Kownaty

Ogród dworski - krajobrazowy, powstały po 1864 r. w wyniku przebudowy układu powstałego w latach 20. XIX w. na miejscu siedemnastowiecznego folwarku

Dawna nazwa: Kownaty

Gmina: Huszlew

Położenie obiektu: na południowy-wschód od rzeki Krzywuli, przy drodze Huszlew - Biała Podlaska (stanowiącej południowo-zachodnią granicę założenia) i przy drodze do wsi, obecnie na północnym krańcu wsi Kownaty

Dwór w Kownatach założony został na terenie dóbr bialskich, nadanych w XV wieku przez Władysława Jagiełłę Janowi Nassucie. Po nim dobra bialskie przeszły na syna Nassuty - Jana Nassutowicza, a następnie na córkę Jana Nassutowicza - Annę, która wniosła je Zabrzezińskim. Później dobra te wraz z ręką córki Nassutowiczówny przeszły do Illiniczów, a przed tokiem 1567 zostały podzielone pomiędzy trzech synów Jerzego Illinicza, po czym pomiędzy 1567 a 1579 r. znalazły się w rękach Radziwiłłow.¹

Zapewne w latach rozwoju gospodarki folwarcznej w XVII wieku został założony również folwark w Kownatach. W różnych latach XVII w. odnotowywani są w inwentarzach dóbr bialskich Radziwiłłów Kownaccy, jako administratorzy lub dzierżawcy poszczególnych folwarków. Byli oni też dzierżawcami folwarku w Kownatach.

Najstarszy znany opis założenia w Kownatach pochodzi z 1736 r. i przedstawia tę siedzibę następująco.

„Opisanie folwarku Kownackiego. 1. Wjeżdżając do folwarku od Białej, wrota podwójne z tarcic stare pod dachem tarcicznym, od tych wrót laskowanie do budynku starego i drzwiczki do ogrodu. 2. W lewej ręce budynek stary z gankiem na słupach starych, dach nad nim drewniany zły, podłoga wygnita, z ganku do sieni, podłoga zgnita. Z ganku do sieni drzwi o jednym zawiasie z zakrętkami drewnianymi, komin w sieni murowany. Kuchenka w nim z prawej ręki, do tej kuchenki drzwi z sieni. Z tej schody na górę... Budynek słomą poszyty, ale wierzch obszarpał się. Za tym budynkiem laskowanie do sernika i drzwi do ogrodu. 3. Za tym laskowaniem lamus dobry, do niego drzwi dobre na biegunach z zaszczepką, pułap i podłoga z dylów na wierzchu zaś sernik z gankiem... Za tym laskowanie koło pasieki do budynku... 4. Budynek zaś dobry słomą poszyty... 5. Za tym chliwków trzy i bednarnia czwarta..., pod jednym dachem słomianym, wychodząc 6. Wrota draniczne, niepokryte stare 7. Idąc do sadzawki wrota stare wpół odmykające się w płocie starym..., fortka przy tych. 8. Pośród podwórza studnia cembrowana z żurawiem, wiadrem i korytem 9. Od wrót bialskich stajnia z przegrodami na konie i płotami i drabinami 10. ... spichlerzyk 11. Za tą stajnia z klatkami na klacze z wrotyma wpół domykającymi się... Za tą laskowanie po obu stronach aż ku oborze 12. Idąc na gumno wrota stare 13. Na boku tych wrót chlewków starych złych [?]. Za tymi szopa o jednej ściennie, w drugim końcu tej szopy stajenka i kurnik. 14. U kątu tej szopy spichlerzyk stary, jednak niegodny, słomą pokryty. 15. Za tym kawy naokoło aż do obory po jednej stronie... 16. Gumno pośrodku drewniane... 17. Dalej za tym spichlerz nowy z przedgankiem... 18. Za tym obora naokoło ale reperacji potrzebuje..., od ogrodu chliwek na nasienia, te słomą pokryte. Sadzawki. Z sadzawek za dworem, jedna zapłynęła trochę błotem, druga czysta. Pasieka. 22 ulów pszczół starych 8 ulów pszczół młodych 105 ulów próżnych. Krzak drzewa wisien duży 12 gruszek drzewa 3 jabłonek chmielu kilkadziesiąt tycz znajdują się... Ogrody dworne. 1. Ogród przy oborze zasiany konopiami. W tym cebuli grządek 20 i... marchew, ćwikła, cebula, pietruszka, brukiew, rezeda i rzepa. 2. Ogród od sadzawek, ogórków grządek 8. 3. Ogródek przy starym budynku zasiany makiem i pasternakiem. 4. Ogródek po drugiej stronie zasiany konopiami i kanakiem [?] 5. Ogród za pasieką zasiany jęczmieniem, rzepą, kapustą, pasternakiem, marchwią, botwinem, grochem, grochem włoskim, ogórkami i lnu JW. Kasztelanowej. W tychże ogrodach pietruszki znajduje się kawałków 7. 6. Ogród za tymże zasiany bobem, rzepą, marchwią, pasternakiem, kapustą i botwinem. 7. Ogródek przy spichlerzu, tylko z sałatą nasienną".²

