rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeMilanów

Park dworski - krajobrazowy, skomponowany po 1872 r. na miejscu regularnej kompozycji powstałej wcześniej i folwarku założonego z XVI w.

Dawna nazwa: Milanów

Gmina: Milanów

Położenie obiektu: w sąsiedztwie wsi Milanów, na wschód od niej, przy drodze do wsi (na zamknięciu ulicówki wiejskiej)

 

Milanów - usytuowanie

Usytuowanie założenia dworsko-ogrodowego w Milanowie na mapie w skali 1:25 000 (lata 80. XX w.)

Początki Milanowa sięgają co najmniej przełomu XIV i XV wieku, a po raz pierwszy miejscowość ta wymieniona została w „Liber Beneficiorum" Długosza jako jedna z wsi mających bliżej nieokreślone zobowiązania wobec kościoła parafialnego w Parczewie.1

W XVI w. prawdopodobnie dobra milejowskie znalazły się w rękach nabierającej wówczas znaczenia rodziny Firlejów.2 Już wówczas miała się tu znajdować folwark z dworem, jednakże Milanów nie był wtedy siedzibą właściciela dóbr lecz mieszkał tam zapewne dzierżawca.3

W roku 1531 Milanów i Kostry płaciły pobór z ośmiu łanów osiadłych.4

Nie znamy kształtu ani wielkości ówczesnego folwarku, Można jedynie przypuszczać, że zlokalizowany był on w miejscu obecnego założenia, a sądząc z późniejszych przekazów musiał mieć charakter utylitarny.5

W roku 1676 Milanów należał do Andrzeja Gołuchowskiego, który prawdopodobnie miał tam swoją siedzibę.6 Być może po Gołuchowskich majętność przeszła w ręce rodziny Milanowskich, na pewno natomiast w wieku XVIII była już własnością Potockich.7

W 1748 r., kiedy Milanów należał do Potockich ufundowana została we wsi kaplica, wymieniona w księdze wizytacji Dekanatu Parczewskiego, której lokalizacja nie jest dziś znana.8

Wraz z ręką Julianny Wandy Potockiej dobra przeszły na hrabiego Uruskiego, a po jego śmierci na drugiego męża Julianny - hr. Cabogę. Cabogowie, na ogół przebywający poza Milanowem, oddali go do korzystania synowi Julianny Caboga z pierwszego małżeństwa Sewerynowi Uruskiemu, przy czym nadal pozostawała własnością Cabogów.9

W roku 1840 z inicjatywy Julianny Caboga ufundowany został szpital sióstr Miłosierdzia, a następnie kościół. Autorem obydwu obiektów był Henryk Marconi.10 Za czasów Cabogów i Seweryna Uruskiego nastąpiła rozbudowa założenia, polegająca na wzniesieniu wielu budynków gospodarczych oraz murowanego budynku dworu. Nie znaleziono wzmianek historycznych świadczących o istnieniu ogrodu ozdobnego. Wiadomo natomiast, że z dworem sąsiadowały sad i ogrody użytkowe, zajmujące teren obecnego parku. Zabudowania położone były na północ i południe od drogi do wsi. Istniała ponadto oś północ - południe poprowadzona wzdłuż drogi do kościoła. Istniały także droga wiodąca od założenia w kierunku północno-zachodnim do Kopiny oraz odchodząca od niej na północny-wschód droga do folwarku w Zieleńcu.11 W latach 60. XIX w. wzniesiono drewnianą rządcówkę, mieszkanie oficjalistów, czworak służby folwarcznej, spichlerz i stajnię koni folwarcznych. Na wschód od drogi do kościoła stały też wiatraki.

Kolejna faza rozwoju założenia związana jest z małżeństwem córki Seweryna Uruskiego, a wnuczki Julianny Caboga - Marii Uruskiej - z księciem Włodzimierzem Czetwertyńskim. Jako posag Maria otrzymała Rudzieniec, gdzie miała zamieszkać po ślubie i gdzie rozpoczęto nawet budowę fundamentów dworu. Jednak na życzenie babki hr Caboga, Czetwertyńscy osiedli w Milanowie, gdzie dostali dwór wraz z najbliższym otoczeniem, ale bez folwarku, którym nadal władał Seweryn Uruski. Z tego czasu pochodzi opis Milanowa w pamiętnikach ks. Czetwertyńskiego.

