rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeKonstantynów

Park pałacowy - wieloczęściowe, rozległe założenie z krajobrazowym parkiem, powstałym w wyniku dwukrotnych dziewiętnastowiecznych przebudów klasycystycznej kompozycji założonej około połowy XVIII w.

Dawna nazwa: Kozierady, Konstantynów

Gmina: Konstantynów

Położenie obiektu: pierwotnie na wschód układu urbanistycznego, na wypiętrzeniu terenu opadającym ku południowi do doliny rzeki Czyżówki, przy drodze do Janowa Podlaskiego, stanowiącej północną granicę kompozycji i jednocześnie ulicę Konstantynowa

 

Konstantynów - usytuowanie

Usytuowanie założenia pałacowo-ogrodowego w Konstantynowie na mapie w skali 1:25 000 (lata 80. XX w.)

Pierwsze wzmianki dotyczące Kozierad (obecnego Konstantynowa) pochodzą z XV wieku. Była to wówczas dość duża wieś cerkiewna. Stał w niej dwór, wzmiankowany w 1660 r. w pamiętniku Paska (przy okazji zatrzymania się w Kozieradach Stefana Czarneckiego ciągnącego pod Moskwę), który jednak prawdopodobnie nie miał charakteru reprezentacyjnego. Dopiero w roku 1699, kiedy to Kozierady otrzymał po ciotce żony Jan Pieniążek h. Odrowąż, wojewoda sandomierski, rozpoczyna się szybki rozwój wsi. W roku 1700 córka Jana Pieniążka Maria Kazimiera wychodząc za mąż za Karola Juliusza hrabiego Odrowąż Sedlnickiego (ze Śląska), skarbnika nadwornego, otrzymała w posagu Kozierady. Po śmierci Karola Juliusza Odrowąża Sedlnickiego w 1730 roku majątek otrzymał w spadku jego syn Karol Józef Odrowąż - Sedlnicki, ulubieniec Augusta III Sasa. Karol Józef Sedlnicki piastował wiele urzędów - był podkoniuszym wielkim litewskim, podskarbim nadwornym, wojewodą podlaskim (od 1738 r.), w końcu w roku 1746 został podskarbim koronnym. Był też jednym z najznaczniejszych magnatów Podlasia. Ożeniwszy się w roku 1744 z Konstancją Branicką, siostrą Jana Klemensa Branickiego, uzyskał dla Kozierad przywilej lokacyjny zmieniając jednocześnie na cześć swojej rodziny nazwę miejscowości na Konstantynów.

Po roku 1744 wzniesiono w Konstantynowie pałac, wokół którego rozplanowano rozległe ogrody. Budowla ta powstała na miejscu wcześniejszego dworku. Według opisu Józefa Łoskiego z roku 1875 pierwotnie założenie to miało wyglądać następująco. „Obok miasteczka zbudował nad stawem okazały pałac i pięknymi otoczył go ogrodami. Na istniejącym dotąd obrazie, malowanym a' vol d' Oiseau, widzimy, że był to gmach obszerny, z dwiema oficynami. Od strony wielkiego stawu wznosił się piętrowy portyk, na wspaniałych arkadach, pod którymi było wejście do piwnic. Według podania były one dwupiętrowe. Przechowują się dotąd znacznej długości murowane tarasy, które ciągnęły się po bokach pałacu. Na wspomnianym obrazie przedstawione są liczne zabudowania, cieplarnie, murowane mosty na kanałach, wreszcie obszerne francuskie ogrody. Lasek nie daleko będący, dotąd nosi nazwę zwierzyńca, a na wyspie, wśród stawu, według opowiadania nie dawno zmarłych starców, jakieś zamorskie ptaki hodowano. Krąży też opowiadanie o ogromnych stajniach, w których mieściło się 200 koni".

Niestety, poza tym opisem nie posiadamy innych danych o wyglądzie założenia. Zostało ono później przekomponowane na krajobrazowe i chociaż do dziś zachowały się ślady regularności dawnego układu przestrzennego, to jednak nie można na ich podstawie dokonać pełnej rekonstrukcji.

