rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjePuczyce

Ogród dworski - krajobrazowy, powstały na przełomie XIX i XX w. z przebudowy wcześniejszej, regularnej kompozycji istniejącej co najmniej od XVIII w. na miejscu jeszcze wcześniejszej siedziby dworskiej założonej w wieku XVI

Dawna nazwa: Puczyce

Gmina: Platerów

Położenie obiektu: na terenie opadającym ku południowi w kierunku strumienia oddzielającego dwór od wsi, przy skrzyżowaniu traktu łosickiego z drogą do wsi Puczyce

 

Pierwsza wzmianka historyczne dotycząca Puczyc pochodzi z roku 1493 i zawiera ją dokument ponawiający erekcję kościoła w Ruskowie. W dokumencie tym Rafał Raczko, starosta mielnicki, tytułuje się jako „dóbr Czuchowa i Puczyc dziedzic".1

Zapewne niewiele później Puczyce odpadły od tej włości, bo w rejestrze poborowym z 1580 r. na temat Puczyc napisano: „ślachetny Jan Rokitnicki dał z włók osiadłych 8 złotych 8, z pustych włók 3 po groszy 10, z ogrodników bezrolnych 2 po groszy 4, od kół dorocznych 4 po groszy 12".2

Można więc sądzić, że w XVI wieku Puczyce były niewielką jednowioskową włością, w której w pobliżu zabudowań chłopskich znajdował się skromny dwór z folwarkiem. O rozplanowaniu tego obiektu nic dzisiaj nie wiemy.

Dalsze dzieje tego założenia są zresztą nieznane aż do początku XIX wieku. W tym okresie znajdujemy potwierdzenie istnienia dworu w Puczyach na Mapie Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego z 1839 r., gdzie widoczne są tereny ogrodów, zlokalizowane na miejscu obecnego założenia oraz teren zabudowań gospodarczych, położony na wschód od dworu, za drogą do wsi Puczyce. Szczegółowej kompozycji terenu nie da się jednak na podstawie tej mapy odtworzyć.3

Jak można sądzić z tej mapy i z pozostałych w terenie śladów dawnej kompozycji założenia, w wiekach XVIII i pewnie XVII wykształciła się w Puczycach regularna kompozycja zajmująca na początku wieku XIX obszar zbliżony do założenia dwudziestowiecznego, a składająca się ogrodów otaczających dwór i części gospodarczej nieco od ogrodów oddalonej (i położonej na wschód od nich).

W końcu wieku XVIII i w wieku XIX Puczyce należały do rodziny Goltzów, najpierw do Jana Goltza (ur. w 1781, zm. w 1864 r.). lekarza domowego Czartoryskich w Puławach, żonatego z Katarzyną z Czempińskich, a następnie do Adama Goltza (ur. w 1817 r., zm. w 1888 r.), syna Jana i Katarzyny, działacza ziemiańskiego Towarzystwa Rolniczego.4

W roku 1888 dobra Puczyce liczyły 949 morgów gruntu (około 474,5 ha), z czego gruntów ornych i ogrodów było morgów 506, łąk morgów 118, pastwisk morgów 71, lasu morgów 217, nieużytków morgów 37. Budynków murowanych stało tam 6, a drewnianych 18. W folwarku znajdował się też browar produkujący piwo „bawarskie".5

W końcu XIX wieku Puczyce znajdowały się w rękach doktora Stanisława Nasiłowskiego, który na terenie byłego powiatu łosickiego zorganizował prywatne zakłady lecznicze w Klimczycach i w Puczycach.6 W związku z tym Puczyce zostały przebudowane i na przełomie XIX i XX wieku został tu wybudowany istniejący do dziś murowany dwór mieszczący gabinety lekarskie i mieszkanie Nasiłowskiego oraz pokoje dla pensjonariuszy. Funkcje szpitalne pełnił zlokalizowany w parku długi murowany budynek, zapewne dawny ośmiorak (częściowo istniejący jeszcze w latach 80. XX w.). Wokół dworu i budynku szpitalnego mieścił się park zajmujący południową część założenia. Graniczył on od południa z drogą do Woźnik (traktem łosickim), a od północy z łąkami i grupami drzew rosnącymi nad rzeką, które wciągnięte zostały w obręb kompozycji parku. W parku, na wprost budynku szpitalnego znajdował się prostokątny staw, wokół którego biegły drogi spacerowe obsadzone alejami lipowymi, zachowanymi z I połowy XIX w. Na zachód od tego stawu, w otoczonym lipami wnętrzu parkowym stała kamienna figura Matki Boskiej. Pozostała część parku posiadała luźny układ drzew i swobodne drogi spacerowe. Przy granicach parku rosły natomiast proste szpalery drzew i krzewów. Lokalizacja zabudowań gospodarczych nie uległa zmianie i nadal stały one na zachód od parku, za drogą do wsi. Całość założenia zajmowała obszar o powierzchni około 7 ha.

W roku 1925 Stanisław Nasiłowski zmarł, a prowadzeniem szpitala w Puczycach zajął się jego brat - Michał, który w tym czasie prowadził również pensjonat w Kliczycach.7 Stan taki utrzymywał się do 1939 r.