„Pani Caboga wyjechała do swego majątku Milanowa na Podlasiu końmi, gdyż inaczej nie jeździła. Wybudowała tam piękny szpital, a następnie przy nim niewielki kościół, który właśnie miał być poświęcony. Na tę uroczystość się wybrała, życząc sobie abym i ja na nią przyjechał. P. Uruski zamierzał dać córce majątek Rudzieniec, graniczący z Milanowem, mieliśmy tam zamieszkać i zaczęto nawet zakładać fundamenty pod przyszły dom, gdyż żadnego w nim nie było. Lecz p. Caboga życzyła sobie abyśmy zamieszkali w Milanowie i tak też się stało. Wyznaję, że Milanów na pierwszy rzut oka nie bardzo mię zachwycił, najpierw trzydzieści wiorst ze stacji kolejowej Międzyrzeca po piaskach i błotach, następnie mały domek z kilkunastu pokoi, jak zwykle w majątkach, gdzie właściciel stale nie mieszka, otoczony sadem z kilkudziesięciu starych drzew z grzędami rozmaitych warzyw. ...Skromne domostwo w Milanowie nie nadawało się, jak już wspomniałem na stałe zamieszkanie, o zimowaniu zaś i mowy być nie mogło. Należało więc pomyśleć o budowie domu nowego, o założeniu ogrodu. Zrobiliśmy plan ogrodu, aby już na jesieni i na wiosnę móc sadzić krzewy i drzewa. Trudno było stworzyć jakieś piękne dzieło sztuki ogrodniczej już z braku miejsca; ze wszech stron napierały budynki folwarczne lub grunta włościańskie. Dziś jednak, gdy wszystko podrosło, sądzę, że plan ogrodu udał nam się w zupełności.

... Przy budowie domu popełniliśmy błąd. Aby prędzej uzyskać dach nad głową, a przy tym uniknąć znacznych kosztów, umyśliliśmy zostawić dawny dom murowany, a tylko po obu bokach parteru dodać piętrowe skrzydła. Plany remontu wykonał budowniczy Lanczi w Warszawie, roboty budowlane rozpoczęto z początkiem wiosny; my zaś do czasu ukończenia domu zamieszkaliśmy u teścia w Warszawie. Żałowałem nieraz potem, że się w Milanowie nie postawiło domu nowego, różnica w kosztach byłaby stosunkowo niewielka, można było uzyskać siedzibę estetyczniejszą i wygodniejszą; wedle własnego gustu pomyślaną.

... na jesieni dopiero udaliśmy się do Milanowa z mocnym zamiarem przepędzenia tam zimy. W Milanowie, nowo wybudowana część domu nie była jeszcze zdatna do mieszkania, w starych kątach natomiast można się było z biedą pomieścić, szczególniej, że wybudowano oddzielną oficynę dla pomieszczenia administracji. Zima przeszła spokojnie, mimo że w słabo zaopatrzonych miasteczkach sąsiednich brakło wielu rzeczy potrzebnych do egzystencji. Chociaż dom nie był jeszcze zupełnie wykończony postanowiłem sprowadzić do Milanowa bibliotekę mego dziada gen. Ludwika Kropińskiego. Od czasu konfiskaty Woronczyna przechowywali ją w pakach sąsiedzi. Na bibliotekę woronczynską składało się kilka tysięcy tomów, wśród których nie brakło przednich i wyborowych starodruków oraz cennych zabytków dawnej literatury polskiej. Budując dom milanowski, myślałem wiele o pomieszczeniu księgozbioru, pielęgnowanego z taką troskliwością przez drogiego mi dziada.

... już w ciągu jednego roku wszystkie szafy stanęły na miejscu i cały księgozbiór woronczynski dał się w nich pomieścić. Ale i moja chętka zbieracka rosła też. Zamiłowanie do ksiąg nie opuszczało mnie nigdy. Poczyniłem też wiele cennych nabytków i dziś wypada mi żałować, że budując dom nie pomyślałem o oddzielnym pomieszczeniu na bibliotekę".12

Powyższy opis powstał w okresie późniejszym niż przebudowa założenia, a wzmianki o rozbudowie dworu i zakładaniu parku dotyczą lat 1872-1874.13

Po przebudowie założenie składało się z kilku części funkcjonalnych - dworu z parkiem, sadów, części gospodarczej, kościoła i szpitala. Od parku do kościoła oraz od parku do drogi łączącej Milanów z Zieleńcem biegły długie szpalery lipowe.