Pałac ówczesny stał frontem na północny-wschód, przy czym jego korpus główny umiejscowiony był na zachód od obecnego pałacu, przy murze odgradzającym obecnie park górny od dolnego. Prawdopodobnie pałac osiemnastowieczny reprezentował powszechny w tym stuleciu typ pałacu, tzw. entre cour et jardini (między dziedzińcem a ogrodem), co być może wynikało też z wpływów Jana Klemensa Branickiego wznoszącego w tym czasie pałac w Białymstoku oparty na podobnych założeniach kompozycyjnych.

Ogrody nazwane w opisie francuskimi były w części południowej tarasowe, opadające do stawu i kanałów, a w części północnej (gdzie mieścił się też zwierzyniec) płaskie. To regularne założenie stanowiło dominantę przestrzenną nowo założonego miasta i - jak piszą autorzy notatki o Konstantynowie w „Miastach polskich w tysiącleciu" - miasto „stanowiło... raczej dodatek do rezydencji".

Po bezpotomnej śmierci Sedlnickiego w roku 1761 dobra Konstantynów przeszły w wyniku sukcesji na Bożęckich (przy czym Borzęcki sprzedał swoją część spadku Turnie) i Czartoryskich, po czym po długotrwałych procesach ciągnących się przez około 30 lat (podczas których dobra te pozostawały kolejno w rękach Bożęckich, Czartoryskich oraz Wężyków i Turnów) w roku 1792 nabył je za sumę 830 tys. złotych polskich Tomasz Aleksandrowicz, wojewoda podlaski.

Częste zmiany właścicieli spowodowały upadek wspaniałej wcześniej siedziby. Jak pisze cytowany wcześniej Józef Łoski, na początku XIX . pałac był już bardzo zrujnowany i z tego powodu został rozebrany. Do wschodniej z istniejących nadal oficyn pałacowych hrabia Stanisław Aleksandrowicz, później starosta łosicki i mierzwicki, syn Tomasza, który objął dobra po śmierci ojca w 1794 r., dobudował następnie w roku 1804 parterowy, klasycystyczny budynek obecnego pałacu.

Wraz z budową pałacu, na początku XIX w. dokonano częściowej przebudowy ogrodów na krajobrazowe. W związku z usytuowaniem elewacji frontowej nowego pałacu od strony wschodniej przekomponowana została sieć dróg dojazdowych. Na terenie obecnego parku górnego (obejmującego również dawny dziedziniec) urządzono w myśl nowych zasad park, w którym grupy drzew i krzewów stanowiły swobodne kompozycje otaczające kilka nieregularnych wnętrz, Ogród dolny w zasadzie się nie zmienił. Pozostał regularny i graniczył od południa ze stawami i kanałem, wówczas zaniedbanymi. Funkcje gospodarcze zlokalizowane były prawdopodobnie w folwarku, położonym na północ od założenia pałacowego i powiązanym z nim drogą obsadzoną aleją, a prowadzącą też dalej na północ do folwarku Gnojno.

Na zachód od ogrodu dolnego Stanisław Aleksandrowicz wzniósł murowaną cerkiew w roku 1825 połączoną z pałacem drogą biegnącą przez ogrody.

Stanisław Aleksandrowicz zmarł 13 sierpnia 1826 roku w wieku 45 lat pozostawiwszy wdowę Apolonię z Ledochowskich wraz z pięciorgiem dzieci. Jego syn Stanisław Aleksandrowicz "Witold", wnuk Tomasza, żonaty z Wandą z Jezierskich, po uzyskaniu pełnoletności objął dobra Konstantynów.

Po objęciu dóbr w połowie lat 30. XIX wieku Stanisław Aleksandrowicz, rozpoczął unowocześnianie i uprzemysławianie majątku. Jak pisze w 1875 r. Józef Łoski, hrabia Stanisław Aleksandrowicz „...podniósł tutejsze gospodarstwo do rzędu celniejszych na Podlasiu. Majętność ta składała się z 6 folwarków, dobrze zabudowanych i skutkiem umiejętnych regulacji, żadną obcą własnością nie przedzielonych. Jest tu 5 000 owiec rasy Elektoralno-Negretti, krowy rasy holenderskiej, pasieka systemu Ramoszyńskiego. Oranżeria ze znaczną ilością drzew pomarańczowych i cytrynowych. Z zakładów przemysłowych, znajduje się na wielką skalę gorzelnia i młyn parowy, przez co cała produkcja spienięża się w wyrobach. Obszerny park corocznie, staraniem właścicieli, nowymi przyozdabiający się plantacjami, jest główną rezydencji ozdobą...".

