Strabla

Park dworski – wieloczęściowy, osiowy, powstały po 1777 r. w miejscu wcześniejszej siedziby dworskiej, a w II połowie XIX w. częściowo przebudowany w duchu romantycznym

Dawna nazwa: Strabla

Gmina: Wyszki

Położenie obiektu: na niewysokim wzgórzu leżącym nad doliną Narwi, na granicy pól ornych i łąk nadrzecznych, w oddaleniu od wsi

Plan założenia dworsko-ogrodowego w Strabli - część wschodnia - stan z 1988 r.
Plan wykonany dla potrzeb Katalogu parków i ogordów województwa białostockiego z 1988 r.

Plan założenia dworsko-ogrodowego w Strabli - część zachodnia - stan z 1988 r.
Plan wykonany dla potrzeb Katalogu parków i ogordów województwa białostockiego z 1988 r.

W latach 20. XVI w. król Zygmunt I obdarzył Macieja z Krajny, zwanego Doktorem, majętnością Buzuny i „służbą” w Malewiczach, a w 1524 r. innymi dwiema „służbami” w Samułkach i Szczechłowszczyźnie. Na terenie tej ostatniej Maciej z Krajny założył swoją rezydencję, która według niepotwierdzonej źródłami pisanymi tradycji musiała być bardzo okazała, gdyż nazywano ją podobno „Extra Bella”, co dało początek późniejszej nazwie Strabla.

Maciej z Krajny, wychowanek uniwersytetów w Krakowie i w Padwie, był lekarzem nadwornym Zygmunta I. Leczył też Stanisława księcia Mazowieckiego i Mikołaja Radziwiłła, kanclerza litewskiego. Doktor wykazywał też szerokie zainteresowania humanistyczne, m.in., literaturą klasyczną i piśmiennictwem humanistycznym, co znalazło odzwierciedlenie w jego spuściźnie literackiej i w jednej z najbogatszych ówczesnych bibliotek, którą ofiarował w 1546 r. Kolegium Mniejszemu Uniwersytetu Krakowskiego. W literaturze rozpowszechniony jest pogląd, iż nowo założona rezydencja Macieja w Strabli skomponowana była w oparciu o wzorce włoskie , zaś jej ogród był zaprojektowany i wyposażony w stylu renesansowym. Charakterystyczne dla renesansu było m.in. umieszczenie ogrodów na wzniesieniu, które górowało nad doliną rzeki Narwi, za którą leżała bojarska wieś Lesznia, związana widokowo ze Strablą. Do tej wsi prowadziła przecinająca dolinę droga z Bielska biegnąca obok dworu strabelskiego i przechodząca przez rzekę na północ od siedziby dworskiej.

Zapewne w tym samym czasie co dwór powstał w sąsiedztwie kościół łaciński, a sprzężenie siedziby dworskiej z kościołem pozostało do dziś cechą charakterystyczną Strabli.

Maciej z Krajny zmarł po 1546 r., a majątek przejęła wdowa po nim Eufemia, która była jego właścicielką jeszcze w 1550 r. Później otrzymała Strablę w posagu córka Macieja i Eufemii – Barbara, żona Mikołaja Arciechowskiego (wzm. w latach 1558-1567). Następnie wymarcie spadkobierców Macieja z Krajny spowodowało, że Strabla wróciła w ręce królewskie.

Po 1577 r. Buzuny i Strabla przeszły na własność Jana Dulskiego, starosty suraskiego, jednego z dworzan Zygmunta Augusta. Po śmierci Dulskiego w 1590 r. prawem kaduka spadły na króla, który 31 grudnia 1592 r. oddał je w dożywotnie władanie Stanisławowi Fogelwederowi (zm. w 1603 r.), który w 1592 r. uzyskał od króla dokument potwierdzający to nadanie. Stanisław Fogelweder był z kolei znanym humanistą, wychowankiem uniwersytetów w Paryżu i w Padwie, zaangażowanym w służbie dyplomatycznej ostatnich Jagiellonów i ich następców. Stale przebywał więc na dworze królewskim i w licznych misjach zagranicznych, a okres jego posesji nie zaowocował rozbudową siedziby dworskiej w Strabli, ani też jej ogrodów.

