rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeBezwola - Wymyśle

Park dworski - naturalistyczny, powstały jako część większego założenia w latach 30. XX w. na miejscu założonego w początkach XIX w. folwarku - owczarni

Dawna nazwa: Wymyśle

Gmina: Wohyń

Położenie obiektu: na północny-wchód od Wohynia, na północ od starej drogi z Wohynia do Komarówki (obecnej ulicy Komarowskiej), na płaskim, otwartym terenie

 

Jeszcze w połowie XVIII w. w miejscu późniejszego założenia Wymyśle znajdowała się „włóka plebańska", należąca do proboszcza unickiej parafii w Wohyniu, zajęta w całości przez grunty orne.1 W początkach XIX w. zastała tu założona owczarnia odnotowana na mapie Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego  z 1839 r.2 Owczarnię tę lokalizowano na północ od istniejącej wcześniej drogi z Wohynia do Komarówki, obsadzonej aleją. Chociaż z mapy tej nie można odczytać rozplanowania tego folwarku, to można przypuszczać, iż istniało w nim kilka budynków gospodarczych - jak obory dla owiec, stodoła, spichrz oraz mieszkanie dla owczarza. Zapewne też w skład siedziby folwarcznej wchodził istniejący później staw.

Nie znaleziono żadnych wzmianek historycznych dotyczących przebudowy folwarku w Wymyślu. Prawdopodobnie obiekt ten był przez cały wiek XIX użytkowany najpierw przez proboszcza unickiego, a po 1875 r. (po kasacie unii) przez proboszcza prawosławnego. W końcu XIX w. istniały tu czworak i obora. Rosły też stare drzewa, co nie znaczy, że istniał tu ogród o ozdobnym charakterze. Drzewa te bowiem mogły wyrosnąć z samosiewów lub zostać posadzone przy granicach założenia lub w sąsiedztwie niektórych budynków.3

Po I wojnie światowej i ewakuacji stąd prawosławnych folwark został przejęty przez państwo i wydzierżawiał go niejaki Podbielski. Około 1930 r. córka Podbielskiego - Anna, wyszła za mąż za byłego starostę z Białej Józefa Rudnickiego, który przejął gospodarowanie w Wymyślu. Za jego czasów wzniesiono okazały, murowany dwór a także liczne zabudowania mieszkalne i gospodarcze - stajnię, wozownię, oborę, czworaki i inne. Pomiędzy wyczyszczonym stawem a dworem wytyczono i urządzono park. Na północny-wschód od dworu umieszczono nowocześnie prowadzone sady, nastawione na produkcję na sprzedaż.4 Sady te pełniły też częściowo funkcję ozdobną, co wykorzystano umieszczając przy wschodniej ścianie dworu werandę, z której można było oglądać tę właśnie część założenia.

Przed dworem (na północ od niego) na końcu długiej alei dojazdowej znajdował się podjazd, otoczony grupami drzew, wśród których wyróżniał się okazały dąb. Kompozycja parkowa, składająca się przede wszystkim z rozrzuconych na trawnikach grup drzew i krzewów różnych gatunków skomponowanych na sposób naturalistyczny, rozbudowywana była i upiększana do 1939 r. Całość kompozycji zajmowała obszar o powierzchni około 7 ha.

Podczas wojny folwark Wymyśle był administrowany przez Niemców, a okres ten zapoczątkował stopniowo postępującą dewastację obiektu, trwającą do końca XX w. Po wybuchu wojny niemiecko - radzieckiej w 1941 r. na terenie założenia zlokalizowano przejściowy obóz dla jeńców radzieckich.5

W roku 1944 majątek Wymyśle został rozparcelowany - zgodnie z ustawą o reformie rolnej. Pozostawiono z niego jedynie dawne siedlisko dworskie o powierzchni około 6 ha, które przejęło Nadleśnictwo Międzyrzec Podlaski. W pierwszych latach powojennych, dopóki nie wniesiono nowych zabudowań, we dworze i w czworakach zamieszkiwali dawni pracownicy folwarczni. Od około 1947 r. w opuszczonym już przez mieszkańców dworze Nadleśnictwo urządzało kursy dla pracowników leśnych, prowadzone przez leśniczego Zbigniewa Bytniarskiego. Uczestnicy tych kursów zniszczyli budynek dworski i zdewastowali roślinność w jego otoczeniu. W tym czasie zostały też rozebrane niepotrzebne już dworskie budynki gospodarcze i czworaki.6 Wzniesiono za to wówczas kapliczkę usytuowaną przy południowo-zachodnim narożniku założenia.8

W roku 1955, po rozebraniu zabytkowej leśniczówki w okolicach Rudna przeniesiono leśnictwo do Wymyśla, gdzie mieściło się ono również w latach 80. XX w. W roku 1956 silna burza zniszczyła wiele starych drzew założenia, w tym na terenie parku zniszczeniu uległy okazała jodła, kilka topól i regularne nasadzenia na południe od ganku. W roku 1957, podczas budowy jednostki wojskowej w Bezwoli doprowadzono do założenia prąd elektryczny, ale jednocześnie zamieszkujący we dworze w Wymyślu budowniczowie tej jednostki przyczynili się do dalszej dewastacji obiektu. Później dwór był w dalszym ciągu użytkowany jako leśniczówka i budynek mieszkalny.9

Generalnie, w wyniku następującej od 1939 r. dewastacji ubyło wiele drzew ozdobnych, usunięto część drzew owocowych na południe od stawu, zlikwidowano podjazd i część dróg ogrodowych, wprowadzono natomiast dzielące park ogrodzenia oraz zaśmiecające teren szopki, komórki, szalety i stodołę.10