Opisywany przez Łoskiego proces uprzemysławiania dóbr nastąpił zapewne po 1863 r. i związany był z uwłaszczeniem chłopów powodującym odpływ z majątku darmowej siły roboczej. Wzniesiono wówczas cały kompleks zabudowań gospodarczych usytuowanych na wschód od pałacu i parku, przy drodze do Białej Podlaskiej. Na zachód od tej drogi mieściły się zabudowania inwentarskie. Na wschód od drogi i tych zabudowań stały budynki przemysłowe i gorzelnia, młyn parowy i inne - pomocnicze. Na wschód od parku i części gospodarczej założono wielkie sady sąsiadujące z drogą prowadzącą do Janowa.

Park przechodził w II połowie XIX w. szereg drobnych zmian, nadających mu jeszcze bardziej krajobrazowy charakter. Posadzono wiele drzew ozdobnych. Wśród starych i młodych drzew znajdowały się duże wnętrza parkowe, z których jedno, położone na południowy-zachód od pałacu, na terenie ogrodu dolnego, przeznaczono na ogród kwiatowy. Był on starannie pielęgnowany i corocznie zmieniano w nim obsadzenia (o czym wspomina Łoski). Prawdopodobnie istniały też w parku inne klomby kwiatowe - w otoczeniu pałacu i w parku górnym. Wygląd pałacu i części parku przedstawia rysunek Józefa Łoskiego wykonany w 1875 r. Elewacja frontowa pałacu różni się nieco od obecnej. Przed frontem pałacu położony jest plac otoczony drzewami ozdobnymi. Po jego bokach rosną w wazonach dwie topole włoskie i duża lipa, maskujące niejednorodny charakter pałacu. Pałac i plac sąsiadują od wschodu z rozległym, trawiastym wnętrzem, z którego widoczne są zabudowania stojące w parku dolnym oraz zabudowania wsi Zakanale. Za pałacem (na zachód od niego) widoczne są duże drzewa liściaste i iglaste.

W roku 1888 dobra konstantynowskie przechodzą w ręce żmudzkiej rodziny Zyberk Platerów. Nowi właściciele kontynuują nowoczesną działalność gospodarczą rozpoczętą przez Stanisława Aleksandrowicza, toteż majątek był za ich czasów jednym z najlepiej prosperujących w całym powiecie konstantynowskim.

Na przełomie XIX i XX w. założenie otrzymało kształt, który nie zmienił się do 1939 r. Park górny i dolny zostały ogrodzone murami kamiennymi, w których umieszczono dwie istniejące do dziś murowane bramy (górną i dolną) o żelaznych wrotach. Pałac został przebudowany i pozbawiono go najważniejszych elementów neogotyckich - kwadratowej wieży w północno-wschodnim narożu oraz wysokiej, nakrytej dwuspadowym dachem ściany zamykającej od północy dawną oficynę pałacową Sedlnickiego. Ponadto od strony południowej dobudowano do pałacu skrzydło mieszczące kuchnię, czeladną i drobiarnię. Obok tego skrzydła (na wschód od niego) postawiono murowany chlew.

Sieć dróg parkowych została przekomponowana w duchu naturalistycznym. Według relacji długoletniego lokaja Platerów, Stanisława Żuka, park posiadał 3 główne drogi. Pierwsza wiodła od górnej bramy równolegle do zachodniego muru, w pobliżu pałacu skręcała na zachód i prowadziła na podjazd przed pałacem. Druga wiodła od górnej bramy równolegle do północnego i zachodniego muru otaczając duże wnętrze parku górnego i prowadziła do rzeki, po czym skręcała na południowy-wschód i biegła równolegle do rzeki łącząc się w końcu z drogą trzecią. Trzecia droga prowadziła od dolnej bramy równolegle do rzeki, a dalej na północ i północny-zachód do podjazdu.

