rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeRadzyń Podlaski

Ogród pałacowy (kozieryński) - kwaterowy ogród włoski powstały w I połowie XVIII w. na miejscu istniejącego wcześniej folwarku, jako część większej, regularnej kompozycji, przebudowywanej najpierw po 1795 r., a następnie przebudowywanej od w lat 70. XIX w. do 1914 r., a później przekształcanej jako eklektyczna

Dawna nazwa: Kozi Rynek, Radzyń Podlaski

Gmina: Radzyń Podlaski

Położenie obiektu: na południe od doliny rzeki Białej i na południowy-wschód od pierwotnego zamku (późniejszego pałacu), przy ważnych traktach drożnych, obecnie w centrum miasta

 

Historia Radzynia sięga XV wieku. W latach 20. XV wieku król Władysław Jagiełło poczynił tu nadania nad rzeką Białką. Później ród Cebulków założył tu dwie wsie Wyżną Białkę i Niżną Białkę, a w połowie XV w. Cebulkowie ufundowali na Kozirynku Starym drewniany kościół. W 1456 r. została tu erygowana parafia, a gwałtowny rozwój słynącej z handlu kozami osady spowodował, że w 1465 podkomorzy lubelski Grot z Ostrowa erygował miasto (otrzymując od Kazimierza Jagiellończyka przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim). Miasto zostało lokowane około 1 km na zachód od Koziegorynku i pozostawało królewszczyzną.

Powstanie interesującego nas założenia wiąże się z lokalizacją folwarku Kozi Rynek, pełniącego funkcje usługowe w stosunku do zamku radzyńskiego, stanowiącego własność królewską.1 Folwark ten, zlokalizowany w sąsiedztwie zamku (później pałacu), na miejscu obecnego założenia, powstał co najmniej w XVII w., jako że początki historii zamku sięgają wieku XVI lub XV, a powszechną praktyką było rozmierzanie w dobrach królewskich (przede wszystkim podczas pomiary włócznej) siedzib folwarcznych o funkcjach gospodarczych, które powiązane były na ogół widokowo z ulokowanymi w miastach i ciasnymi zamkami.2

Od 1741 r. do końca XVIII w. Radzyń był własnością Potockich, a generał Eustachy Potocki ufundował tu później rokokowy pałac zaprojektowany i wybudowany przez jakuba Fontane, stanowiący reprezentacyjną rezydencję.

Pochodzący z roku 1742 inwentarz przedstawiał funkcjonujący obok rezydencji folwark następująco.

„Od miasta z gościńca międzyrzeckiego wjazd do folwarku radzyńskiego, do którego wrota sosnowe podwójne na biegunach z żerdką. Przy tychże wrotach budynek ogrodniczy de nowo ustawiony, niedokończony. Z prawej ręki za tym budynkiem wrota do ogrodu włoskiego podwójnie się otwierające z wrzeciądzem i skublikami, przy tych wrotach stajnia z masztarnią... O ścianę tejże stajni wozownia z wrotami podwójnymi, z wrzeciądzem skoblami i kłódką. Przy tejże ciągiem stajenka, do której wrota podwójne na biegunach z wrzeciądzem i skoblikami, tamże i żłób. Ta stajnia z masztarnią pod snopkami z wozownią pod jednym dachem. Idąc dalej ze stajni obora, do której wrota pojedynkowe z podwórza z zamkiem drewnianym, drugie wrota w okole obornym do wołowni z podwórza, w tymże okole drzwi na biegunach do dwóch chlewów dla przychówku obornego. Ta obora z drzewa słomą poszyta, z której rogiem styka się szopa z gumna ciągnąca się. Wyszedłszy z obory szpiklerz w rogu gumna gontami wierzch nakryty, z wystawą na słupach sosnowych... Pod komorą zwierzchnią [spichlerza] między dwiema komorami wrota podwójne na biegunach drewnianych na gumno. Po prawej ręce ciągnąca się szopa do stodoły, do której z gumna i z pola wrot czworo... Naprzód z tej szopy druga szopa z oborą się stykają obydwie słomą poszyte. Między tymi dwiema szopami stodoła wielka na wprost szpiklerza. Z gumna przy okole obornym chlewów trzy... Powracając na zad na podwórzu folwarczny budynek słomą poszyty, przy którym ogródek sztachetami obwiedziony... Lamus naprzeciwko folwarku o dwóch piętrach pod gontami... Pod tym lamusem piwnica z szyją dranicami pokryta, drzewem w ściany obudowana. W rogu folwarku przed stajnią studnia z wiadrem, żurawiem i korytem dębiną cembrowana. W tyle folwarku stajenka dla koni ekonomskich... Tamże chlewów dwa i karmnik ku browarowi, gdzie i sernik na jednym słupie słomą poszyty. Po lewej ręce folwarku browar nowy nad stawem pod dranicami... Ten folwark częściom stróżowaniem od sadu włoskiego, częścią parkanem i budynkami obwiedziony. Ogród wielki za gumnem paryski...