Przytoczony inwentarz pokazuje folwark z duża ilością zabudowań, których stan wskazuje na to, że powstały najwcześniej w II połowie XVII w. Zapewne w tym okresie, choć może nawet wcześniej, powstały dwie wymienione w inwentarzu sadzawki. Wszystkie z siedmiu wymienionych ogrodów miały charakter użytkowy, a niektóre były bardzo niewielkie (jak ten przy sadzawkach, składający się z ośmiu grządek ogórków).

Mimo drobiazgowości opisu inwentarzowego, nie można na jego podstawie zrekonstruować układu przestrzennego folwarku. Wiadomo jedynie, że główna brama wjazdowa znajdowała się w południowo-wschodniej części założenia. Można przypuszczać, że znajdowały się tu już wówczas jakieś nasadzenia ozdobne w rodzaju szpalerów przy granicach lub alei wiodącej do tej siedziby, jednak nie odnotowano ich w inwentarzu. Na prawdopodobieństwo istnienia takich nasadzeń wskazuje choćby istnienie obszernej pasieki (wraz z opuszczonymi było tam w 1736 r. aż 135 uli), dla której musiały rosnąć w pobliżu miododajne rośliny (a w tych czasach były to najczęściej sadzone przy drogach i granicach ogrodów lipy). Pasieka ta usytuowana była w pobliżu dworu, zapewne na terenie ogrodu, którego nasadzenia były zresztą w tym czasie bardzo skromne - rosło tu zaledwie 16 drzewek owocowych, bo dalej znajdował się zdziczały chmielnik. Bardziej bogate były uprawy wymienianych w inwentarzu ogrodów warzywnych. Jak na I połowę XVIII w. uprawiano w nich sporo różnych warzyw i jarzyn. Z roślin kwiatowych znajdujemy rezedę i nie wiadomo jaką roślinę określono jako „kanaka".

Analiza opisu z 1736 r. i porównanie go z inwentarzem późniejszym (z roku 1842), który wymienia tylko jeden ogród, prowadzi do wniosku, że chociaż w 1736 r. wymieniono aż 8 ogrodów, to w istocie istniał tam jeden duży ogród, sąsiadujący z dwiema sadzawkami i podzielony na kwatery drogami oraz ogrodzeniami (przy czym poszczególne kwatery opisywano jako oddzielne ogrody). Taki ogród tożsamy byłby z dzisiejszą zachodnią częścią założenia (tj. z terenem ogrodu użytkowego).

Uwagę zwraca to, że w folwarku w Kownatach stały aż 3 stajnie, co może oznaczać, że obiekt ten pełnił w dobrach bialskich funkcje stadniny koni. W związku z tym na terenie założenia lub w jego pobliżu musiały się znajdować przynajmniej prowizoryczne wybiegi i trasy do przejażdżek konnych.

Folwark w Kownatach trwał zapewne bez większych zmian przez następnie kilkanaście lat. Inwentarz sporządzony w roku 1742 przedstawia go następująco.