Przed pałacem znajdowały się przy podjeździe dwa klomby kwiatowe. Między klombami a pałacem położony był obszerny taras, na który latem wystawiano drzewka z oranżerii. Przy bramie górnej stał domek dozorców (rozebrany w 1946 r.). Na zachód od pałacu znajdował się istniejący do dziś mur kamienny oddzielający park górny od dolnego. Przy tym murze, po jego północnej stronie stała piwnica lodownia, zapewne wykorzystująca piwnice po dawnym pałacu Sedlnickiego, a od strony południowej stały dom ogrodnika i skład narzędzi ogrodniczych. Inny mur oddzielał zachodnią część parku dolnego od reszty parku. Stała przy nim, od strony zachodniej murowana oranżeria. (Do dziś zachowały się gruzy po tych zabudowaniach.) Na terenie ogrodu dolnego (także w dawnym ogrodzie kwiatowym) usunięto część kompozycji ozdobnej, a w zamian wprowadzono sady i warzywniki.

Na wschód od pałacu ustawiono przy granicy parku murowany budynek zarządu administracyjnego dóbr (późniejszą gorzelnię), a na wschód od budynków inwentarskich, przy drodze do Białej Podlaskiej, wzniesiono dwa murowane czworaki. Na południe od budynku administracji, przy drodze prowadzącej od bramy dolnej do pałacu stała stajnia cugowa.

W związku z wzniesieniem kościoła w latach 1906-1909 przeprowadzono przez park drogę przecinającą duże wnętrze i łączącą pałac z kościołem. Biegła ona przez furtkę w murze zlokalizowaną w północno-wschodniej części parku.

Podczas I wojny światowej wycofujące się oddziały rosyjskie wysadziły w roku 1915 gorzelnię oraz zdewastowały park i pałac.

Po wojnie przystąpiono do remontu zabudowań dworskich. Pałac wyremontowano odbudowując usuniętą uprzednio wieżę. W dawnym budynku administracji po niezbędnych przeróbkach ulokowano gorzelnię. Na północny-wschód od niej wzniesiono murowaną rządcówkę (istniejącą do dziś). Park uporządkowano i w miejsce zniszczonych posadzono w nim nowe drzewa. Przebudowano też cerkiew przeznaczając ją na szkołę powszechną.

W czasie II wojny światowej, w roku 1939 pałac został zdewastowany i ograbiony przez stacjonujące tu przez kilka dni oddziały radzieckie. Między innymi przepadły wówczas zgromadzone przez Platerów bogate zbiory dzieł sztuki i materiałów historycznych dotyczące dawnego województwa podlaskiego. Zniszczono też wtedy większość zabudowań gospodarczych. W grudniu 1941 r. ostatni właściciel Konstantynowa Tadeusz Zyberk Plater został przez Niemców aresztowany za współpracę z ruchem oporu i osadzony w obozie koncentracyjnym w Dachau. Jego żona z dwoma synami wyjechała wówczas do Krakowa, a Niemcy urządzili w pałacu rodzaj sanatorium dla frontowców rekonwalescentów.

Po wyzwoleniu w roku 1945 wojskowe władze radzieckie urządziły na terenie parku tzw. etap, czyli punkt postojowy dla bydła przepędzanego wielkimi stadami z obszarów Rzeszy na teren ZSRR. Jednorazowo na terenie parku mieściło się od 300 do 500 krów. Zwierzęta te bardzo zniszczyły roślinność parku.

W roku 1946 w pałacu umieszczono szkołą rolniczą, a następnie budynek ten przejęły szkoła podstawowa i apteka, które użytkowały go jeszcze w latach 80. XX w. Część gospodarczą i sady przekazano Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu (w 1980 r. należały one do Zakładu PGR w Roskoszy).

W okresie powojennym założenie przeszło wiele przekształceń związanych z podziałem jednolitej niegdyś własności między kilku użytkowników i powstały tu nowe zabudowania gospodarcze. W parku nie przeprowadzano planowych zabiegów konserwacyjnych toteż częściowo zarósł on samosiewami drzew i krzewów, a dawne parkowe drogi spacerowe zanikły. Szkoła urządziła w parku górnym boiska i ustawiła drewniane przyrządy gimnastyczne. Powstało przy nich sporo nowych dróg spacerowych i wydeptanych ścieżek. Ustawiono także we wnętrzu parku górnego szopy, ubikację i śmietnik. Dawny ogród dolny zajęły łąka i pole. W latach 70. XX w. posadzono w parku duże ilości młodych drzew, zajmując pod te nasadzenia znaczne powierzchnie wnętrz parku górnego.