Podczas II wojny światowej Puczyce zdewastowano, przy czym najbardziej ucierpiały starodrzew i zabudowania gospodarcze.

Po wojnie majątek rozparcelowano, a we dworze umieszczono szkołę podstawową oraz mieszkania dla nauczycieli, którzy pozakładali dla siebie na terenie parku ogródki warzywne i sadki. W roku 1956 na miejsce szkoły wprowadzono do dworu Izbę Porodową, która użytkowała ten budynek do roku 1978. Obydwie wymienione instytucje nie przejawiały większego zainteresowania terenem parku, toteż w użytkowanej przez nie południowej części parku następowała szybka dewastacja roślinności. Część starych drzew obumarła, a część drzew chorych wycięto, prawie całkowicie ogałacając ten teren.

Północną część parku przejął po wojnie Urząd Gminy, który wydzierżawiał ten teren okolicznym rolnikom (taki stan utrzymywał się także w latach 80. XX w.). Dzierżawcom przeszkadzały stare drzewa, w związku z czym ich większość wycięto wprowadzając łąki i pastwiska. Jeden z rolników zamieszkałych we wsi - Kazimierz Teofiluk - wywiózł stamtąd figurkę Matki Boskiej i po konserwacji ustawił ją na terenie własnej posesji na betonowym fundamencie, w pobliżu drogi przez wieś.

Dawne zabudowania gospodarcze zostały po wojnie rozebrane na cegłę przez okolicznych rolników.

Wszystkie te zmiany i zniszczenia spowodowały, że całkowicie zniszczono dawną część gospodarczą i prawie całkowicie park, a powierzchnia, na której istniały jeszcze elementy dawnej kompozycji skurczyła się do około 1,3 ha. Zamienione na pola, łąki i pastwiska tereny dawnego parku poprzegradzano drutami kolczastymi i płotami.

W roku 1978 ówczesny właściciel dworu - Zakład Opieki Zdrowotnej w Łosicach - wprowadził w miejsce Izby Porodowej magazyny firmy „Cefarm", przy czym część pomieszczeń odstąpiono na wojskowe magazyny leków.8 W sąsiedztwie dworu poprowadzono nowe betonowe drogi, wydeptano ścieżki oraz wzniesiono budynek gospodarczy, śmietnik i ubikację.

Do lat 80. XX w. z regularnej kompozycji założenia, jaka rozwijała się w Puczycach w XVII i XVIII w., zachowały się nieliczne stare drzewa, staw ogrodowy i przebieg dróg jezdnych. Z elementów wprowadzonych podczas krajobrazowej przebudowy w końcu XIX i na początku XX w. przetrwały do tego czasu: dwór, przebudowany fragment budynku szpitalnego (wówczas budynek mieszkalny), zrujnowane fragmenty ogrodzenia parku od strony traktu łosickiego oraz nieliczne stare drzewa.

W 1981 r. występowały na terenie założenia 23 gatunki drzew i krzewów, a większość nielicznych zachowanych starych drzew pochodziła z nasadzeń dziewiętnastowiecznych. Były to głównie jesiony, lipy, klony i wierzby o średnicach pni 50-83 cm. W otoczeniu dworu i przy drodze do Łosic rosło także kilka grochodrzewów i świerków sadzonych w końcu XIX w. i na początku wieku XX oraz zachowały się fragmenty nasadzeń krzewów w otoczeniu dworu, drogi do wsi i budynku mieszkalnego. Rosły tam też żywopłoty z karagan i ałycz.

Wobec zniszczenia większości starej kompozycji obiekt nie odgrywał już w krajobrazie większej roli.

Ewa Bończak-Kucharczyk

 

Puczyce - park

Park dworski w Puczycach - stan współczesny
Publ. www.ciekawepodlasie.pl

Puczyce - dwór

Dwór w Puczycach - stan współczesny
Publ. www.polinow.pl

 

Źródła:

1 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. II, Warszawa 1902 (hasło Rusków)

2 Jabłonowski Aleksander, Źródła dziejowe, t. XVII, Podlasie, cz. I, Warszawa 1908, s. 77

3 AGAD, Zbiór Kartograficzny, Topograficzna Karta Królestwa Polskiego (1822-1843), Warszawa 1839, Skala 1: 126000 [tzw. Mapa Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego]

4 Wężyk Władysław, Kronika rodzinna, Warszawa 1987; Gloger Zygmunt, Dolinami Rzek, Warszawa 1903

5 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX, Warszawa 1888, s. 274 (hasło Puczyce)

6 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Klimczycach, Biała Podlaska 1980, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

7 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Klimczycach, Biała Podlaska 1980, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

8 Informacje ustne Branowickiej Anny, zam. w Puczycach; Informacje ustne Branowickiego Jana, zam. w Puczycach

9 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Malewicka-Wróblewska Lilia, Dokumentacje ewidencyjna parku w Puczycach, Biała Podlaska 1981, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

 

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród dworski, PuczyceKategoria:dworski