Przed 1617 r. Strabla stała się własnością Adama Turowskiego, stolnika wiskiego. W tym roku Turowski uposażył plebana strabelskiego (nabożeństwa odbywały się wówczas w istniejącej kaplicy drewnianej). Po Adamie posiadał Strablę: Kazimierz Turowski (wzm. w 1639 r.), który zbudował w miejscu drewnianego kościoła murowany.

O zakresie prac prowadzonych przez Turowskich w Strabli nic bliższego nie wiadomo. Siedziba dworska posiadała w tym czasie prawdopodobnie sześciokwaterowy układ, w którym 3 kwatery wschodnie oddzielał od trzech kwater zachodnich gościniec bielski, stanowiący też główną oś układu. W kwaterze północno-zachodniej znajdowały się kościół i rynek przed kościołem. W kwaterze północno-wschodniej umieszczono cmentarz i zapewne także plebanię z ogrodem. Pozostałe 4 kwatery zajęte były przez zabudowania i ogrody dworskie. Od południa zamykała kompozycję rzeka Strabelka, na której wykopano przy wjeździe do założenia 2 stawy, położone po dwu stronach gościńca.

W II połowie XVII w. Strabla przeszła na własność Kurzenieckich. W 1676 r. należała do Gabriela Kurzenieckiego, chorążego parnawskiego, po którym przejął ją jego syn Zygmunt Kurzeniecki, podkomorzy ziemi bielskiej (wzm. w 1697 r.). Przed 1717 r. dokonany został przez synów Zygmunta – Kazimierza, cześnika podlaskiego, Zygmunta, miecznika bielskiego i Michała – podział majątku. Strablę objął Michał, który w 1717 r. zastawił ją metropolicie Leonowi Kiszce, opatowi supraslskiemu, a następnie w 1725 r. ofiarował mu je prawem wieczystym. Sam Michał Kurzeniecki spędził resztę życia w monastyrze w Supraślu. Bazylianie usunęli wówczas ze Strabli plebana łacińskiego i zamienili kościół na cerkiew filialną parafii unickiej w Rajsku.

Po śmierci Michała Kurzenieckiego jego sukcesorzy odebrali Strablę Bazylianom i około połowy XVIII w. (przed 1761 r.) stała się ona własnością Macieja Starzeńskiego (zm. w 1787 r.), starosty brańskiego. Maciej Starzeński, ożeniony z Anielą z Tremblińskich, był bliskim współpracownikiem i dworzaninem hetmana wielkiego koronnego z Białegostoku Jana Klemensa Branickiego toteż zapewne z Białegostoku czerpał wzorce kompozycyjne zastosowane przy przebudowie Strabli (zob. Białystok – park pałacowy).

Przebudową Strabli na rezydencję wielkopańską kierował już w latach 70. XVIII w. syn Macieja, a późniejszy dziedzic Strabli – Michał Hieronim Starzeński (ur. w 1757 r., zm. w 1823 r.). Opracował on „plan topograficzny Strabli”, zakładający meliorację łąk i gruntów dworskich, przeprowadzenie kanałów oraz przebudowę siedziby dworskiej i ogrodów. Prace rozpoczęto w 1777 r., a w roku 1778 Maciej Michał Starzeński wraz z żoną Barbarą z Kuczyńskich zjechali na stałe do Strabli. Melioracja i budowa kanałów trwała jeszcze w 1782 r.