Park składał się z obszernego kolistego wnętrza podjazdu przed dworem oraz z krajobrazowej części położonej na zachód i północny-zachód od dworu. Skomponowano tu płynne drogi spacerowe oraz posadzono luźne grupy drzew i krzewów ozdobnych, niejednokrotnie rzadkich gatunków i odmian. Sam dwór usytuowano na niewysokim, regularnym tarasie. Wzdłuż południowej granicy parku posadzono szpalery jesionowe i grabowe. Od południa, zachodu i północnego-zachodu park ogrodzony był parkanem o murowanym fundamencie i murowanych słupach.

Na północ od dworu i podjazdu mieścił się ogród owocowo-warzywny ogrodzony od północy i wschodu murami oraz oddzielony od parku budynkiem administracji, a także murami ceglanymi otaczającymi niewielki dziedziniec gospodarczy. Między tym dziedzińcem, a budynkami administracji stały ponadto drewutnia i piwnica lodownia. W sadzie, przegrodzonym w poprzek murem, stała przy tym ogrodzeniu oranżeria. Sad przylegał od wschodu do alei wiodącej do drogi zielenieckiej, od której na wschód położony był drugi sad, przylegający od południa do terenu zajętego przez stajnię cugową, dom oficjalistów, dom leśniczego i pralnie.

Na południe od ogrodów, za drogą do wsi stały zabudowania gospodarcze, przy czym między nimi a domem oficjalistów stała murowana gorzelnia wzniesiona przed 1885 r.14 obok wcześniejszego magazynu, na północ od niewielkiego stawu. Na wschód od terenu gorzelni ustawiono też murowany dom gorzelnianego. W części gospodarczej oprócz budynków inwentarskich i magazynowych stały też czworaki, dom rządcy i budynek administratora dóbr. Na południe od części gospodarczej znajdowała się glinianka oddzielająca w tym czasie założenie od oddalonych bardziej na południe - szpitala i kościoła.

W roku 1885 dobra Milanów składały się z folwarków Milanów, Zieleniec, Mogiłki, Zabłocie alias Hermancin, Czeberaki, wsi Milanów, Kostry i Czeberaki. Obszar ogólny dóbr wynosił 3992 morgów (około 1996 ha), natomiast folwark Milanów liczył gruntów ornych i ogrodów morgów 656 (około 328 ha), łąk morgów 142 (około 71 ha), pastwisk morgów 43 (około 21,5 ha), lasu morgów 1860 (około 930 ha), nieużytków i placów morgów 146 (około 73 ha), razem morgów 2847 (około 1423,5 ha). Na terenie folwarku stało 10 budynków murowanych, 36 drewnianych, gorzelnia parowa i wiatrak. Eksploatowano też pokłady torfu.15

W następnych latach założenie nie ulegało większym zmianom. Jedynie w 1900 r. ustawiono w południowo-zachodnim rogu parku figurę Chrystusa stojącą przy drodze do wsi. Przed 1905 r. prowadzono w majątku działalność oświatową, mieściła się tu bowiem tajna szkoła ulokowana w budynku szpitala.16