W części należącej do PGR w okresie powojennym wyremontowano gorzelnię i ustawiono nowe budynki gospodarcze. Przeprowadzono również remont dróg i dziedzińca, nadając im utwardzone nawierzchnie. W latach 70. wyremontowano rządcówkę, przy której znajdowała się dobrze utrzymana, odrębna kompozycja ogrodowa. Wprowadzono ponadto szereg ogrodzeń z siatki. Nie uporządkowano terenu dawnej gorzelni zniszczonej w czasie I wojny światowej. Postawiono tam natomiast dwie murowane obory.

Teren dawnych dużych sadów przeznaczono pod budowę osiedla mieszkaniowego.

Do lat 80. XX w. z kompozycji dawnej osiemnastowiecznej rezydencji Sedlnickiego zachowały się: przebudowana wschodnia oficyna pałacowa (stanowiąca fragment późniejszego pałacu), schemat podziału ogrodu dolnego, ślady po dawnym stawie i kanale, mur (dawniej ogrodowy) stanowiący granicę między ogrodem górnym a dolnym, droga w dolnym ogrodzie, biegnąca po dawnej grobli przy kanale oraz niektóre stare drzewa ozdobne (jesiony, lipy, kasztanowce i wiąż). Spośród elementów wprowadzonych podczas przebudowy założenia dokonanej w I połowie XIX w. przetrwały do tego czasu: pałac, wnętrza parku górnego, cerkiew (w tym czasie szkoła), droga do folwarku Gnojno oraz sporo drzew ozdobnych. Z II połowy XIX w. pozostały: lokalizacja części gospodarczej, ruiny gorzelni, część dużych sadów (na wschód od parku) oraz znaczna ilość drzew z kompozycji parku górnego, system dróg spacerowych i większość sadów. Z okresu władania Konstantynowem przez Platerów zachowały się: dawny budynek administracyjny przebudowany na gorzelnię, południowe skrzydło pałacu (gospodarcze), chlew przy pałacu, 2 czworaki, ruiny po domu ogrodnika, składzie narzędzi ogrodniczych, lodowni i oranżerii, droga i oś widokowa w kierunku kościoła, kamienne mury ogrodzenia wraz z bramami oraz sporo drzew ozdobnych.

W roku 1980 roślinność założenia składała się z 47 gatunków i odmian drzew i krzewów. Drzewa były tu zróżnicowane wiekowo - od starych, osiemnastowiecznych, do niedawno posadzonych. Krzewy występowały na ogół w zaroślach w połączeniu z samosiewami drzew. Rosła tu też pewna ilość żywopłotów w otoczeniu rządcówki i pałacu.

Najstarsze drzewa założenia, pochodzące z nasadzeń osiemnastowiecznych i osiągające średnice pni od 90 do 140 cm, zgrupowane były na zachód od pałacu (tj. w rejonie dawnego pałacu) oraz w zachodniej i południowej części parku dolnego. Do tej grupy wiekowej należały jesiony, kasztanowce, lipy i wiąz polny. Część z nich miała charakter pomnikowy. Większość starych drzew założenia pochodziła z wieku XIX. Wśród nich liczną grupę stanowiły drzewa o średnicach pni 70-90 cm posadzone w I połowie XIX w. (lipy, jesiony, kasztanowce, graby i inne). Jeszcze liczniej reprezentowane były nasadzenia z końca XIX w. - o średnicach pni 50-65 cm. Ponadto, w parku rosły dziewiętnastowieczne topole o średnicach pni ponad 100 cm. Skład gatunkowy drzew sadzonych w końcu XIX w. był zróżnicowany. Oprócz drzew liściastych (lip, jesionów, klonów, kasztanowców, wierzb,) posadzono wówczas różne drzewa iglaste (świerki pospolite, świerki kłujące, sosny wejmutki). Nasadzenia te uzupełniano na początku XX w. i z tego okresu zachowały się sporo klonów, lip, jesionów, brzóz, świerków i modrzewi o średnicach pni 37-50 cm.