Po przebudowie założenie uzyskało regularną osiową kompozycję i składało się z 4 części funkcjonalnych – rezydencjonalno-ogrodowej, gospodarczej, z ogrodów użytkowych i z osady kościelnej. Centralna część rezydencjonalno-parkowa zajmowała dawną zachodnią kwaterę ogrodu oraz tereny leżące na zachód od niej. Część gospodarcza zajmowała kwatery południowe, a ogrody użytkowe zajmowały dwie dawne kwatery wschodnie, zaś kościół, cmentarz, plebania i ogród plebański zajmowały dwie stare kwatery północne. Główna oś kompozycji przebiegała teraz ze wschodu na zachód wzdłuż alei dojazdowej prowadzącej od wschodu od traktu warszawskiego. Przed bramą o wysokich murowanych słupach aleja ta krzyżowała się ze starym traktem drożnym biegnącym z Bielska Podlaskiego do przeprawy przez Narew w Leszni. Za bramą położony był na osi głównej dziedziniec, przy którym stał murowany dwór, nakryty czterospadowym dachem z facjatami i ustawiony frontem na wschód. Dwór ten ustawiono na skraju skarpy opadającej w stronę doliny rzeki. Dalej na osi głównej (na niższym poziomie niż dwór) umieszczony był wydłużony parter ogrodowy, przedzielający inne kwatery ogrodu ozdobnego, leżące po obu bokach parteru. Za parterem, wzdłuż osi głównej ciągnął się aż do rzeki długi kanał. Po bokach parteru i kanału przebiegały aleje lipowe. Obszerne kwatery otaczające parter i kanał również zostały otoczone alejami lub szpalerami. Na południe od kanału, równolegle do Strabelki biegła kolejna aleja lipowa poprowadzona skośnie do kanału i kończąca się na jego zachodnim krańcu. Strabelka, jak dawniej, stanowiła naturalną granicę kompozycji od południa, jednakże kompozycja ta uległa teraz znacznemu powiększeniu od strony zachodniej. Drzewa ozdobne posadzono w tym czasie także wokół dziedzińca przed dworem oraz na północ od dziedzińca, gdzie prawdopodobnie założono boskiety zajmujące część górnego ogrodu sąsiadującą z rynkiem położonym przed kościołem. Na granicy ogrodu i rynku wzniesione zostały murowane budynki mieszczące wozownię, kuźnię i mieszkania oficjalistów dworskich. Budynki te przylegały do muru, stanowiącego ogrodzenie parku od strony gościńca.

Na granicy dziedzińca przed dworem i części gospodarczej wybudowany został w 1792 r. dwupiętrowy, drewniany spichlerz, zwrócony galeryjką i podcieniami w stronę dziedzińca. W części gospodarczej, leżącej między dziedzińcem paradnym a rzeczką Strabelką zbudowano gorzelnię, obory, stodoły i inne zabudowania, a w centrum dziedzińca gospodarczego umieszczono studnię.

W osadzie kościelnej ważną rolę odgrywał rynek z tzw. figurą św. Rocha – obeliskiem w kształcie kolumny, zwieńczonym krzyżem w postaci róży wiatrów, którego 5 ramion zakończono kulami i chorągiewką z napisem „1777”. Krzyż chronić miał przed morową zarazą i pierwotnie na cokole kolumny wymalowane były sceny, np. z życia św. Rocha. Kolumna ta została ustawiona na osi traktu z Bielska do Leszni. Po przeciwnej stronie rynku niż rezydencja Starzeńskich stał stary, murowany kościółek z I połowy XVII w., otoczony zadrzewionym cmentarzem. W sąsiedztwie kościoła, traktu bielskiego i drogi ze wsi Łyse stały plebania i wikariatówka, otoczone ogrodem o funkcjach ozdobno-użytkowych. Na południe od nich, a na wschód od gościńca bielskiego leżały dwie stare kwatery ogrodowe, z których przynajmniej jedna (położona na północ od nowej alej dojazdowej) została zachowana w dawnej postaci i otrzymała nowe nasadzenia szpalerów i alei po granicach. Jej wnętrze wypełniał sad.

Prawdopodobnie w I połowie XIX w. opisana kompozycja została poszerzona o tereny położone poza rzeką Strabelką, gdzie na wypiętrzeniu terenowym leżącym pośród łąk urządzono „Królikarnię”, wysadzoną dębami i topolami. Po grobli i przez mostek poprowadzono do niej wówczas drogę spacerową obsadzoną aleją.

Rozległe i strojne ogrody strabelskie były w u schyłku XVIII w. i na początki wieku XIX miejscem zabaw i maskarad, podczas których pływano udekorowanymi „statkami” po kanale i Narwi.

