rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjePołomin

Ogród folwarczny – regularny, użytkowy, o dwóch kwaterach, powstały około połowy XVIII w. na miejscu wcześniejszego folwarku

Dawna nazwa: Polonina

Gmina: Suchowola

Położenie obiektu: na niewysokim wzniesieniu, w sąsiedztwie strumienia Zgierszczyzny

 

POłomin - plan 

Plan założenia folwarczno-ogrodowego w Połominie - stan z 1988 r.
Plan wykonany dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego z 1988 r.

W 1617 r. powstał ufundowany przez Krzysztofa Wiesiołowskiego, leśniczego nowodworskiego, folwark plebana Chodorowskiego nazwany Polonina na cześć królów polskich (królewskie zatwierdzenie nadania nastąpiło w 1620 r.). Zapewne już w połowie XVII w. zbudowano obok zabudowań folwarcznych kościół filialny parafii w Chodorówce.1

Około połowy XVIII w., podczas reorganizacji królewskich dóbr stołowych Poloninę odebrano z rąk plebańskich i włączono do królewszczyzny. Umieszczono tu siedzibę klucza suchodolińskiego ekonomii grodzieńskiej i do 1867 r. dobra te były własnością państwową.2

Początkowo był to folwark pełniący funkcje głównie gospodarcze, gdyż nie było tu rezydencjonalnej siedziby szlacheckiej. Jednakże uzyskał on klarowny kształt przestrzenny i okazałą zabudowę w czasach Antoniego Tyzenhauza, który w ramach reorganizacji dóbr ekonomii grodzieńskiej wzniósł tu około połowy XVIII w. dwór rządcy i budynki gospodarczo-hodowlane, murowane z kamienia i cegły. Założenie uzyskało wówczas kształt, który w jeszcze w latach 80. XX w. nadal można było odczytać.3

Głównym traktem komunikacyjnym założenia była wtedy droga łącząca wsie Romanówka i Połomin. Była ona wysadzana drzewami, biegła z zachodu na wschód, po grobli między stawami rybnymi wykopanymi na strumieniu i przecinała teren dziedzińca. Dwór ustawiono na granicy tego dziedzińca gospodarczego (po jego południowej stronie) i jednej z kwater ogrodu. Na południe od tej kwatery położona była druga kwatera ogrodowa. Obie te położone jedna za drugą kwatery były kwadratowe i otoczone były alejami lipowymi i klonowymi, a ich wnętrza zajmowały sady. Obszerną część gospodarczą ogrodzono kamiennym murem. Od wschodu i północy wzdłuż tego ogrodzenia biegła droga z Romanówki do Olszanki. Poza terenem założenia, na północ o niego zlokalizowany był kościół stojący wewnątrz cmentarza grzebalnego. Jak widać, folwark w Połominie miał pełnić funkcje użytkowe, więc nie założono tu ogrodu ozdobnego, jednak rozplanowano go porządnie i funkcje ozdobne pełniły tu aleje posadzone przy granicach kwater ogrodowych i przy drogach dojazdowych.4

Po 1795 r. Połomin stał się własnością króla pruskiego, a w 1807 r. wraz z cała ekonomią grodzieńską przeszedł na własność carów rosyjskich. Wydaje się, że do czasu kiedy był własnością państwową nie zachodziły w nim większe zmiany. Jedynie około 1863 r. zniszczeniu uległ kościół dworski i nigdy już go nie odbudowano.

W 1867 r., zgodnie z Instrukcją carską z 1865 r. Połomin został sprzedany Mikołajowi Zinowiewowi. Liczył wówczas 281 dziesięcin ziemi (310 ha).5 Mikołaj Zinowiew w 1882 r. sprzedał ten majątek Wsiewołodowi Sytinowi, który był też wymieniany jako właściciel w roku 1892 (sprzedaż obejmowała oprócz folwarku z domem mieszkalnym w Połoninie także uroczysko Dubasiewszczyzna i leśną daczę).6

W czasach własności ziemian rosyjskich posadzono w Połominie nowe drzewa i krzewy ozdobne w alejach i szpalerach przy drogach oraz wokół kwater ogrodowych i w sąsiedztwie dworu. Poza tym, dzierżawca majątku Otton Baehr junior założył też sad między zabudowaniami a stawami na strumieniu. Generalnie, w starym układzie przestrzennym nie dokonywano istotniejszych zmian, zaś właściciele korzystali ze starych zabudowań i nie prowadzili większych inwestycji budowlanych. Łącznie ze stawami, nowymi sadami i cmentarzem kompozycja zajmowała wówczas obszar około 10 ha.

Około 1907 r. majątek rozparcelowano. Centrum dóbr wraz z siedzibą dworską zakupiło wtedy kilku chłopów, którzy około 1912 r. rozebrali dwór i część budynków gospodarczych. Obok wznieśli zagrody, a na części dawnego dziedzińca posadzili sad. Stary ogród zaniedbano, a przy zrujnowanych murach starego ogrodzenia zaczęły wkrótce plenić się chwasty.7 Ta powolna dewastacja starej kompozycji trwa do dzisiaj.

Połomin 1

Widok na ogród folwarczny w Połominie z terenu dawnego dzidzińca - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2287

Do lat 80. XX w. zachowały się jednak dwie stare kwatery ogrodowe (głównie dzięki rosnącym przy ich granicach drzewom i biegnącym tam drogom), a także 2 obory, budynek gospodarczy, resztki muru ogrodzenia oraz ślady stawów nad strumieniem. Starodrzew obiektu był dość jednorodny i pochodził z II połowy XIX w. lub z I połowy wieku XX. Skupiony był przy granicach kwater ogrodowych oraz przy granicach dawnej części gospodarczej i składał się głównie z lip, jesionów, klonów i wierzb. Starym drzewom towarzyszyły młode samosiewy i zarośla.

Połomin 2

Widok od wschodu na fragmenty riun ogrodzenia i dawnych budynków gospodarczych w Połominie - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2288

Usytuowana na wzgórzu siedziba była dobrze widoczna z okolicznych pól. Najciekawiej wyglądała od strony południowej skąd widać było teren starego ogrodu. W widoku od północy zwracały uwagę przede wszystkim ruiny kamiennych ogrodzeń.8

Ewa Bończak-Kucharczyk
Józef Maroszek

 

Źródła:

1 Opisy parafii dekanatu knyszyńskiego z roku 1784, opr. Wernerowa Wiesława [w:] Studia Podlaskie, t. I

2 Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka Czartoryskich, nr 1777, s. 801-803

3 AP Białystok, Kamera Wojenna i Domen

4 Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Juchniewicz Ewa, Rogalewska Ewa, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Połominie, Białystok 1985, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 117, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

5 Bujnowski Walerian, Powiat sokólski. Jego przeszłość i stan obecny, Warszawa 1939

6 AP Białystok, Starszy Notariusz Grodzieński, sygn., tymcz. 11, k. 29-45 (sygn. dawna 13.816)

7 Informacje ustne mieszkańców Połonina

8 Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Juchniewicz Ewa, Rogalewska Ewa, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Połominie, Białystok 1985, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 117, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

 

Inne źródła:

Akademia Nauk w Kijowie, Oddział rękopisów

 

 

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród folwarczny, Połomin, józef maroszekKategoria:folwarczny