„Opisanie folwarku kownatzkiego z budynkami. Wrota z przyjazdu od Białej na podwórze tarciczne wpół odmykające się... stare ze wszystkim, między parkanem starym z dylów w sześciu przęsłach, od tych laskowanie do budynku, do którego idąc zaraz Budynek stary, generalnie zły, w którym owczarz mieszkał, teraz pustkami stoi, budowany z drzewa kostkowego, z gankiem na słupach ośmiu... Ten budynek słomą pokryty przez połowę, a drugą dranicami pobity, dach wcale ladaco zgniły opada, od tego budynku idzie laskowanie wkoło sadku od podwórza tylko i ogrodu aż do lamusa, w którym laskowaniu są wrota stare złe..., w lewo postąpiwszy blisko Lamus dobry budowany z przedgankiem i sernikiem na górze laskowanym..., dranicami pobity dach stary, zły, nowego potrzebuje, dalej postąpiwszy w lewo Budynek podstarościński stary, jeszcze dobry, budowany z drzewa w kostkę obrabianego, pokryty słomą, dach stary..., od tego laskowanie ku lamusowi, za tym w tyle jest Chlewków 4 pod jednym dachem starym złym słomianym, do nich drzwi czworo na biegunach, w lewo między budynkiem i tymiż chlewkami od sadu jest przęsło parkanu z dylów, z drugiej strony od podwórza jest parkanu kawałek, a w nim dwa słupy wkopane dawno na wrota, ale ich nigdy nie było, od tych w lewo trochy Wrot dwoje, jedne blisko budynku do Uszlewa ku sadzawkom wyjeżdżając, które są stare, złe..., od tych parkan idzie aż ku owczarni starej, drugie wrota stare na gumno wychodząc..., przy tych zaraz Owczarnia stara i kawa do złożenia słomy pod dachem słomianym złym, pod tymże dachem stajenka i chlewek..., do owczarni pustej teraz, owce do postrzyżenia przepędzono, do kawy nie masz drzwiami ściany, od gumienka tylko na słupach murłatach belki i krokwie stoją, dalej szopa, w której owce stawały i kawy dla zboża zakładania ciągnące się ku oborze..., wszystkie reperacji potrzebują..., w końcu od obory szopa na siano, także zła, między owczarnią a szopą jest Spichlerzyk stary, zły, z dylów, w nim próba bywa [?], lecz pokryty dachem złym słomianym, za szopą, co na siano Obora stara, cale zła, zrujnowana funditus nowej reperacji potrzebująca we wszystkim, jak ścianach, boki wywróciły [się] razem z dachem wcale opadłym, do tej z gumniska między parkanem jest wrot dwoje i dojnik z dworu, zły, z wrotyma z deszczek. Za tą oborą w lewo Spichlerz dobry z drzewa budowany, z wystawą, słomą pokryty..., przeciwko tego spichlerza blisko Stodoła drewniana z czworgiem wrot..., dach słomiany zły, reperacji potrzebuje. Za dojnikiem zaraz chlewków dwa, dla świń starych, z drzewa, pokrycie na nim stare, złe, drzwi dwoje..., od tych chlewków laskowanie do stajni, także od pola laskowanie. Od tych chlewków w lewo poszedłszy w podwórzu prosto budynku Stajnia pańska drewniana dla pańskich koni z drzewa budowana, alias z drzewa w słupach. Do niej wrót dwoje..., za tą stajnią w lewo spichlerzyk i piwnica, stare oboje..., za tym ku wrotom blisko Stajnia druga także stara z dylów grubych budowana dla koni pańskich..., żłobów jest 6, ściany poopadały, z spodu podgniły, słomą pokryta..., dach zły..., reperacji we wszystkim potrzebująca..., idąc ku budynkowi Studnia w podwórzu dobra ze wszystkim, choć stara ocembrowana, z żurawiem, wiadrem i korytem, wedle budynku Sadek, w nim i pasieka, wiszen drzewa jest niemało, gęstwiną pozarastały, tamże i chmiel się rodzi, w tymże ulew z pszczołami 54. Sadzawek dwie blisko za dworem, jedna zapłynęła błotem trochę, druga czysta z rybami, zarybiona dobrze".³