Opisanie ogrodu włoskiego

W tyle zamku mostek z poręczami przez Fosę do ogrodu włoskiego, w którym drzewa różnego rodzaju fruktyfikowanego plus minus sto dwadzieścia. Bukszpanowa kwatera zarasta. Inne kwatery niektóre włoszczyzną zasadzone, a drugie puste. Ten ogród częścią stróżowaniem od miasta, od folwarku budynkiem nowoustawionym stajniami obwiedziony, a od stawu stróżowaniem także obarowany".3

Poza tym inwentarz podaje opisy altany, figarni, pomarańczarni i budynku ogrodniczego, które jednak prawdopodobnie znajdowały się w ogrodzie paryskim. Ten zaś należał do rezydencji głównej - zamkowej, a później pałacowej.

Sądząc z przytoczonego inwentarza całość osiemnastowiecznej kompozycji folwarku podzielić można na dwie zasadnicze części - teren zabudowań folwarcznych i sąsiadujący z nim ogród włoski, który z kolei sąsiadował ze stawem i oddzielony był od zamku fosą. Wspomniany w inwentarzu ogród paryski znajdował się bowiem, jak wspomniano wcześniej, przy głównej rezydencji pałacowej. Ilość i jakość zabudowań folwarcznych pozwala mniemać, że był to duży, porządnie rozplanowany i zagospodarowany folwark, toteż zapewne jego ogród włoski także był porządnie zaplanowany. Co prawda inwentarz w wielkim skrócie opisuje ten ogród i nie podaje dokładnych informacji o jego lokalizacji, można jednak przypuszczać, że znajdował się on na terenie obecnego parku, a istniejący podział parku na 3 katery jest pozostałością kompozycji ogrodu włoskiego. Był to ogród kwaterowy, w których poszczególne kwatery otoczone były i podzielone alejami i szpalerami drzew ozdobnych i którego większość wnętrz wypełniały drzewa i krzewy owocowe lub warzywa. Ale istniała tam też przynajmniej jedna kwatera w całości ozdobna, wypełniona przez bukszpanowy parter (co prawda w chwili sporządzania inwentarza nieco zaniedbany, podobnie jak niektóre inne kwatery zasadzone warzywami lub puste). Nie jest wykluczone, że ten ogród był w XVII w. większy niż obecny park i zajmował również teren położony na południe od obecnego parku.

Przejęcie południowego Podlasia przez zaborcze władze austriackie w roku 1795 i ulokowanie w skrzydłach pałacowych administracyjnych władz powiatu radzyńskiego spowodowało stopniową zmianę znaczenia i funkcji dawnego folwarku.4 Wszelkie funkcje poza reprezentacyjnymi mieszczące się dotychczas w rezydencji pałacowej musiały bowiem zostać przeniesione gdzie indziej z powodu objęcia części pałacu przez administrację austriacką. Powstał wówczas na terenie folwarku w dawnym ogrodzie włoskim „dwór kozieryński pałacem albo gubernią zwany". Prowadziły do niego dwie drogi skośnie przecinające obecne kwatery parku wschodnią i zachodnią.

