rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeWandzin

Ogród folwarczny – eklektyczny, ozdobno-użytkowy, o regularnym układzie przestrzennym nawiązującym do rozwiązań barokowych, powstały pomiędzy 1877 a 1909 r.

Dawna nazwa: Wandzin

Gmina: Sidra

Położenie obiektu: na śródleśnej polanie, z dala od innych osad, przy drodze z Dworzyska do Sidry biegnącej u podnóży wzgórza, na którym na terenie obwiedzionym skarpami umieszczono dwór

 

Wandzin plan 

Plan założenia folwarczno-ogrodowego w Wandzinie - stan z 1988 r.
Plan wykonany dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego z 1988 r.

Budowniczym Wandzina był Kazimierz Eynarowicz, właściciel dóbr sidrzańskich w latach 1861-1908, ożeniony z Wandą, której imię uwiecznione zostało w nazwie obiektu (zob. Sidra PGR). Założenie Wandzina przypada zapewne na lata po 1877 r., kiedy to Kazimierz Eynarowicz wyjaśnił ostatecznie sytuację prawną majątku, a nowy folwark miał pewnie stanowić ewentualną oprawę żony na wypadek jego śmierci.1

Do tego folwarku, od drogi Dworzyska – Sidra wiodła droga wbiegająca na prostokątny dziedziniec folwarczny, przy którym stały budynki gospodarcze. Dalej prowadziła ona do ogrodu i dworu i była to jedna z dwu głównych osi kompozycji założenia. Druga oś biegła wzdłuż drogi z Godebska do Sidry i krzyżowała się z pierwszą w środku układu, przed bramką do ogrodu. Drewniany dwór zwrócony był elewacją główną w stronę dziedzińca i dzięki usytuowaniu na szczycie uformowanego przez skarpy tarasu górował zarówno nad ogrodem, jak i nad częścią gospodarczą. W ogrodzie nie wprowadzono zbyt wielu nasadzeń, główną jego ozdobą były stare drzewa pozostawione z lasu (m.in. dęby).Las zresztą zewsząd otaczał to siedlisko folwarczne, co przydało mu naturalistyczną oprawę, a w połączeniu z regularnym rozplanowaniem samego folwarku i ogrodu tworzyło kompozycję o charakterze eklektycznym. W ogrodzie otaczającym dwór posadzono, oprócz krzewów, lipy – pojedynczo i przy granicy ogrodu. Część wnętrz zasadzono sadem. Drodze do Godebska nadano charakter alej dojazdowej obsadzając ją lipami.2

Po śmierci Kazimierza i Wandy Eynarowiczów (po 1908 r.) Wandzin stał się własnością ich syna Stanisława i nadal był folwarkiem należącym do dóbr sidrzańskich. Jako właściciel tych dóbr Stanisław Eynarowicz wymieniany był jeszcze w 1928 r.3

Około 1930 r. zlikwidowano część (pozostałych z lasu) drzew i posadzono nowe drzewa (brzozy i lipy) oraz krzewy ozdobne – w ogrodzie oraz przy drodze z Sidry do podwórza gospodarczego.

Przed 1937 r. Wandzin wraz z gruntami folwarcznymi o powierzchni 96 ha sprzedany został Bolesławowi Sulikowskiemu.4

Założenie przetrwało niezniszczone do II wojny światowej. Nie wprowadzano w nim też żadnych istotnych zmian. Jedynie w 1947 r. przy drodze do Sidry, w miejscu, gdzie łączyła się ona z drogą do Dworzysk ustawiono drewniany krzyż. Ogród uległ jednak później znacznej dewastacji, a jego część zajęło pastwisko. Rozebrano też klika budynków gospodarczych.

Wandzina nie objęto reformą rolną, a po śmierci Bolesława Sulkowskiego w 1953 r. władała nim wdowa po Bolesławie Bronisława Sulikowska, zaś po jej śmierci w 1969 r. grunty i zabudowania przeszły na własność Albiny Powarzy i jej siostry Stanisławy, które w 1976 r. sprzedały ziemię, dwór i zabudowania gospodarcze Spółdzielni Kółek Rolniczych w Sidrze.5 SKR prowadził tu w latach 80. XX w. w starych budynkach gospodarstwo hodowlane, a w dworze zamieszkiwali jego pracownicy.

 

Wandzin

Założenie folwarczno-ogrodowe w Wandzinie - widok z części gospodarczej na aleją brzozową biegnącą
wzdłuż głównej osi kompozycji założenia - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2123

W tym czasie rosło tu tylko 13 gatunków drzew i krzewów, najstarsze drzewa pochodziły z przełomu XIX i XX w. i było ich niewiele. Zachował się za to drewniany dwór i nadal stały chlewnia oraz obora. Czytelne były też kształt założenia i rozplanowanie jego poszczególnych części funkcjonalnych. Nie zachowała się kompozycja wnętrz ogrodu ozdobnego (w tym klomby ani kwietniki).

Chociaż sytuacja widokowa założenie nie uległa zmianie, to na skutek dewastacji kompozycji jej funkcje widokowe znacznie zmalały, a dwór został zasłonięty od wschodu przez las wyrosły na skarpie na terenie dawnego ogrodu ozdobnego. Ze względu więc na niewielki obszar (całe założenie zajmowało tylko 2,5 ha) i mała liczbę starych drzew obiekt nie przedstawiał większych walorów przyrodniczych lub krajobrazowych.6

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

 

Źródła:

1 Inskrypcje na tablicach epitafijnych na kaplicy grobowej Eynarowiczów na cmentarzu grzebalnym rzymsko-katolickim w Nowym Dworze; AP Białystok, Starszy Notariusz Grodzieński, sygn., tymcz. 11, k. 122-123 (dawna 13.806)

2 BończakKucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Drożyner Paweł, Dokumentacja ewidencyjna założenie dworsko-ogrodowego w Wandzinie, Białystok 1985, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 157, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

3 Księga adresowa Polski wraz z wolnym miastem Gdańskiem, dla handlu, rzemiosła i rolnictwa, Bydgoszcz 1930, s. 151

4 Informacje ustne Postołowicza Leszka, zam. w Białymstoku

5 AP Białystok, Wojewódzki Urząd Ziemski w Białymstoku II, nr 35, k. 4; Inskrypcje na nagrobkach na cmentarzu grzebalnym rzymsko-katolickim w Sidrze; Informacje mieszkańców dworu w Wandzinie

6 BończakKucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Drożyner Paweł, Dokumentacja ewidencyjna założenie dworsko-ogrodowego w Wandzinie, Białystok 1985, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 157, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród folwarczny, Wandzin, józef maroszekKategoria:folwarczny