Jak wynika z tego inwentarza nastąpiła zmiana funkcji folwarku, który teraz był nastawiony na produkcję owiec. Chociaż nadal istniały tu stajnie, w tym jedna dla koni pańskich. Stan zabudowań był jeszcze gorszy niż w roku 1736, a charakter folwarku nadal pozostawał użytkowy. Główna brama do folwarku nadal prowadziła od drogi do Białej. Za tą bramą znajdował się dziedziniec zamknięty „budynkiem podstarościńskim", po którego obu stronach stały lamus oraz dawny budynek mieszkalny (w którym przed 1742 r. mieszkał owczarz). Przy tym dziedzińcu stały także stajnia dla pańskich koni oraz druga stajnia. Na północ od budynku podstarościńskiego znajdował się sadek, w którym stało owe 54 uli. Przez ten sadek prowadziła ścieżka do sadzawek i dalej do furtki w kierunku Huszlewa. Tam też znajdowały się inne zabudowania gospodarcze - obora, stodoły, szopy etc.

Zły stan opisywanych w inwentarzu z 1742 r. zabudowań wskazywałby na to, że powinny one wkrótce (około połowy XVIII w.) zostać zastąpione nowymi. Jeśli tak było, to zapewne nowe budynki stawiano na miejscu starych lub obok nich, gdyż podstawowy schemat kompozycji założenia nie ulegał większym zmianom do lat 20. XIX w., kiedy to dobra bialskie zostały rozparcelowane. Sprzedano wówczas także Kownaty, które w II połowie XIX w. znajdowały się w rękach Rytlów.

Nowi właściciele, dla których Kownaty stanowiły ośrodek niewielkich dóbr, dokonali zapewne w I połowie XIX w. zmian w układzie przestrzennym obiektu, nadając mu kształt w jakim, mimo zmian i dewastacji, przetrwał on do lat 80. XX w. Centralną część kompozycji zajmował tam stosunkowo niewielki, prostokątny ogród ozdobny, w którym znajdował się drewniany dwór wzniesiony w I połowie XIX w. Do dworu wiodła aleja zakończona kolistym podjazdem. Ta część założenia, początkowo bardziej regularna, została w II połowie XIX w. zamieniona na bardziej krajobrazową i w efekcie na północny-wschód od dworu znajdowało się dość obszerne trawiaste wnętrze, zamknięte grupami swobodnie rosnących drzew. Od południowego-zachodu część ozdobną zamykała aleja wiązowa, a od południowego-wschodu szpaler lipowy. Od zachodu do części ozdobnej przylegały tereny dawnego regularnego ogrodu, teraz zajęte przez obszerne sady i warzywniki, w których północnej części znajdowały się dwie sadzawki wymieniane w osiemnastowiecznych inwentarzach. Sadzawki te powiązane były z częścią ozdobną aleją spacerową. Od południowego-zachodu część ozdobną oraz sady i warzywniki ograniczały szpalery wiązowy i olszowy. Od północnego-zachodu granicę ogrodu stanowił rów łączący się ze Złotą Krzywulą, a od północnego-wschodu założenia zamykała ściana olsu. Do części ozdobnej przylegała od wschodu część gospodarcza, oddzielona od niej szpalerem lipowym. Wszystkie trzy części założenia powiązane były ze sobą systemem dróg jezdnych i spacerowych (już nieistniejących). Całość kompozycji zajmowała obszar o powierzchni około 10 ha.

Po 1863 r. nastąpiła istotna zmiana w otoczeniu folwarku w Kownatach. Dotychczas założenie leżało z dala od wsi, natomiast po ukazie uwłaszczeniowym na części gruntów folwarku założono wieś o tej samej nazwie.⁴ Powstała ona na południe od założenia i rozciągała się wzdłuż drogi do Krasnej i Waśkowólki. Pomiędzy zabudowaniami wsi a założeniem dworskim założono sady, które miały też izolować zabudowania wiejskie od siedziby dworskiej. Po uwłaszczeniu obszar folwarku Kownaty wraz nomenklaturą Karolinów wynosił w latach 80. XIX w. 1497 morgów (około 750 ha), z czego gruntów ornych i ogrodów było 651 morgów (około 325 ha), łąk 95 morgów (około 48 ha), pastwisk 79 morgów (około 39 ha), wody morgów 9 (około 4,5 ha), lasu morgów 484 (około 242 ha), zarośli morgów 138 (około 69 ha), nieużytków i placów morgów 38 (około 19 ha), budynków murowanych 5, a drewnianych 7. Były tam też pokłady torfu.⁵