Schemat osiemnastowiecznego rozplanowania założenia dworsko-ogrodowego w Strabli
Rejestr ogrodów polskich, z. 5, s. 103 (il. 97)

Dzieło ojca kontynuował Maciej Ignacy Starzeński (ur. w 1786 r., zm. w 1844 r.), ożeniony z Marią Baworowską. Po nim Strablę odziedziczył w 1844 r. jego syn Wiktor Wacław Starzeński (ur. w 1826 r., zm. w 1882 r.), marszałek szlachty guberni grodzieńskiej, ożeniony z Aurorą Pauliną Bezzi (zm. w 1875 r.). Ten ostatni był gorącym patriotą, a za jego udział w Powstaniu Styczniowym Strabla uległa konfiskacie. Po 1863 r. nastąpił więc okres upadku założenia, a pałac strabelski, znany z w kraju ze zbiorów bibliotecznych i pamiątek narodowych, przestał pełnić swoją rolę kulturalną.

Po Powstaniu Styczniowym dobra strabelskie zostały nadane księstwu Dymitrowi i Aleksandrze Oboleńskim (wzm. w 1886 i 1887 r.). Przed 1897 r. Strabla została własnością księcia Michała z Kozielska Ogińskiego, a w 1897 r. nabył dawną rodową posiadłość syn marszałka Wiktora Wacława Starzeńskiego – Andrzej Wiktor Marian Starzeński. Pod jego rządami doszło po 1897 r. do renowacji parku i ogrodów użytkowych oraz do wzniesienia nowych zabudowań gospodarczych folwarku.

Do tego czasu ogród ozdobny został częściowo przekształcony w romantyczny park. Prawdopodobnie miało to miejsce w okresie, gdy Strabla nie należała do Starzeńskich, chociaż nie jest całkiem wykluczone, że przekształceń tych dokonano jeszcze w I połowie XIX w. W podobnym duchu przebudowane też zostało wnętrze dworu.

W tej fazie rozwoju kompozycji teren dawnych boskietów zajęły swobodnie rosnące drzewa, pod którymi poprowadzono kilka płynnie przebiegających dróg spacerowych, wiodących m.in. do wymurowanej z kamienia i cegły groty oraz do wybudowanej w podobnym romantycznym guście piwnicy lodowni. Przed dworem urządzono duży eliptyczny podjazd. Przekształcono też otoczenie kanału parkowego, zlikwidowano część drzew z dawnych alei, dosadzono nowe w sposób zacierający geometryczny układ kompozycji i skorygowano przebieg dróg ogrodowych. Położona na północ od kanału część ogrodu pozostała regularna i znajdujące się tam prostokątne kwatery wykorzystywane były częściowo pod uprawy użytkowe. Nie zmieniano też otoczonego szpalerami i alejami sadu we wschodniej części założenia. W 1887 r. wzmiankowane były w Strabli oranżeria, sad i ogród okolony rowem.

Renowacja ogrodów dokonana na przełomie XIX i XX w. utrzymała kompozycję wprowadzoną podczas romantycznej przebudowy. Dokonano tylko nowych nasadzeń uzupełniających stary drzewostan, składający się głównie z lip, kasztanowców, wiązów, klonów, grabów i topól. Nowe nasadzenia nie były szczególnie urozmaicone pod względem gatunkowym – posadzono lipy kilku gatunków, jesiony, klony pospolite i jesionolistne, jawory, graby, topole, wierzby, świerki, brzozy, grochodrzewy, wiązy, orzechy i modrzewie. Dosadzono też wiele krzewów ozdobnych, m.in. berberysy, tawuły, kaliny, śnieguliczki, żywotniki i róże, a w ogrodach posadzono zostały drzewa i krzewy owocowe.

Po tych zmianach kompozycja, zajmująca obszar około 24 ha, przetrwała niezniszczona lata I wojny światowej. W 1920 r., po śmierci Andrzeja Wiktora dobrami władała wdowa M. Starzeńska, a następnie do 1937 r. ich syn August. Później Strablę nabyli Helena Załuska i Aleksander Jarmoliński. W 1944 r. jako właścicieli odnotowano Jarmolińskiego i Gorzechowską.