W czasie I wojny światowej założenie nie uległo zniszczeniom, a po wojnie nastąpił kolejny etap rozwoju Milanowa. W roku 1921 Maria Czetwertyńska udostępniła na potrzeby szkoły dawny budynek administratora.17 W wyniku prośby mieszkańców wsi wniesionej do biskupa siedleckiego w 1919 r. została w roku 1928 założona filia parafii w Parczewie w oparciu o istniejący w Milanowie kościół, a w roku 1930 erygowano tu parafię. Księżna Czetwertyńska uposażyła tę parafię w 13 morgów ziemi, a także dostarczyła 70 tys. szt. cegieł na budowę plebanii wzniesionej na południe od kościoła w latach 30.18 Około 1930 r. właścicielka dóbr oddała na potrzeby szkoły teren po dawnych gliniankach, gdzie na początku lat 30. wzniesiono murowany budynek szkolny.19 Teren po gliniankach został wówczas osuszony i przez szkołę zalesiony, przy czym w bezpośrednim sąsiedztwie budynku szkolnego skomponowano ozdobne założenie ogrodowe, a na wschód od szkoły ulokowano ogródek warzywno-owocowy. We wnętrzach położonych na południe od budynku szkolnego umieszczono boiska szkolne, natomiast lasek zajmujący południową część terenu szkolnego wykorzystywano do spacerów.20 Po tych przeobrażeniach całość kompozycji zajęła obszar o powierzchni około 30 ha.

W tym samym czasie został rozparcelowany teren położony między szpitalem a ogrodem szkolnym, na którym następnie powstały zagrody chłopskie. Zasłoniły one, podobnie jak lasek szkolny, widok z założenia na kościół.21

Po śmierci Marii Czetwertyńskiej dobra objęła jej córka Wanda, która wyszła za mąż za hrabiego Żółtowskiego. W posiadaniu Żółtowskich dobra znajdowały się do 1944 r.

Po zajęciu Milanowa w 1944 r. przez wojska radzieckie na terenie założenia umieszczona została baza remontowa samochodów. Jej dowódca nie dopuścił do rozgrabienia i zniszczenia wyposażenia dworu.22 Jednakże biblioteka była już wówczas wywieziona przez Żółtowskich do Warszawy, gdzie spłonęła w czasie Powstania Warszawskiego.23

Już po 1944 r. grunty majątku zostały rozparcelowane, a po wyprowadzeniu się z Milanowa radzieckiej bazy naprawczej miejscowi działacze społeczni wbrew stanowisku lokalnych władz administracyjnych ulokowali we dworze liceum ogólnokształcące. Ocalałe wyposażenie dworu wywiózł w 1946 r. syn Wandy Żółtowskiej - Andrzej. Część tego wyposażenia, zapewne drogą zakupu, trafiła do Muzeum Narodowego w Warszawie.24

Na terenach ogrodowych znajdujących się w użytkowaniu liceum nie zachodziły aż do lat 50. większe zmiany. Około roku 1952 w ramach tzw. porządkowania terenu nauczyciel liceum, aktywista ZMP doprowadził do wycięcia wielu zabytkowych drzew rosnących dotąd we wnętrzu przylegającym do dworu od strony zachodniej, gdzie później umieszczono boisko szkolne otoczone bieżnią. W roku 1961 w zabudowaniach liceum przeprowadzono remont. Przystosowano wówczas do potrzeb mieszkalnych dawną wozownię ze stajnią, a także nadbudowano jedną kondygnację nad dawną pralnią, która w wyniku tego utraciła cechy zabytkowe. Poza tym dopuszczono do zarośnięcia parku przez samosiewy, na skutek czego zarósł on później (z wyjątkiem podjazdu) młodym lasem. W zachodniej części parku zlokalizowano drugie boisko, a przed frontem dworu ułożono drogę z trylinki. W ogrodzie użytkowym, położonym na północ od dworu i podjazdu, wzniesiono nowe zabudowania, w tym szklarnię, podczas budowy której rozebrano fragment starego muru ceglanego. Między ogrodem użytkowym a parkiem usypano strzelnicę. Na podjeździe, przy dworze i przy innych budynkach oraz wzdłuż bieżni posadzono młode drzewa i krzewy. Dokonano natomiast remontu ogrodzenia parku wymieniając dawne przęsła drewniane między słupami na przęsła z prętów metalowych. Niestety ustawiono też szereg ogrodzeń z siatki szpecących teren.

Teren dawnej części gospodarczej został po wojnie podzielony między różnych użytkowników. Część wschodnią wraz z gorzelnią, dwoma magazynami i zrujnowanymi później czworakami przejęło Państwowe Gospodarstwo Rolne w Międzyrzecu, które doprowadziło istniejącą tu kompozycję i zabudowania do skrajnej dewastacji (z wyjątkiem nadal czynnej gorzelni i magazynu przy niej).

