikach. Po 1949 r. założenie opustoszało gdyż istniejące tam zabudowania były tylko częściowo wykorzystywane do celów magazynowych. W końcu w latach 50. I 60. XX w. rozebrano większość budynków i w latach 80. pozostały tam tylko ruiny jednej stodoły.6

Drzewostan ogrodu został w okresie powojennym znacznie przetrzebiony, jednak do lat. 80. XX w. przetrwała część drzew alei i szpalerów, pozwalając zorientować się jaki był kształt dawnej kompozycji. Usunięto natomiast doszczętnie sady, których miejsce zajęło pastwisko. Większość starych drzew zachowanych do tego czasu pochodziła z początku XX w. lub z okresu międzywojennego. Wyróżniały się tylko 2 stare dęby liczące 150-200 lat o średnicach pni 114, 126 i 136 cm oraz dziewiętnastowieczny żywotnik rosnący dawniej przy podjeździe. Przetrwały też wśród zarośli nieliczne krzewy ozdobne rosnące w otoczeniu dawnego dworu i podjazdu. Poza tym, rosła tu młoda roślinność przy drogach, towarzysząca zachowanym starym drzewom alei i szpalerów. Łącznie rosło tu tylko 26 gatunków drzew i krzewów.

Położony w dość ciekawym krajobrazie obiekt był w latach 80. XX w. z dwóch stron otoczony lasami, ale i z pozostałych przesłaniały go lasy, tylko rosnące w pewnym oddaleniu. Bardzo zdewastowany i widoczny tylko z pobliskich pól teren dawnego ogrodu nie odgrywał więc większej roli w krajobrazie.7

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

 

Źródła:

1 Topograficeskaja Karta Grodenskoj gubernii, b.m. 1856. Ispravl. Po rekognescirovke 1865 i 1866 g., Skala 1:126000

2 Maroszek Józef, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Ogrodnikach Kolonii, Białystok 1979, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 103, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

3 Maroszek Józef, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Ogrodnikach Kolonii, Białystok 1979, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 103, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

4 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. II, Warszawa 1880-1900, s. 402

5 AP Białystok, Starszy Notariusz Grodzieński, nr 6060; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 103, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

6 Informacje ustne Gromadzkiego Stanisława, zam. w Chobotkach

7 Maroszek Józef, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Ogrodnikach Kolonii, Białystok 1979, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 103, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogrody, ogród dworski, Ogrodniki Kolonia, józef maroszekKategoria:dworski