Wymienione tu zabudowania murowane to budynki gospodarcze zlokalizowane na wschód od części ozdobnej. Rozmieszczone one były wokół obszernego, prostokątnego dziedzińca gospodarczego, pośrodku którego znajdowała się murowana studnia.⁶

Na początku XX w. Kownaty przeszły w ręce Zaborowskich. W czasie I wojny światowej teren założenia nie uległ większym zniszczeniom. Już w latach 20. XX w. ostatni właściciele Kownat rozpoczęli parcelację majątku, a około 1933 r. nastąpił podział pozostałej po parcelacji części majątku o powierzchni około 350 ha pomiędzy dwóch braci - Tadeusza i Zygmunta Zaborowskich. Zygmunt Zaborowski, który przejął około 100 ha wzniósł dla siebie około 1937 r. nową siedzibę na terenie dawnych sadów, za drogą, na południowy-zachód od założenia.⁷ Właściciel ten sprzedawał jeszcze przed wojną i w czasie II wojny światowej po kilka hektarów ziemi rocznie okolicznym rolnikom na skutek czego w roku 1944 obszar jego gruntów spadł poniżej 50 ha, co powodowało, że majątek nie podlegał dekretowi o reformie rolnej. Ostatecznie resztówkę tego majątku o powierzchni około 10 ha nabył od Zygmunta Zaborowskiego Stanisław Gryta.⁸

Dział Tadeusza Zaborowskiego, do którego wchodziło również założenie dworsko-ogrodowe, przetrwał bez większych zmian do czasu II wojny światowej. Podczas wojny znajdował się pod przymusowym zarządem niemieckim, a w 1944 r. został rozparcelowany, przy czym pozostawiono niewielką resztówkę o powierzchni około 3 ha, obejmującą część terenu założenia z dworem (bez części gospodarczej).

We dworze umieszczono początkowo siedzibę gminy, a następnie Gromadzką Radę Narodową. Od około 1970 r. zachodnią część założenia wydzierżawiał Józef Mancarz, który starał się o wykupienie tej części na własność.

W ciągu czterdziestu powojennych lat teren założenia ulegał z roku na rok niszczeniu i postępującej dewastacji. Całkowicie zniszczona została część gospodarcza, na której wzniesiono gospodarstwa chłopskie Zygmunta Jarosza, Edwarda Gila, Zygmunta Chomsiuka, Józefa Mancarza (to ostatnie na terenie dawnej części ozdobnej). Z zabudowań gospodarczych ocalał jedynie spichlerz, jednak bardzo znacznie przebudowany i dostosowany do potrzeb remizy Ochotniczej Straży Pożarnej. W części ozdobnej wycięto wiele drzew ozdobnych, teren zaśmiecono i zamieniono na pastwisko, dawne drogi spacerowe i jezdne zanikły, wydeptano za to nowe ścieżki, niezwiązane z dawną kompozycją. Północno-wschodnią część założenia zajęły pola uprawne, a w innych jego częściach pojawiły się zagajniki samosiewów drzew i krzewów. W części zachodniej niemal zupełnie wycięto stare sady, których miejsce zajęły pola uprawne. Na skutek tych zniszczeń obszar pozostałości dawnej kompozycji zmniejszył się do około 5,5 ha.⁹

Do lat 80. XX w. z kompozycji powstałej w Kownatach w wieku XVII i kontynuowanej w wieku XVIII zachowały się dwie sadzawki oraz zapewne granice założenia wyznaczone przez drogę do Białej Podlaskiej i przez cieki wodne. Z kompozycji powstałej w latach 20. XIX w. i przekształcanej w duchu krajobrazowym w II połowie tego stulecia przetrwały: dwór, park (chociaż w zniekształconej postaci), a w nim część alei lipowej, ślady po podjeździe i drodze do podjazdu oraz część nasadzeń drzew i krzewów. Zachowały się także (oprócz dwóch starszych sadzawek) różne elementy istniejące w wieku XIX na terenie dawnego ogrodu kwaterowego, zajętego później przez sady i warzywniki - wnętrze ogrodu użytkowego, szpaler grabowy przy granicy tego wnętrza, kilka starych drzew nad rowem z wodą. W dawnej części gospodarczej istniały jeszcze gruzy po fundamentach magazynu i jednego z budynków gospodarczych oraz przebudowany na remizę budynek dawnego magazynu.¹⁰