Zachodni fragment dawnej części gospodarczej przejął po wojnie Urząd Gminy, który porozdzielał go między różnych użytkowników, co powodowało daleko idące zmiany funkcji i kompozycji tego terenu (wzniesienie nowych zabudowań i ogrodzeń, budowę stadionu, przeprowadzenie w 1975 r. nowej, asfaltowej drogi itp.). Inne fragmenty dawnej części gospodarczej zostały oddane w użytkowanie Gminnej Spółdzielni, która także ulokowała tu swoje nowe zabudowania.

Teren należący do szkoły podstawowej ulegał w okresie powojennym stosunkowo najmniejszym zmianom. Widać tu jednak było oznaki pewnego zaniedbania i ubytki drzew, które próbowano zastąpić nowymi. Zwracała też uwagę dewastacja lasku, gdzie zbyt gęsto posadzone drzewa spowodowały zanik runa, a zadeptywanie i zaśmiecanie sprawiało bardzo niekorzystne wrażenie. Większość terenu szkolnego ogrodzono ponadto siatką.

Po parcelacji majątku w 1944 r. szpital stracił finansowe podstawy bytu (na folwarku ciążył bowiem wcześniej obowiązek utrzymywania sióstr zakonnych obsługujących szpital, a także utrzymywania 12 chorych spośród pracowników folwarku).26 W rezultacie siostry zakonne opuściły Milanów, a budynek szpitala stał opustoszały do koło 1960 roku, kiedy to przejęła go Gromadzka Rada Narodowa, która umieściła w nim ośrodek zdrowia i szpital, przy czym obok przebudowanego budynku szpitalnego i starego budynku mieszkalnego ustawiono 3 nowe budynki pomocnicze.27

Teren kościelny oraz teren przy plebanii nie uległy po wojnie większym zmianom, posadzono tylko szpalery świerkowe przy nowych ogrodzeniach plebanii oraz przy nowych ogrodzeniach cmentarza kościelnego, które ustawiono od strony północnej i od strony wschodniej. Ponadto na wschód od kościoła ustawiono grotę z figurą Matki Boskiej.28

Do lat 80. XX w. z wczesnego układu przestrzennego Milanowa zachowały się takie elementy istniejące na początku XIX w. (przed 1840 r.) jak drogi dojazdowe - do wsi Milanów, do wsi Kostry, do Kopiny i do Zieleńca. Ze względu na brak wiedzy o wyglądzie założenia w wiekach XVI-XVIII nie sposób ustalić, czy nie zachowały się jakieś elementy pochodzące z okresów wcześniejszych niż wiek XIX. Spośród elementów powstałych po 1840 r. zachowały się: fragmenty korpusu dworu, szpital, kościół, droga do kościoła oraz spichlerz przy gorzelni i ruiny czworaka, a także lokalizacja ogrodu użytkowego położonego na północ od dworu. Z przebudowy lat 1872-1874 zachowały się: dwór, podjazd, budynek administracyjny, drewutnia, piwnica, ogrodzenie ogrodu użytkowego, oranżeria (dom ogrodnika), część dróg parkowych, duża ilość starych drzew, aleje lipowe (do kościoła i przy drodze do Zieleńca), stajnia cugowa (przebudowana na budynek mieszkalny), ruiny domu oficjalistów, a w części gospodarczej dom rządcy, dom administratora dóbr, stodoła, fragmenty drugiej stodoły, 2 czworaki (drewniany i murowany) oraz 2 drewniane budynki mieszkalne stojące w sąsiedztwie parku przy skrzyżowaniu dróg do wsi i do Zieleńca. Z elementów późniejszych zachowały się także murowana gorzelnia, dom gorzelnianego, staw gorzelniany i rów z wodą połączony z tym stawem, a także figura Chrystusa ustawiona około 1900 r. Z okresu międzywojennego XX w. przetrwały: kościół, plebania, szkoła, część starych drzew ogrodu przyszkolnego, część dróg spacerowych tego ogrodu, boiska przyszkolne, użytkowy ogródek szkolny oraz część nasadzeń parkowych.29

W roku 1983 występowało na terenie założenia 67 gatunków i odmian drzew i krzewów. Większość roślinności grupowała się w parku dworskim, w ogrodzie szkolnym oraz w starych alejach lipowych. Dawna część gospodarcza, teren gorzelni i tereny po dawnych czworakach były ubogie w roślinność ozdobną - rosło tam zaledwie kilka drzew starych i niezbyt duża ilość drzew młodych (przeważnie zgrupowanych w szpalerach). Ponadto występowały zarośla, nieliczne krzewy ozdobne, żywopłoty i drzewa owocowe. Zwracała uwagę duża ilość nieużytków, a wyróżniały się 2 dziewiętnastowieczne jesiony o średnicach pni 80 i 90 cm, rosnące na południe od drogi wiejskiej.

