rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjePokinianka

Ogród folwarczny - sześciokwaterowy, użytkowy, powstały w XVI w., zap. w XIX w. wzbogacony o część ozdobną

Dawna nazwa: Pokinianka

Gmina: Rokitno

Położenie obiektu: w oddaleniu od innych osad, na zachód od kompleksu leśnego, w pobliżu lokalnej drogi z Rokitna do Olszyna, na płaskim terenie, w sąsiedztwie niewielkiego, bezimiennego strumienia płynącego na północ od obiektu

 

Pokinianka to stary folwark, który nigdy nie był centrum dóbr. Chociaż nie odnaleziono przekazów historycznych dotyczących powstania tego obiektu, to jednak biorąc pod uwagę jego położenie i brak wsi w sąsiedztwie, można przypuszczać, że był to folwark wchodzący w skład starostwa michałkowskiego, należącego do brzeskich dóbr stołowych.1 Prawdopodobnie rozplanowano go podczas pomiary włócznej nadając mu typowy dla szesnastowiecznych folwarków rozmierzanych w tym czasie w dobrach królewskich kwaterowy układ. Sądząc po zachowanych pozostałościach terenowych, składał się on z sześciu kwater, których wyglądu obecnie nie znamy, jednak zapewne podobnie jak w innych folwarkach, część kwater zajęta była przez zabudowania, a część przez ogrody i ewentualnie sadzawki lub stawy. W skład ówczesnej kompozycji wchodził pewnie umieszczony na jednej z osi poprzecznych prostokątny staw, położony w północnej części kompozycji. Poszczególne kwatery mogły być od siebie oddzielone nie tylko drogami i ogrodzeniami, ale też nasadzeniami (szpalerami lub alejami). Ogrody w takich folwarkach miały charakter wybitnie użytkowy, jednak owe nasadzenia przy graniach kwater mogły stanowić pewne ozdobne elementy całej siedziby.

Najstarszy przekaz dotyczący Pokinianki znajdujemy na mapie hrabstwa bialskiego z 1786 r., na której została ona oznaczona jako folwark.2 Zapewne na początku XIX w. Pokinianka odpadła od państwowych wówczas dóbr Michałki i przeszła w ręce prywatne.

Na Mapie Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego z 1939 r. nie można odczytać nawet schematu rozplanowania folwarku w Pokiniance, gdyż została ona tam oznaczona tylko w formie znaku graficznego. Natomiast na podstawie zachowanych w terenie pozostałości można stwierdzić, że w I połowie XIX w. było to nadal założenie sześciokwaterowe ze stawami w części północno-wschodniej. W nieznanym bliżej czasie założenie powiększono bowiem o drugi staw i prostokątny teren położony na północ od stawu, na którym być może stały budynki gorzelni lub browaru. Na terenie kwatery północno-zachodniej mieściły się budynki i dziedzińce gospodarcze, a resztę kwater zajmowały część ozdobna oraz sady i warzywniki, zaś w południowo-wschodnim rogu kompozycji znajdował się staw. Dwór stał w środkowej kwaterze południowej i prowadziła do niego aleja dojazdowa biegnąca najpierw po granicy podziału między kwaterami gospodarczymi, a następnie skręcająca na wschód i wychodząca przed północną elewację dworu. Niestety, wobec niemal doszczętnego zniszczenia zieleni rosnącej niegdyś w części ozdobnej otaczającej dwór, trudno dziś cokolwiek powiedzieć o kompozycji tej części. Całość kompozycji zajmowała obszar o powierzchni około 9 ha.

W końcu XIX wieku ogólny obszar dóbr Pokinianka wynosił 540 morgów (około 270 ha), z czego grunty orne i ogrody zajmowały morgów 482, łąki morgów 24, pastwiska 1, las 27, a nieużytki i place morgów 6. Stało tam wówczas 18 drewnianych budynków.3 W tym czasie dobra Pokinianka były już zapewne włączone do dóbr Krzyczew4, stanowiących w tym czasie własność Kuczewskich, a których ośrodkiem był pobliski Krzyczew, w którym mieszkali właściciele.5 Pokinianka była więc nadal niewielkim folwarkiem o funkcjach gospodarczych, a istniejący tam dwór wykorzystywany był albo przez rządców lub dzierżawców, albo okazjonalnie podczas wizyt właścicieli.

Podczas I wojny światowej założenie w Pokiniance zostało częściowo zniszczone. Ucierpiały zwłaszcza zabudowania gospodarcze. Po 1920 r. zabudowania zostały odbudowane przy zachowaniu pierwotnego schematu rozplanowania. W północno-zachodniej kwaterze założenia stały w tym okresie czworaki, spichrz, obory, kuźnia i parnik.