W roku 1984 na terenie założenia występowały 24 gatunki drzew i krzewów. Zachowane stare drzewa skupiały się w części parkowej, a do najcenniejszych drzew należały: wiąz o średnicy pnia 100 cm, dwie lipy o średnicy pni po 80 cm każda, modrzew o średnicy pnia 70 cm i lipy alei oddzielającej park od ogrodu użytkowego o średnicach pni 50-70 zm. Drzewa te pochodziły z różnych lat I i II połowy XIX w. Większość pozostałych zachowanych starych drzew posadzono w końcu XIX w. lub na początku wieku XX. Do tej grupy wiekowej należały drzewa różnych gatunków o średnicach pni 50-70 cm. Na terenie obiektu rosło też kilka drzew posadzonych w okresie międzywojennym XX w., osiągających nieco ponad 40 cm średnicy pni. Poza parkiem na uwagę zasługiwały stare wierzby nad rowem wpadającym do Krzywuli oraz szpaler starych grabów przy drodze do Białej. Wierzby posadzono w końcu XIX w. i osiągały one 70-80 cm średnicy pni. Oprócz drzew starych rosły w Kownatach drzewa młode - w części sadzone, a w części wyrosłe z samosiewów. Roślinność tę uzupełniały nieliczne grupy krzewów ozdobnych i zarośli oraz nieliczne jabłonie z dawnego sadu.¹¹

Teren założenia widoczny był jedynie z drogi Biała Podlaska - Huszlew, a z pozostałych stron osłonięty przez olsy, zabudowania i sady, ale nie prezentował się od strony szosy zbyt atrakcyjnie. Najbardziej atrakcyjny był tu widok w głąb parku, jednak zniszczenia i przekształcenia spowodowały, że obiekt nie pełnił już w krajobrazie zbyt wielkiej roli.

Ewa Bończak-Kucharczyk

Ogród i dwór w Kownatach w 2009 r.
Publ. www.dwory.cal.pl

Aleja lipowa w ogrodzie dworskim w Kownatach - stan współczesny
Publ. www.polinow.pl

Dwór w Kownatach od frontu - stan współczesny
Publ. www.ciekawepodlasie.pl

Ogród dworski w Kownatach - stan współczesny
Publ. www.polinow.pl

Źródła:

¹ Wawrzyńczyk Alina, Rozwój wielkiej własności ziemskiej na Podlasiu w XV i XVI wieku, Wrocław 1951, s. 45; Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenia pałacowo-parkowego w Międzyrzecu Podlaskim, Biała Podlaska 1980, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

² AGAD, Archiwum Radziwiłłowskie, dz. XXV, nr 127, Rewizja gruntów hrabstwa bialskiego z opisaniem generalnym folwarków, młynów, karczem..., 1736, s. 49, 53

³ AGAD, Archiwum Radziwiłłowskie, dz. XXV, nr 127, Inwentarz hrabstwa bialskiego przy podaniu w administrację JM Panu Krzymowskiemu, w dniach miesiąca Aprila, 1742, s. 24-24v

⁴ AGAD, Zbiory Kartograficzne, Mapa Kwatermistrzostwa WP, 1839 (dwór Kownaty przedstawiony jest na tej mapie a dala od innych punktów osadniczych)

⁵ Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV, Warszawa 1883, s. 521

⁶ Informacje ustne Stanisława Gryty, właściciela południowo-zachodniej części założenia

⁷ Informacje ustne Stanisława Gryty, właściciela południowo-zachodniej części założenia

⁸ Informacje ustne Hancarza Józefa, zam. w Kownatach dzierżawcy części założenia; Informacje ustne Stanisława Gryty, właściciela południowo-zachodniej części założenia

⁹ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Tomecki Janusz, Cichońska Barbara, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Kownatach, Biała Podlaska 1984, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

¹⁰ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Tomecki Janusz, Cichońska Barbara, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Kownatach, Biała Podlaska 1984, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

¹¹ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Tomecki Janusz, Cichońska Barbara, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Kownatach, Biała Podlaska 1984, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród dworski, KownatyKategoria:dworski