Oprócz drzew starych rosła na terenie założenia spora ilość drzew młodych oraz posadzone w latach 30. XX w. lipy, graby, klony, świerki, katalpa i inne, osiągające rozmiary 30 do 40 cm. Duża ilość drzew młodych rosła w grupach i zaroślach na terenie parku górnego. Część z nich została posadzona, a część wyrosła z samosiewów w czasie II wojny światowej lub po wojnie. W górnym i dolnym parku rosło też dużo drzew posadzonych w latach 70. XX w.(lip, klonów, kasztanowców, jarzębin i topól). Zostały one gęsto posadzone na trawnikach parkowych i nie tworzyły żadnej kompozycji (przypominały raczej monokulturę leśną).

Funkcje obiektu w krajobrazie miejscowości wciąż były znaczne. Niegdyś teren założenia pałacowo-ogrodowego zajmował ponad połowę powierzchni Konstantynowa, stanowiąc wschodnią część tej miejscowości i wywarł duży wpływ na kształtowanie się ośrodka miejskiego. Był też związany z kościołem stojącym przy ogrodzie górnym. Teren ogrodu górnego był, co prawda, otoczony murem, ale na osi górnej bramy wjazdowej poprowadzono aleję do folwarku Gnojno. Natomiast od strony południowej park i pałac łączyły z otoczeniem szerokie widoki. Kompozycja niskiej roślinności ogrodu kwiatowego łączyła się z dużymi powierzchniami stawu i kanałów. Duże sady we wschodniej części założenia, powiązane drogami z parkiem i pałacem, zwracały uwagę obserwatorów z zewnątrz. Mogli oni też podziwiać bogatą roślinność, pięknie skomponowane wnętrza parkowe i ciekawą architekturę. Z drogi do Białej i Zakanala rozciągał się poprzez staw i kanały daleki widok na ogrody i stojący na wzgórzu pałac.

W latach 80. XX w. rola obiektu w krajobrazie zmalała ze względu na zniszczenie stawu i kanałów oraz większości sadów, przez co obszar założenia wynoszący w czasie największej świetności około 60 ha zmniejszył się do około 22 ha. Największą szkodę dla estetyki obiektu spowodowało zniszczenie kompozycji wodnych. Mimo to drzewostan parku z wieloma egzemplarzami drzew cennych i starych nadal wyraźnie wyróżniał się w krajobrazie. Nie był jednak odpowiednio wykorzystywany, gdyż obiekt stanowił zamknięte tereny szkoły i PGR.

Ewa Bończak-Kucharczyk

 

Konstantynów - pałac

Pałac w Konstantynowie - stan współczesny
Publ. www.konstantynow.lubelskie.palac.bm.pl

 

Konstantynów - pałac - 2014

Pałac w Konstantynowie - stan z 2014 r.
Fot. W. Moluga
Publ. www.polskaprowincja.pl

 

Źródła:

Górny Bolesław, Monografia powiatu bialskiego województwa lubelskiego, Biała Podlaska 1939, s. 64-65 i 318

Łoski Józef, Konstantynów [w:] Kłosy, nr 562, 1876, s. 215-218 (tekst ilustruje rysunek zamieszczony na stronie 216)

Notatka w rubryce „Pałace i dwory" [w:] Wieś i dwór, z. X, 1913, s. 12 (przy notatce tej widnieją 2 zdjęcia - pałac Zyberk Platerów i kościół w Konstantynowie)

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV, Warszawa 1883, s. 359-361

Miasta polskie w tysiącleciu, t. I, Warszawa 1965, s. 713-714

AGAD, zespół Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych, nr 3617 (m.in. materiały dotyczący budowy cerkwi)

Informacje ustne Żuka Stanisława, lokaja Zyberk Platerów w latach 1924-1939

Pasek Jan Chryzostom, Pamiętniki, 1760

AP Lublin, Urząd Wojewódzki Lubelski, wydz. V Komunikacyjno budowlany, Okręgowa Dyrekcja Robót Publicznych, sygn.. 28/290, Projekt gorzelni w Konstantynowie

Jodłowski Antoni, Pałac w Konstantynowie, Biała Podlaska 1993, maszynopis w posiadaniu Muzeum Okręgowego w Białej Podlaskiej

Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenia pałacowo-ogrodowego w Konstantynowie, Biała Podlaska 1980, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

 

 

 

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, park pałacowy, KonstantynówKategoria:pałacowy