W czasie II wojny światowej pałac i park zdewastowano, a po wojnie w zachowanych zabudowaniach dworskich umieszczono szkołę podstawową, Gminną Radę Narodową, biura Państwowego Gospodarstwa Rolnego i mieszkania. Część starych budynków rozebrano, zaś park użytkowany w części przez szkołę i PGR, a w części nieużytkowany doznał dalszych zniszczeń. Część jego terenu zamieniono na pola uprawne, a na części założono szkółki drzew i krzewów ozdobnych, które później zlikwidowano w latach 80. XX w. Spichlerz dworski był w latach 70. użytkowany przez Studencki Klub Jeździecki. Stopniowo doprowadzano obiekt do ruiny.

Park dworski w Strabli - widok na spichlerz dworski od północy - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2255

Widok pd zachodu, wzdłuż kanału parkowego na park i dwór w Strabli - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz. Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2254

Ruiny romantycznej piwnicy lodowni w górnej części parku dworskiego w Strabli - stan z 1988 r.
Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2256

W końcu lat 80. XX w. park i ogrody użytkowe należały do Urzędu Gminnego w Wyszkach i do Państwowego Gospodarstwa Rolnego. W latach 80. rozpoczęto też remont dworu, niszcząc przy tym drzewa rosnące w jego otoczeniu. Do tego czasu Strabla zachowała czytelny układ podstawowych części kompozycji. Przetrwało wiele drzew z dawnych nasadzeń, osiem zabytkowych budynków (dwór, spichlerz, kościół, plebania, kuźnia ze stelmachownią, stajnia i dwa budynki mieszkalne służby folwarcznej), drogi dojazdowe, fragmenty muru ogrodzenia, ruiny groty i piwnicy-lodowni, kanał, obelisk na osi drogi z Bielska, część wnętrz parkowych, wnętrze po dawnym sadzie otoczone fragmentami szpalerów i alei oraz resztki ogrodu plebańskiego, którego większość zajął las. Poza tym, wśród łąk widoczne jeszcze były nasypy po dawnej „Królikarni” oraz kilka rosnących tam dziewiętnastowiecznych dębów.

Założenie dworsko-ogrodowe w Strabli - widok od północy na plac przed kościołem
i osiemnastowieczną kuźnię ze stelmaszną - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr 2258

Park dworski w Strabli - widok od południa na starodrzew ogrodu dolnego dwór stojący w górnej częsci parku - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr 2259

Park dworski w Strabli - widok od wschodu na stare lipy i olsze rosnące na południe od kanału - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2260

Roślinność założenia składała się w tym czasie z 56 gatunków i odmian drzew i krzewów i chociaż stary drzewostan został w dużym stopniu przetrzebiony, wciąż rosło tu wiele drzew starych. Przetrwały: stare lipy i olsze na południe od kanału, część drzew różnych gatunków rosnących na północ od podjazdu, część drzew rosnących wokół cmentarza przykościelnego i sadu, fragmenty szpaleru równoległego do traktu bielskiego, sporo drzew w ogrodzie plebańskim oraz pojedyncze stare drzewa w sąsiedztwie zabudowań części gospodarczej i na południe od podjazdu. Starodrzew ten można było podzielić na kilka grup wiekowych. Większość drzew starych pochodziła z końca XIX w. i początku wieku XX, ale przetrwały także pojedyncze lipy, klony, kasztanowce i topole sadzone w wieku XVIII i na początku wieku XIX. Poza tym, rosły w Strabli różne drzewa starsze sadzone w różnych latach XX w. i drzewa młode (w większości samosiewy), a także liczne zarośla, które zajęły miejsce dawnych szpalerów i alei. Pozostało także trochę drzew i krzewów z prowadzonej tu szkółki.

Założenie dworsko-ogrodowe w Strabli - widok od poludniowego-wschodu na kościól i cmentarz przykościelny - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2257

Widok od południowego-zachodu, z mostu na Narwii na park dworski i dwór w Strabli - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2253

Ogrody strabelskie, dobrze widoczne ze wszystkich stron i znakomicie wkomponowane w otaczający krajobraz, zachowały wiele dawnych walorów krajobrazowych. Zwracały uwagę rozległe widoki z dworu na park oraz na doliny Narwi i Strabelki, a także powiązania widokowe z wsiami Lesznia i Doktorce. Piękny widok przedstawiała kompozycja od strony alei dojazdowej oraz z nowego mostu na Narwi, skąd roztaczała się panorama na rozległy teren parku.