Usytuowanie dworu Kozieryńskiego przedstawia odręczny planik części miasta Radzynia i wsi Koziegorynku, wykonany w 1844 roku. Na planie tym zwraca uwagę brak zabudowań folwarcznych opisanych w roku 1742, co wskazywałoby, że do roku 1844 uległy one zniszczeniu. Widać natomiast browar (być może stojący nadal w tym samym miejscu co w roku 1742) oraz tzw. oświatówkę, której funkcje trudno ustalić, a która stoi w okolicach osiemnastowiecznej kaplicy stojącej w latach 80. XX w. na terenie szpitala miejskiego. Kaplicę tę (o ośmiobocznym rzucie) wzniesiono zapewne po roku 1742, gdyż nie została odnotowana w inwentarzu z roku 1741.5 Do wiedzy o kompozycji samych ogrodów omawiany plan nic nie wnosi, gdyż zaznaczono na nim jedynie zabudowania, drogi i cieki wodne.

W 1799 r. Potoccy sprzedali za pośrednictwem Stanisława Staszica dobra radzyńskie Annie z Zamoyskich Sapieżynie, która jednak rzadko w Radzyniu przebywała.6 Po 1831 r. dobra te nabył Józef Szlubowski7 i Radzyń stał się ośrodkiem dóbr nabierającego znaczenia rodu Szlubowskich.

Radzyń Podlaski - plan częsci miasta

Odręczny szkic z 1844 r. przedstawiający część miasta Radzyń Podlaski

Oryginał w: AGAD, Akta Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych, nr 3915, Odręczny Planik Części Miasta Radzynia i wsi Koziego rynku

 

Nowi właściciele nie byli jednak w stanie utrzymać rozległego pałacu, który był ponadto zajęty w dużej części przez władze powiatowe i inne instytucje (koszary, sądy, szkołę i inne), dlatego w latach 70. XIX w. wzniesiono nową rezydencję sytuując ją w sąsiedztwie dawnej „guberni".8 Wokół nowego, murowanego, eklektycznego pałacu, stojącego frontem ku południowi, skomponowano następnie ogród ozdobny, przy czym ogród ten stanowił kontynuację dawnego ogrodu włoskiego. Regularne nasadzenia przy drogach i ogrodzeniach (już istniejące i nowe) przeplatały się tam ze swobodnymi grupami roślinności wnętrz ogrodowych i sadami zajmującymi wschodnią część ogrodu. Na południe od zachodniej kwatery parku znajdowała się kwatera zajęta prawdopodobnie przez ogród warzywny (później część łąki) W północno-zachodnim rogu parku, przy skośnej drodze przecinającej zachodnią kwaterę (dawniej prowadzącej do „guberni") znajdowała się ozdobna sadzawka. O kontynuacji schematu kompozycyjnego ogrodu włoskiego świadczyło również widokowe zamknięcie ogrodu oraz oddzielenie poszczególnych części założenia murowanymi parkanami (wzniesionymi w końcu XIX w.). Przekomponowane w duchu krajobrazowym zostały więc tylko wnętrza kwater, przy czym ogród uległ zmniejszeniu w stosunku do pierwotnego ogrodu włoskiego i obejmował jedynie teren obecnego parku oraz teren łąki leżącej na południe od kwatery zachodniej.

Na północ od parku, po przeciwnej stronie drogi do Wohynia (wówczas ulicy Słowackiego) usytuowano murowany budynek administracji dóbr (później budynek szpitalny), rządcówkę i czworaki otoczone sadami. Teren ten graniczył od północy z drogą wiodącą do wsi Kozi Rynek. Wzdłuż granic sadów posadzono przy tej drodze szpaler lipowo - wiązowy. Wśród sadów stała osiemnastowieczna kaplica otoczona drzewami ozdobnymi, dobrze widoczna od strony miasta.