W okresie międzywojennym właścicielami Pokinianki nadal byli Kuczewscy, którzy przed 1939 r. dokonali podziału dóbr, toteż w 1939 r. jako właścicielka występuje Alicja Kuczewska.6 Podczas II wojny światowej w Pokiniance gospodarzył Kazimierz Kuczewski, syn poprzedniego właściciela - Władysława.7

Po II wojnie światowej majątek w Pokiniance został rozparcelowany, przy czym początkowo zostawiono niewielki ośrodek obejmujący część założenia, gdyż noszono się z zamiarem utworzenia tu szkoły. Jednakże wobec postępującego zniszczenia obiektu zamiar ten zarzucono. W okresie powojennym zniszczeniu uległy bowiem niemal wszystkie zabudowania mieszkalne i gospodarcze obiektu, a także kompozycja terenu ogrodów. W 1956 r. rozparcelowano więc także resztówkę i w roku 1984 właścicielami jej poszczególnych części byli Jan Kowalski, Mos i Woźniak. Doprowadziło to do tego, że większość terenu zajęły pola uprawne i pastwiska, a część zagrody chłopskie. Poza tym usunięto część starych zadrzewień, a w wyniku zniszczeń obszar, na którym pozostały ślady lub elementy dawnej kompozycji skurczył się do około 3,5 ha.8

Z pierwotnej, sześciokwaterowej kompozycji Pokinianki do lat 80. XX w. zachowały się ślady podziału terenu na kwatery (jako, że podział ten kontynuowany był w wiekach następnych i istniał także w wieku XIX) i staw położony w północnej części kompozycji. Z kompozycji dziewiętnastowiecznej, utrzymującej się do I wojny światowej, zachowały się - oprócz wcześniej istniejących podziałów kwater i stawu w północnej części założenia - stare drzewa rosnące przy granicach założenia oraz wewnątrz kwatery ozdobnej, kuźnia i staw w południowo-wschodniej części obiektu. Z okresu międzywojennego XX w. przetrwały: część drzew w kwaterze ozdobnej, kilka drzew w kwaterze północno-zachodniej oraz fragmenty sadów.9

W roku 1984 występowało tu zaledwie 15 gatunków drzew i krzewów, stare drzewa rosły tylko w obrębie ogrodu przy dworze, a poza nim rosło ich tylko kilka i to niezbyt wiekowych. Drzewa młode także rosły głównie na terenie dawnej części ozdobnej, a poza tym przy granicach sadu leżącego na wschód od tej części. Oprócz tego na terenie obiektu rosły drzewa owocowe zgrupowane w dwóch sadach, kilka grup krzewów (głównie lilaków), kilka grup zarośli oraz grupy olsu. Naturalnym tłem dla dawnych ogrodów był sąsiadujący z założeniem las.10

Najstarsze drzewa założenia zostały posadzone w I połowie XIX w. Były to 3 lipy o średnicach pni 80-100 cm i stary kasztanowiec o średnicy pnia 88 cm. Kolejną grupę wiekową stanowiły drzewa o średnicach pni 45-70 cm, sadzone w II połowie XIX w. i na początku wieku XX. Ponadto rosło też kilka drzew o średnicach pni 40-45 cm, sadzonych przed 1939 r.

Po drastycznym zniszczeniu większości kompozycji obiekt nie pełnił już krajobrazie szczególnej roli. Zwracała jedynie uwagę grupa starych drzew, która przetrwała w centralnej części założenia, ale nie wywierała ona wielkiego wrażenia na tle lasu.11

EBK

 

Źródła:

1 Górny Bolesław, Monografia powiatu bialskiego województwa lubelskiego, Biała Podlaska 1939, s. 83

2 Biblioteka Zielińskich w Płocku, Mapa dóbr hrabstwa bialskiego, 1786

3 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII, Warszawa 1887, s. 539

4 Informacje ustne Kowalskiego Jana, zam. w Pokiniance, byłego pracownika folwarku od 1925; Górny Bolesław, Monografia powiatu bialskiego województwa lubelskiego, Biała Podlaska 1939, s. 295

5 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Jaworowski Ireneusz, Malewicka-Wróblewska Lilia. Dokumentacja ewidencyjna parku w Krzyczewie, Biała Podlaska 1981, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

6 Górny Bolesław, Monografia powiatu bialskiego województwa lubelskiego, Biała Podlaska 1939, s. 295

7 Informacje ustne Kowalskiego Jana, zam. w Pokiniance, byłego pracownika folwarku od 1925

8 Informacje ustne Kowalskiego Jana, zam. w Pokiniance, byłego pracownika folwarku od 1925

9 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Tomecki Janusz, Bondaryk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Pokiniance, Biała Podlaska 1984, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

10 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Tomecki Janusz, Bondaryk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Pokiniance, Biała Podlaska 1984, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

11 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Tomecki Janusz, Bondaryk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Pokiniance, Biała Podlaska 1984, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

 

Inne źródła:

AGAD, Zbiór Kartograficzny, Topograficzna Karta Królestwa Polskiego (1822-1843), Warszawa 1839, Skala 1: 126000 [tzw. Mapa Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego], 1939 r.

Biblioteka Uniwersytecka KUL, Zbiory Kartograficzne, nr M 1720, Mapa Taktyczna WP, WIG 1827, pas 42, słup 36

 

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród folwarczny, PokiniankaKategoria:folwarczny