Mimo dokonywanych tu zniszczeń i zaniedbania ogrodów, obiekt ten wciąż był kompozycją wartościową i jednym z bardziej atrakcyjnych parków historycznych województwa.

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

Pałac i park w Strabli - stan współczesny
www.commons.wikimedia.pl

Strabla - główna oś kompozcycji - widok na bramę wjazdową, park i dwór - stan współczesny
www.podlaski.regiopedia.pl

Źródła:

AGAD, Metryka Koronna – Sigillata, nr 27, s. 533

AGAD, Metryka Koronna – Księgi Kanclerskie, dz. I B, nr 31, k. 71

AGAD, Archiwum Skarbu Koronnego, dz. I, nr 47, k. 236

AGAD, Archiwum Starzeńskich h. Bzura z lat 1795-1939

AGAD, Księgi grodzkie brańskie, nr 9, k. 38v

CAH w Wilnie, Wojewódzkie Biuro ds. Finansowo Rolnych w Białymstoku, F. 1207, op. 1, nr 144

AP Białystok Księga grodzka brańska  1640-1641 r., k. 18v

AP Białystok, Kamera Wojenna i Domen, nr 155a, k. 218v

AP Białystok, Starszy Notariusz Grodzieński, nr 5978, 11.099, 12.431, 16.212

AP Białystok, Wojewódzki Urząd Ziemski w Białymstoku II, nr 35, k. 27

Oddział Wojewódzki Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku, Fototeka

Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka Czartoryskich, nr 1099, s. 787

Ośrodek Dokumentacji zabytków w Warszawie, Teki Glinki, nr 412, s. 1

Archiwum Diecezji w Drohiczynie, Archiwum Parafii Rzymsko-Katolickiej w Bielsku Podlaskim, Akta zgonów dekanatu bielskiego, nr 34, s. 45v

Archeograficeskij Sbornik dokumentov otnasascichsja k istorii severo-zapadnoj Rusi, t. IX, Wilno 1867-1904, s. 317-322

Dikov Aleksy, Spisok zemlevladenii v Grodnenskoj gubernii, Grodno 1890, s. 102

Kapica Milewski Ignacy, Herbarz, Kraków 1870, s. 225

Księga adresowa Polski wraz z wolnym miastem Gdańskiem dla handlu, rzemiosła i rolnictwa, Bydgoszcz 1930, s. 166

Rejestr ogrodów polskich, Warszawa 1964-1966, z. 5, s. 103

Starzeński Michał, Na schyłku dni Rzeczypospolitej. Kartki z pamiętnika Michała Starzeńskiego (1757-1795), wyd. Mościcki Henryk, Warszawa 1914, s. 46-53, 70 i 94

Żychliński Teodor, Złota Księga Szlachty Polskiej, t. VII, Poznań, s. 211-253

Hajdukiewicz Leszek, Wiśniewski Jerzy, Maciej z Krajny h. Topór [w:] Polski Sownik Biograficzny, t. 19/1, z. 80, s. 21-22

Jabłonowski Aleksander, Podlasie, Warszawa 1908-1910, t. I, s. 153, t. II, s. 81, t. III, s. 140, 215 i 254

Kurdybacha Łukasz, Fogelweder Stanisław [w:] Polski Sownik Biograficzny, t. VII, s. 44-46

Orłowicz Mieczysław, Przewodnik ilustrowany po województwie białostockim, Białystok 1937, s. 187

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. I-XV, Warszawa 1880-1900

Wiśniewski Jerzy, Lekarz Bony w Strabli? [w:] Światowid 1972, R. 21, nr 26, s. 6

Bończak-Kucharczyk Ewa, Strabla. Park podworski, Szczegółowa inwentaryzacja roślinności, Białystok 1978, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

Bończak-Kucharczyk Ewa, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Strabli, Białystok 1975, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

Grygiel Tomasz, Niewodnica Nargilewska. Dwór. Studium historyczno-architektoniczne, Białystok 1981, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

Lutostańska Alicja, Strabla. Pałac (zespół dworski). Dokumentacja historyczna, Warszawa 1964, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 138, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

Słowa klucze: park dworski, StrablaKategoria:dworski