Na wschód od parku (między parkiem a drogą do Kocka) ulokowano obszerną część gospodarczą, w której stały murowane budynki inwentarskie i magazynowe. W końcu XIX w. park, część gospodarcza i sady w północnej części założenia ogrodzono murowanymi parkanami.9

Aż do I wojny światowej systematycznie pielęgnowany obiekt nie ulegał większym zmianom. Jedynie w 1904 r. w parku, na osi pałacu ustawiono figurę Matki Boskiej, którą otoczono kwietnikami.

Po Józefie Szlubowskim kolejnymi właścicielami założenia byli Stanisław Szlubowski, syn Antoniego (przed 1880 r.), Henryk Szlubowski, syn Stanisława (w latach 1880-1927) oraz Bronisław Szlubowski, syn Stanisława (po 1927 r.).

Po zakończeniu działań wojennych lat 1914-1920 Szlubowscy ostatecznie zrzekli się głównej rezydencji pałacowej w Radzyniu przekazując pałac, otaczający go ogród francuski i teren po dawnych stawach Ministerstwu Spraw Wojskowych.10 Główną siedzibą właścicieli został zatem pałac kozieryński, wskutek czego większą wagę przykładano teraz do stanu ogrodu. W tym czasie został w północnej części założenia wzniesiony duży drewniany budynek (później użytkowany przez szpital miejski), mieszczący administrację dóbr, w związku z czym stary, murowany budynek administracji, został częściowo zamieniony na mieszkania oficjalistów i służby dworskiej.

W latach 1939-1944 założenie kozieryńskie, w przeciwieństwie do spalonego w 1944 r. pałacu, nie uległo zniszczeniu. W tym okresie Niemcy wznieśli na terenie części gospodarczej nowe, murowane zabudowania i dokonali konserwacji starych.11

Po wojnie w budynku pałacu ulokowano internat szkoły zawodowej, natomiast teren usytuowany na północ od drogi do Wohynia wraz z istniejącymi tam budynkami przekazano ówczesnemu Szpitalowi Powiatowemu, a część gospodarczą przejął Powiatowy Związek Gminnych Spółdzielni. Około 1953 r. na miejscu internatu umieszczono w pałacu oddział ftyzjatryczny szpitala.12

Podział założenia miedzy różnych właścicieli spowodował degradację i przekształcenia kompozycji, pogłębione dalszymi podziałami własnościowymi, jakie nastąpiły w latach 60. i 70. XX w. We wschodniej części parku zlokalizowano bazę PKS, na wschód od niej umieszczono magazyny CRS, na południe od parku powstały tereny przemysłowo-handlowe WUTEH, których hala zajęła południowo-wschodni róg parku. W części gospodarczej ustawiono szereg nowych budynków, podobnie jak w zajętej przez szpital miejskie części północnej założenia. Ponadto po niefachowych remontach stare, stojące tam budynki utraciły częściowo cechy zabytkowe. W samym parku , na wschód od pałacu ustawiono murowany magazyn oraz drewniany budynek gospodarczy i dwie drewniane szopy. Budynki te zostały oddzielone od parku siatką. Oprócz tego ustawiono śmietnik na południowy-wschód od pałacu (a na zachód od magazynu). Przy nowym budynku mieszczącym garaże, ustawionym w zachodniej części parku, urządzono drogę i plac z trylinki oraz kanał naprawczy dla samochodów. Nawierzchnie utwardzone otrzymały też droga dojazdowa do pałacu, drogi w północnej części założenia i place w części gospodarczej. Pozostałe drogi założenia, zwłaszcza drogi spacerowe, zanikły lub zostały zdewastowane, za to we wschodniej części parku pojawiły się nowe drogi ziemne umożliwiające komunikację między zabudowaniami. Oprócz tego urządzono przed figurą Matki Boskiej plac wypoczynkowy o nawierzchni z płyt chodnikowych, usytuowany na osi tarasu pałacowego. W parku wyschła sadzawka, pogorszył się stan starych drzew i zdewastowane zostały trawniki. Część starych drzew wypadła, pojawiły się natomiast liczne samosiewy i zarośla. Ale dokonano też nowych nasadzeń, których część kontynuować miała dawną, regularną kompozycję ogrodu. Całkowicie przekształcono kompozycję zieleni na terenach użytkowanych przez szpital miejski. W latach 80. XX w. składała się ona z krzewów, drzew, żywopłotów, kwietników i trawników skomponowanych w duchu współczesnym. Resztki dawnych sadów zachowały się jedynie w sąsiedztwie kaplicy. Zachowała się także część szpaleru rosnącego przy drodze do wsi Kozi Rynek. Częściowemu zniszczeniu lub przekształceniu uległy dawne ogrodzenia. W miejsce zniszczonych fragmentów ogrodzeń wzniesiono nowe ogrodzenia z betonowych płyt prefabrykowanych lub z siatki.13

