Supraśl - ogród przy pałacu Bucholtzów

Ogród przy pałacu Bucholtzów – eklektyczny, z elementami secesyjnymi, powstały po 1834 r. wraz z rozwojem klasycystycznej kompozycji miasta, na początku XX w. rozbudowany i przekomponowany

Dawna nazwa: Ogród Bucholtzów

Gmina: Supraśl

Położenie obiektu: na prawym, wysokim brzegu rzeki Supraśli, na wyodrębnionym terenie, ściśle związanym z regularną, klasycystyczną kompozycją nowo zakładanego miasta przemysłowego

Plan ogrodu przy pałacu Bucholtzów w Supraślu - stan z 1988 r.
Plan wykonany dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów województwa białostockiego z 1988 r.

Zakładanie miasta przemysłowego Supraśl miało miejsce po 1834 r., kiedy to przypływ fabrykantów do Supraśla spowodował konieczność przekształcenia niewielkiej dotychczas osady w ośrodek przemysłu włókienniczego. Kompozycja miasta, w tym wytyczenie głównych ulic, placów i parceli to wynik działalności Wilhelm Zacherta – od 1836 r. dzierżawcy Supraśla. Zachował się plan miasta z 1892 r. dokładnie obrazujący regularność tej kompozycji, w której wyraźnie widoczny jest zamknięty układ przestrzenny ogrodu przylegającego do zabudowań otaczających plac targowy. Zabudowania te wzniesione zostały przez Bucholtzów na dzierżawionym od Zacherta terenie. Zabudowania te zostały przebudowane około 1900 r., a po zakupieniu od wdowy po Wilhelmie Zachercie Józefiny przez Marię Adelę Bucholtz trzech działek terenu miejskiego w 1905 r. przekomponowano także i powiększono ogrody.

Rozplanowanie ogrodu przy pałacu Bucholtzów w Supraślu w 1892 r.
"Płan... mestecka Suprasl" - fragment - wyk. J. Jarocki
AP Białystok, Zbiór Kartograficzny (bez sygnatury)
Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2491

Przylegały one od północnego-zachodu do placu rynkowego, przy którym Bucholtzowie wznieśli nowy pałac i ogrodzone były metalową kratą osadzoną na fundamentach i ceglanych słupach. Składały się z dwóch części – ozdobnej, przylegającej do pałacu i użytkowej, położonej na zachód od ozdobnej.

Część ozdobną przekomponowano wówczas w duchu secesyjnym i była to jedyna tego rodzaju kompozycja na terenie województwa, mieszcząca się obok obszernego pałacu wzniesionego przez Bucholtzów, stajni i portierni. Jej cechą charakterystyczną był skomplikowany układ dróg o płynnych kształtach oraz bujna, różnogatunkowa roślinność (później zniekształcona przez kolejne nasadzenia). W wyniku rozwoju tych form roślinnych ogród wydawał się później przeładowany formami roślinnymi zebranymi na zbyt małym dla nich terenie, jednak (zwłaszcza na początku) posiadał wiele uroku i kameralny nastrój. Przed pałacem umieszczono podjazd na terenie wydzielonym z części rynku. Kompozycję urozmaicały dwie rzeźby – jedna na podjeździe, a druga w ogrodzie – oraz metalowa altana ogrodowa. Na przylegającej pierwotnie do ogrodu od strony zachodniej działce (teraz do niego przyłączonej) założono regularne sady i warzywniki, kontrastujące formą z częścią ozdobną. Na wschód od ogrodu ozdobnego, za drogą, mieściły się inne budynki wchodzące w skład tej rezydencji – mieszkalne i gospodarcze.

Pałac i ogród, częściowo zniszczone w czasie II wojny światowej, zostały następnie odrestaurowane i umieszczono w ich siedzibę Państwowego Liceum Technik Plastycznych w Supraślu. Jeszcze w końcu lat 70. XX w. ogród posiadał dobrze zachowane drogi, rzeźby i ogrodzenia oraz przekształcony podjazd. Rosło tu wówczas 61 gatunków i odmian drzew i krzewów ozdobnych, chociaż w części były to nasadzenia nowe, wprowadzone przez szkołę. Remont pałacu, dokonany w latach 80. XX w. spowodował, niestety, znaczną dewastację ogrodu, zniszczenie części roślin, zanik części dróg ogrodowych, zniszczenie rzeźb. Mimo to pozostało tu wiele starych drzew (klonów, lip drobnolistnych i szerokolistnych, wiązów szypułkowych i polnych oraz kasztanowców), sadzonych w wieku XIX i na początku wieku XX. Wśród nich wyróżniał się okazały klon srebrzysty rosnący w centrum ogrodu. Na uwagę zasługiwała też w tym czasie różnorodność gatunków krzewów ozdobnych.

Ogród przy pałacu Bucholtzów w Supraślu - widok z rynku na pałac i ogród - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz. Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2189

Ogród przy pałacu Bucholtzów w Supraśłu - widok od strony pałacu na dziedziniec gospodarczy
i budynek z lat 80. XIX w.- stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz. Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2190

Ogród przy pałacu Bucholtzów w Supraślu - widok z dawnego ogrodu użytkowego na ogród ozdobny
- stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2192

Wnętrze ogrodu ozdobnego przy pałacu Bucholtzów w Supraślu z okazałym klonem srebrzystym i secesyjną alataną
- stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2191

Mimo niewielkiej powierzchni – całość kompozycji przebudowanej po 1905 r. zajmowała około 1,5 ha i tyle zajmowała także w latach 80. XX w. Ogród Bucholtzów w Supraślu był ważnym elementem kompozycji miasta i stanowił jedyny w województwie przykład zachowanego, zamkniętego ogrodu fabrykanckiego o kompozycji posiadającej wyraźne cechy secesyjne.

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

Widok na pałac Bucholtzów w Supraślu od frontu - stan współczesny
www.ranktest.pl

Fragment ogrodu przy pałacu Bucholtzów w Supraślu - stan współczesny
www.gdziebylec.pl

Źródła:

AP Białystok. Starszy Notariusz Grodzieński, nr 6131

AP Białystok, Zbiór Kartograficzny, Plan suscestvujuscago raspolożenia miastecka Suprasl Grodenskoj guberii Belastokskago uezda Prinadleżascago Baroniesie Żezefinie Gustavovnie Zachert, Sostavlen v 1892 godu, Autor Jóżef Jarocki, Skala 1:4200

Bończak-Kucharczyk Ewa, Dokumentacja ewidencyjna ogrodu Bucholtzów, Białystok 1976, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

Dolistowska Małgorzata, Supraśl. Pałac Buccholtzów. Studium historyczno-architektoniczne, Białystok 1981, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

Tomecka Barbara, Dolistowska Małgorzata, Supraśl. Studium historyczno-urbanistyczne, Białystok 1984, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 140, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród pałacowy, Supraśl, józef maroszekKategoria:pałacowy