Stare aleje lipowe posadzone przy drogach wiejskich w latach 70. i 80. XIX w. zachowały wiele drzew o średnicach pni 50-110 cm. Najciekawsza roślinność występowała na terenie parku dworskiego, gdzie rosła duża ilość starych drzew różnych gatunków, pochodzących z różnych okresów rozwoju kompozycji. Do drzew najstarszych, mających charakter pomnikowy, posadzonych w latach 70. XIX w. lub wcześniej należały tam: 4 jesiony wyniosłe o średnicach pni 120-155 cm, rosnące wzdłuż granicy między parkiem a dawnym sadem, 3 dziewiętnastowieczne modrzewie europejskie o średnicach pni 95, 100 i 100 cm, rosnące w zachodniej części parku, kasztanowiec biały o średnicy pnia 90 cm rosnący na zachód od dworu, spora liczba starych klonów, jesionów i lip z lat 70. i 80. XIX w., rozrzuconych w różnych częściach założenia. Oprócz wymienionych drzew najstarszych rosło w parku dużo drzew dziewiętnastowiecznych posadzonych w końcu lat 80. i w latach 90. XIX w. - były to drzewa różnych gatunków o średnicach pni 50-90 cm. Rosło też w parku sporo drzew sadzonych na początku XX w. oraz w okresie międzywojennym - lip, grabów, jesionów, klonów i grochodrzewów o średnicach pni 40-60 cm. Wśród drzew młodych wyróżniały się składem gatunkowym rośliny sadzone w latach 70. i 80. XX w. otoczeniu podjazdu i zabudowań. Większość terenów parku porastały lasy i zarośla o ubogim składzie gatunkowym.

Na terenie ogrodu szkolnego rosła niewielka ilość drzew (świerków, grochodrzewów, lip, brzóz, jarzębin i morw białych) sadzonych w latach 30. XX w., a także starsza wierzba o średnicy pnia około 90 cm (niestety w złym stanie zdrowotnym). W przyszkolnym lesie rosły świerki, sosny, brzozy, topole, grochodrzewy, jawory, klony, lipy i graby w części posadzone przed wojna, a w części wyrosłe z samosiewów w okresie powojennym. Rosła też na terenie szkolnym pewna ilość młodych drzew ozdobnych, drzewa owocowe i krzewy ozdobne. Drzewa i krzewy owocowe oraz młode drzewa ozdobne można też było spotkać koło kościoła i plebanii, w dawnym sadzie i w sąsiedztwie gorzelni.30

Rozległy obszar założenia rzutował na układ przestrzenny całej miejscowości, a różnorodność widoków w poszczególnych częściach kompozycji zwiększała wartości kompozycyjne obiektu. Zwarte drzewostany parku dworskiego i ogrodu przyszkolnego były z daleka widoczne, podobnie jak stare aleje. Zachowanie się wielu starych zabudowań i wartościowy drzewostan parku powodowały, że założenie miało dużą wartość przyrodniczą i historyczną. Jednakże dewastacja ogrodów, zniszczenie dawnej części gospodarczej i wzniesienie tam nowych zabudowań utrudniały odczytanie starego układu kompozycji.31

Ewa Bończak-Kucharczyk

 

Milanów - brama

Brama wjazdowa do parku dworskiego w Milanowie - stan współczesny
Publ. www.plecakowcy.pl

 

Milanów - dwór

Dwór w Milanowie - stan współczesny
Publ. www.polmil.pl

 

Źródła:

1 Długosz Jan, Liber beneficiorum dioecesis cracoviensis, t. II, Kraków 1864, s. 548

2 Giżewska H., Zeniuk A., Rozpoznanie architektoniczne zespołu dworskiego w Milanowie, Kraków - Białystok 1974, s. 5, Autorzy opierają swoje przypuszczenia na pamiętnikach ks. Czetwertyńskiego „Na wozie i pod wozem"

3 Giżewska H., Zeniuk A., Rozpoznanie architektoniczne zespołu dworskiego w Milanowie, Kraków - Białystok 1974, s. 5

4 Źródła dziejowe, t. XIV, Małopolska, Warszawa 1886, s. 351, Rejestr poborowy 1531

5 Giżewska H., Zeniuk A., Rozpoznanie architektoniczne zespołu dworskiego w Milanowie, Kraków - Białystok 1974, s. 6

6 Źródła dziejowe, t. XV, Małopolska, t. IV, Warszawa 1886, Rejestr pogłównego województwa lubelskiego r. 1676. S. 37a

7 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI, Warszawa 1885, s. 416; Giżewska H., Zeniuk A., Rozpoznanie architektoniczne zespołu dworskiego w Milanowie, Kraków - Białystok 1974, s. 5

8 Giżewska H., Zeniuk A., Rozpoznanie architektoniczne zespołu dworskiego w Milanowie, Kraków - Białystok 1974, s. 5

9 Giżewska H., Zeniuk A., Rozpoznanie architektoniczne zespołu dworskiego w Milanowie, Kraków - Białystok 1974, s. 5; Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI, Warszawa 1885, s. 416

10 Giżewska H., Zeniuk A., Rozpoznanie architektoniczne zespołu dworskiego w Milanowie, Kraków - Białystok 1974, s. 5

11 AGAD, Zbiór Kartograficzny, Topograficzna Karta Królestwa Polskiego (1822-1843), Warszawa 1839, Skala 1: 126000 [tzw. Mapa Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego], kol. VI, sekcja VIII

12 Giżewska H., Zeniuk A., Rozpoznanie architektoniczne zespołu dworskiego w Milanowie, Kraków - Białystok 1974, s. 5-7

13 Giżewska H., Zeniuk A., Rozpoznanie architektoniczne zespołu dworskiego w Milanowie, Kraków - Białystok 1974, s. 5-7

14 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI, Warszawa 1885, s. 416, Słownik wśród zabudowań wymienia także gorzelnię parową

15 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI, Warszawa 1885, s. 416

16 Informacje ustne ks. Stanisława Buczyńskiego, proboszcza parafii w Milanowie

17 Informacje ustne Wertejuka Eugeniusza, zam. w Milanowie

18 Informacje ustne ks. Stanisława Buczyńskiego, proboszcza parafii w Milanowie

19 Informacje ustne Wertejuka Eugeniusza, zam. w Milanowie; Informacje ustne ks. Stanisława Buczyńskiego, proboszcza parafii w Milanowie

20 Informacje ustne ks. Stanisława Buczyńskiego, proboszcza parafii w Milanowie

21 Informacje ustne ks. Stanisława Buczyńskiego, proboszcza parafii w Milanowie

22 Informacje ustne ks. Stanisława Buczyńskiego, proboszcza parafii w Milanowie

23 Giżewska H., Zeniuk A., Rozpoznanie architektoniczne zespołu dworskiego w Milanowie, Kraków - Białystok 1974, s.31-43 (Aneks)

24 Informacje ustne Wertejuka Eugeniusza, zam. w Milanowie

25 Informacje ustne Głos Danuty, nauczycielki liceum w Milanowie

26 Informacje ustne ks. Stanisława Buczyńskiego, proboszcza parafii w Milanowie

27 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Milanowie, Biła Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

28 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Milanowie, Biła Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

29 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Milanowie, Biła Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

30 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Milanowie, Biła Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

31 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Milanowie, Biła Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

 

Inne źródła:

AP Lublin, Plany uwłaszczeniowe, nr 1354, Plan zamiany ziem komorników w majątku Milanów na nowoproponowane tereny, 1871

Biblioteka Uniwersytecka KUL, Zbiory Kartograficzne, nr M 1720, Mapa Taktyczna WP, WIG 1827, pas 42, słup 36

 

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, park dworski, MilanówKategoria:dworski