Do lat 80. XX w. zachowały się w Radzyniu Podlaskim elementy kompozycji istniejącej w I połowie XVIII wieku, być może o proweniencji siedemnastowiecznej, takie jak: drogi jezdne biegnące po granicach założenia oraz podział parku na trzy regularne kwatery. Około połowy lub w II połowie XIX w. powstała też nadal istniejąca barokowa, murowana kaplica stojąca w północnej części założenia. Z tej fazy rozwoju założenia, która zaczęła się po 1795 r. i trwała aż do lat 70. XIX w. zachowały się: pojedyncze egzemplarze drzew (w tym rząd kasztanowców wyznaczających wschodnią granicę ogrodu), droga przecinająca po przekątnej zachodnią kwaterę parku (prowadząca dawniej do „pałacu - guberni") oraz skośna droga przebiegająca na północ od ówczesnej ulicy Słowackiego (niegdyś także prowadząca do dworu), a także fragment drogi do wsi Kozi Rynek przy północnej granicy terenu szpitala miejskiego. Reliktem ówczesnej kompozycji było też zapewne wzniesienie usytuowane na południe od obecnego pałacu, wskazujące miejsce lokalizacji dawnego „pałacu gubernii". Z tej fazy rozwoju założenia, która rozpoczęła się w latach 70. XIX w. (nazwijmy ją, choć nie do końca adekwatnie, krajobrazową) do lat 80. XX w. przetrwały: murowany pałac, część zabudowań gospodarczych, przebudowany murowany budynek administracji dóbr, część murów ogrodzeń, część prostych dróg spacerowych parku, dół po sadzawce parkowej i figura Matki Boskiej, a także większość zachowanych starych drzew parkowych, w tym część regularnych kompozycji roślinności (jak aleja prowadząca na zachód sprzed pałacu, szpaler lipowo- wiązowy przy dawnej drodze do wsi Kozi Rynek, fragmenty szpalerów przy drogach parkowych) i dwa fragmenty sadów (we wschodniej części parku oraz na północ od kaplicy). Z okresu międzywojennego zachował się przebudowany i adaptowany dla potrzeb szpitala drewniany budynek administracji dóbr oraz pewna liczba sadzonych w tym okresie drzew i krzewów.14

Jak widać zachowane elementy starych kompozycji założenia pochodziły z różnych okresów historycznych. Niewłaściwe zatem byłoby przypisywanie temu konglomeratowi jednego ze stylów historycznych, w jakich przebudowywano założenie w kolejnych fazach rozwojowych. Niemniej, całość należało uznać za cenną pod względem historycznym, przy czym najmniej wartości historycznych posiadał teren północnej części założenia, otaczający zabudowania szpitala miejskiego, gdzie dawna kompozycja została całkowicie przekształcona.15