Do lat 80. XX w. z dawnego folwarku plebańskiego pełniącego funkcje głównie użytkowe (owczarni) zachowały się: droga z Wohynia, staw, stare topole i wierzby, stary dąb oraz inne stare drzewa sadzone w końcu XIX w. lub na początku wieku XX. Z kompozycji powstałej w latach 30 XX w. (składającej się z dworu i podjazdu, naturalistycznego parku, stawu, sadów, alei dojazdowej i części gospodarczej) przetrwała do tego czasu większość elementów, chociaż ubyło starych drzew, zniszczono podjazd i całkowitemu zniszczeniu uległa kompozycja południowej część części gospodarczej, zaś w północnej zachowało się jedynie kilka drzew lecz nie przetrwał ani jeden budynek.11

W roku 1986 roślinność obiektu składała się z 36 gatunków drzew i krzewów. Drzewostan nie należał do zbyt starych, ale posiadał dość urozmaicony skład gatunkowy. Większość drzew i krzewów skupiała się w części parkowej, w alei dojazdowej oraz w szpalerach rosnących przy granicach ogrodu i przy granicach dawnej części gospodarczej. Północno-wschodnią i południowo-zachodnią część założenia zajmowały wnętrza wypełnione sadami lub polami a pozbawione roślinności ozdobnej (z wyjątkiem wspomnianych obsadzeń przy granicach). Północno-zachodnią część kompozycji zajmowało prawie puste wnętrze, w którym rosły nieliczne stare topole. Kompozycja parku składała się ze starszych i młodszych różnogatunkowych nasadzeń drzew i krzewów tworzących luźne grupy, a oprócz tego występowały młode szpalery (daglezji, jaworów i lubaszek). Najstarszymi drzewami założenia były: dąb o średnicy pnia 90 cm, rosnący na północny-zachód od dworu, posadzony w I połowie XIX w.; topole czarne o średnicach pni od 70 do 100 cm, rosnące na terenie dawnej części gospodarczej, pochodzące z II połowy XIX w., topola bujna o średnicy pnia 110 cm, rosnąca w parku nad obniżeniem po wyschniętej części stawu, posadzona zapewne około połowy XIX w., 3 wierzby białe, osiągające 80-120 cm średnicy pni, rosnące nad stawem i sadzone w II połowie XIX w., topola biała o średnicy pnia 115 cm, rosnąca nad stawem obok wierzb i pochodząca z II połowy XIX w. Z końca XIX w. pochodziło kilka innych drzew (m.in. kilka topól, wejmutka i wiąz polny) osiągających 60-80 cm średnicy pni. Pozostałe stare drzewa (zdecydowana większość) pochodziły z XX w., głównie z nasadzeń okresu międzywojennego lub dokonywanych w latach 50. i 60. XX w. W skład tej grupy wiekowej wchodziły drzewa różnych gatunków, mające 40-60 cm średnicy pni. Młode drzewa założenia zostały w większości posadzone. Samosiewy występowały tu jedynie przy granicach kompozycji, przy czym w większości były to grochodrzewy.12

Cały obiekt był dość dobrze widoczny od północnego-zachodu, południa i południowego-wschodu, zwracając uwagę jako wyróżniająca się w krajobrazie grupa starych drzew. Jednakże z powodu położenia na uboczu oglądany był głównie przez okolicznych mieszkańców. Wnętrza założenia były dość zaniedbane i nie posiadały istotniejszych powiązań widokowych z otoczeniem, a stosunkowo młody wiek drzewostanu sprawiał, że także przyrodnicza wartość obiektu nie była zbyt wielka.13

 

Ewa Bończak-Kucharczyk

Krzysztof Kucharczyk

 

Bezwola Wymyśle - dwór

Bezwola Wymyśle - dwór od strony ogrodu - lipiec 2022 r.

fot. Andrzej Łuczyński

 

Źródła:

1 AGAD, Zbiory Kartograficzne, nr 507-8, Mappa duktów tak dóbr JKMci Wohynia…, do ekonomijej brzeskiej…, 1753

2 AGAD, Zbiory Kartograficzne, Topograficzna Karta Królestwa Polskiego (1822-1843), Warszawa 1839, Skala 1: 126000 [tzw. Mapa Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego]

3 Informacje ustne Majorka Konstantego, zam. w Wymyślu; Informacje ustne Rymuszko Wiktora, leśniczego pracującego w Wymyślu od 1951 r.

4 Informacje ustne Majorka Konstantego, zam. w Wymyślu

5 Informacje ustne Majorka Konstantego, zam. w Wymyślu

6 Informacje ustne Rymuszko Wiktora, leśniczego pracującego w Wymyślu od 1951 r.

7 Informacje ustne Majorka Konstantego, zam. w Wymyślu; Informacje ustne Rymuszko Wiktora, leśniczego pracującego w Wymyślu od 1961 r.

8 Informacje ustne Majorka Konstantego, zam. w Wymyślu; Informacje ustne Rymuszko Wiktora, leśniczego pracującego w Wymyślu od 1961 r.

9 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicka Maria, Werpachowski Janina, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Wymyślu, Biała Podlaska 1986, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie – Delegatury w Białej Podlaskiej

10 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicka Maria, Werpachowski Janina, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Wymyślu, Biała Podlaska 1986, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie – Delegatury w Białej Podlaskiej

11 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicka Maria, Werpachowski Janina, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Wymyślu, Biała Podlaska 1986, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie – Delegatury w Białej Podlaskiej

12 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicka Maria, Werpachowski Janina, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Wymyślu, Biała Podlaska 1986, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie – Delegatury w Białej Podlaskiej

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, park dworski, Bezwola-Wymyśle, krzysztof kucharczykKategoria:dworski