W roku 1983 występowało na terenie założenia 39 gatunków i odmian drzew i krzewów (nie wliczając w to kompozycji roślinnych przy budynkach szpitala miejskiego, jako nic nie mających wspólnego z dawnym układem). Do najstarszych drzew należały: pomnikowy wiąz szypułkowy o średnicy pnia 110 cm, liczący 100-150 lat, rosnący na północny-zachód od kaplicy oraz wiąz szypułkowy o średnicy pnia 201 cm, liczący około 200 lat, rosnący w północno-zachodnim rogu części szpitalnej. Kolejną grupę wiekową stanowiły drzewa różnych gatunków sadzone w I połowie XIX w., o średnicach pni 80-105 cm - 5 kasztanowców w szpalerze przy wschodniej granicy parku, topola czarna o średnicy pnia 100 cm, rosnąca przy północnej granicy parku, 4 klony pospolite o średnicy pni 80-85 cm, rosnące we wschodniej kwaterze parku, kasztanowiec o średnicy pnia 88 cm, rosnący przy drodze dzielącej kwatery środkową i zachodnią oraz kasztanowiec o średnicy pnia 85 cm, rosnący przy południowym przedłużeniu tej drogi. Z II połowy XIX w. lub z przełomu stuleci XIX i XX pochodziły drzewa różnych gatunków o średnicy pni 55-80 cm, częściowo odtwarzające pierwotną, regularną kompozycję ogrodu. Większość z nich rosła w części parkowej, a w innych częściach do tej grupy wiekowej należały: szpaler lipowo-wiązowy przy dawnej drodze do wsi Kozi Rynek, drzewa w sąsiedztwie kaplicy i szpaler przy zachodniej granicy części gospodarczej oraz pojedyncze drzewa przy zabudowaniach szpitalnych i budynkach w części gospodarczej. W parku większość drzew tej grupy wiekowej skupiona była w kwaterach wschodniej i środkowej oraz w alei przy południowej granicy kwatery zachodniej, w sąsiedztwie sadzawki ogrodowej i przy zachodniej granicy parku. Najmłodszą grupę starych drzew stanowiły egzemplarze sadzone po 1905 r., a przed rokiem 1940, rozrzucone w różnych częściach założenia i osiągające średnice pni 40-55 cm. Najwięcej takich drzew rosło w części parkowej i tam też były one najbardziej zróżnicowane pod względem gatunkowym. Oprócz drzew starych na terenie założenia rosło dużo drzew młodych (zwłaszcza w części parkowej i szpitalnej), sadzonych i wyrosłych z samosiewów zniekształcających dawną kompozycję. Młode drzewa sadzone albo odtwarzały regularny układ kompozycyjny, albo rosły na terenie szpitalnym, nic nie mając wspólnego z dawną kompozycją. Występowały także rozrośnięte szpalery klonów jesionolistnych przy granicach łąki i w sąsiedztwie części gospodarczej. Samosiewy nierzadko tworzyły zarośla wraz z rozrośniętymi krzewami. Zarośla takie zajmowały znaczny obszar środkowej kwatery parku. Pojedynczo rosnących krzewów ozdobnych było niewiele i grupowały się one w sąsiedztwie placu przy kapliczce oraz w sąsiedztwie pałacu, gdzie występowały też kwietniki. Zachowały się także na terenie założenia dwa, wspomniane wcześniej, fragmenty starych sadów.16

Już w XVII wieku folwark kozieryński odgrywać musiał znaczną rolę w krajobrazie rozrastającego się miasta Radzynia tworząc wyodrębnioną całość powiązaną funkcjonalnie z zamkiem i zlokalizowaną w sąsiedztwie rzeki Białej u zbiegu ważnych traktów komunikacyjnych. Rola ta wzrosła w wieku XVIII, kiedy to ogród włoski towarzyszył porządnym zabudowaniom folwarcznym, a założenie folwarczne stanowiło uzupełnienie kompozycyjne rezydencji pałacowej otoczonej rozległymi ogrodami francuskimi. W późniejszych czasach obiekt utrzymywał swoje znaczenie w krajobrazie, ale zawsze pozostawał kompozycją, którą należy oglądać z zewnątrz, gdyż wnętrze ogrodu, a później parku, nigdy nie posiadało wyraźnych osi lub duktów widokowych, które łączyłyby je z otoczeniem. Przeciwnie, widoczne były tendencje do zamknięcia widokowego poszczególnych części założenia - także w końcu XIX w., kiedy to poogradzano poszczególne części murowanymi parkanami.17

W latach 80. XX w. rola obiektu w krajobrazie zmniejszyła się na skutek zasłonięcia parku od południa i wschodu przez zabudowę przemysłową, mieszkalną i szpitalną. Ponadto przekształcona północna część założenia z nowymi zabudowaniami nie była w widoku z zewnątrz czytelna jako część zabytkowej kompozycji. Również nowe zabudowania, ogrodzenia i place dawnej części gospodarczej zniekształcały czytelność całego układu kompozycyjnego, a dodatkowo zasłaniały widok na stary drzewostan parkowy. Zwracał też uwagę brak zwartości kompozycyjnej między poszczególnym częściami założenia spowodowany nie tylko przekształceniami tych części, ale też współczesnym urządzeniem ulicy prowadzącej do Koziego Rynku.18

Ewa Bończak-Kucharczyk

Krzysztof Kucharczyk

 

 

Radzyn Podlaski

Pałac i park w Radzyniu Podlaskim z lotu ptaka - stan współczesny

Publ.: youtube.com

 

Radzyń Poslaski - ogrod

Stawy, pałac i park w Radzyniu Podlaskim - stan współczesny

Publ.: www.krainaserdeczności.pl

 

Źródła:

1 Kłoczewski Z., Studium historyczno-urbanistyczne Radzynia, Warszawa 1957; Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX, Warszawa 1988, s. 103

2 Kłoczewski Z., Studium historyczno-urbanistyczne Radzynia, Warszawa 1957, s. 8

3 AP Lublin, nr M-III, Inwentarz miasta Radzynia, 1742, s. 4-4v

4 Tygodnik Ilustrowany, 1860, nr 57, s. 537-538

5 AGAD, Akta Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych, nr 3915, Odręczny planik części miasta Radzynia i wsi Koiegorynku, 1844

6 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX, Warszawa 1988, s. 103; Tygodnik Ilustrowany, 1860, nr 57, s. 537-538

7 Dunin-Borkowski Jerzy Sewer, Genealogie żyjących utytułowanych rodów polskich, Lwów 1914, s. 754-756

8 Informacje ustne Jarmuła Stanisława, byłego dyrektora Szkoły Podstawowej w Radzyniu Podlaskim

9 Informacje ustne Jarmuła Stanisława, byłego dyrektora Szkoły Podstawowej w Radzyniu Podlaskim

10 AP Lublin, Państwowe Biuro Notarialne w Rzdzyniu, nr 35

11 Informacje ustne Jarmuła Stanisława, byłego dyrektora Szkoły Podstawowej w Radzyniu Podlaskim

12 Informacje ustne Jarmuła Stanisława, byłego dyrektora Szkoły Podstawowej w Radzyniu Podlaskim

13 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia pałacowo-ogrodowego w Radzyniu Podlaskim, Biała Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

14 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia pałacowo-ogrodowego w Radzyniu Podlaskim, Biała Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

15 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia pałacowo-ogrodowego w Radzyniu Podlaskim, Biała Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

16 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia pałacowo-ogrodowego w Radzyniu Podlaskim, Biała Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

17 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia pałacowo-ogrodowego w Radzyniu Podlaskim, Biała Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

18 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia pałacowo-ogrodowego w Radzyniu Podlaskim, Biała Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

 

Inne źródła:

AGAD, Zbiory Kartograficzne, Mapa powiatu radzyńskiego, ok. poł. XIX w.

AGAD, Zbiór Kartograficzny, Topograficzna Karta Królestwa Polskiego (1822-1843), Warszawa 1839, Skala 1: 126000 [tzw. Mapa Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego]

Biblioteka Uniwersytecka KUL, Zbiory Kartograficzne, nr M 1720, Mapa Taktyczna WP, WIG 1827, pas 41, słup 36

 

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród pałacowy, Radzyń Podlaski, krzysztof kucharczykKategoria:pałacowy