rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeOstków

Ogród dworski - regularny, o przewadze funkcji użytkowych, powstały po roku 1926

Dawna nazwa: Ostków, Tuczępy. Tuczępy-Ostków

Gmina: Grabowiec

Położenie obiektu: na płaskim terenie, wśród pól i zagród, pomiędzy wsiami Ostków i Tuczępy

 

Tuczępy to bardzo stara wieś, której początki sięgają co najmniej XV wieku. W 1531 r. było to w świetle rejestru poborowego 2 ½ włóki roli, a także istniał tu młyn o jednym kole.1 W roku 1578 Tuczępy należały do Marcelego Sarnickiego i była to dość obszerna włość licząca 16 łanów. Rejestr z 1578 r. wymienia tu 5 ogrodników rolnych, 4 bezrolnych i 12 komorników.2 Folwark, na którego rzecz pracowali wymienieni poddani znajdował się od XVI do XX wieku na zachód od centrum wsi Tuczępy, w innym miejscu niż opisywane tu założenie, wskazanym na rosyjskiej mapie topograficznej sprzed 1914 r.3

Na przełomie XIX i XX w. dobra Tuczępy należały do Rudnickich,4 a w czasie I wojny światowej centrum tych dóbr zostało częściowo zniszczone.

W 1926 r. dobra te odziedziczyli po śmierci Klemensa Rudnickiego Łucja Rudnicka, Jan Klemens Rudnicki i Czesława Józefa z Mijakowskich Rudnicka, wdowa.5 Nowi właściciele rozparcelowali znaczną część dóbr (około 300 ha z areału 1200 ha), a następnie podzielili między siebie resztę.6 Łucja Rudnicka założyła następnie na swojej części nowe siedlisko dworskie, nazywając je na cześć swojej matki, z domu Ostkowskiej, Tuczępy-Ostków.7

To nowe założenie dworskie zlokalizowano na wschód od zabudowań wsi, w otoczeniu pól uprawnych. Granice jego kompozycji wyznaczały drogi polne, które obsadzono szpalerami. Północno-zachodnia część założenia zajmowała teren o kształcie trapezu, którego północno-wschodni bok przebiegał skośnie do pozostałych, przecinających się pod kątami prostymi. Teren ten zajmował wielki sad. Południowo-wschodnia część założenia zajmowała teren w kształcie prostokąta, przylegający do drogi Czechówka - Kolonia Tuczępy, zajęty przez zabudowania i podwórze gospodarcze.

Cały obiekt nie został przed wybuchem II wojny światowej do końca zagospodarowany. Zdążono jednak posadzić sady i otoczyć je szpalerami, a także ogrodzić teren - częściowo siatką, a częściowo płotem drewnianym. W części gospodarczej wzniesiono stodołę, stajnię, oborę, wozownię i spichlerz. Zabudowania te otaczały dziedziniec i zlokalizowane były na południowy-zachód od drogi biegnącej z południowego-zachodu na północny-zachód. Po wschodniej stronie tej drogi znajdowała się osada folwarczna składająca się dwóch czworaków, ośmioraka i towarzyszących im zabudowań gospodarczych. Na południe od drogi do Kolonii Tuczępy, a na południowy-zachód od drogi Czechówka - Ostków - Tuczępy znajdowały się ogrody służby folwarcznej. Część ozdobna założenia zlokalizowana była na terenie wciskającym się od północnego-wschodu klinem między sady a zabudowania służby folwarcznej. Do wybuchu wojny zdążono tu wznieść drewnianą rządcówkę, w której mieszkał rządca - Feliks Gawroński, a także posadzono nieco krzewów i drzew ozdobnych. Planów wzniesienia drewnianego dworu, tzw. pałacu, nie zdążono już zrealizować. Dwór ten miał być ustawiony na wprost łuku drogi Czachówka - Tuczępy i być może rosnący tam szpaler był śladem przebiegu drogi, jaka miała prowadzić do tego dworu. Trudno powiedzieć, jaką formę przybrałby ogród ozdobny i jak wyglądałaby cała kompozycja gdyby została skończona. Jej zrealizowana część miała przeważający użytkowy charakter i regularną kompozycję nawiązującą do tradycyjnych układów kwaterowych.

Całość zrealizowanej kompozycji zajmowała obszar o powierzchni około 18,5 ha.

Po wojnie teren założenia został rozparcelowany, przy czym pierwotnie pozostawiono resztówkę obejmującą sady dworskie ale w latach 60. XX w. sady te wycięto i rozparcelowano również tę resztówkę. Po parcelacji rozebrane zostały dworskie zabudowania mieszkalne i gospodarcze, a materiał z rozbiórki posłużył do budowy chłopskich chlewów, obór i stodół. Jako ostatnią rozebrano w 1984 r. wielką stodołę dworską.8

Wkrótce podzielony między rolników teren założenia utracił dawną kompozycję, toteż w latach 80. XX w. czytelny był tu już tylko trapez terenu nieistniejącego już sadu, otoczony szpalerami starych nasadzeń. Większość zniszczeń dokonana została w latach 60. XX w., ale powolna dewastacja kompozycji następowała także w latach późniejszych.9

Z powstałej po 1926 r. kompozycji zachowały się do tego czasu: drogi dojazdowe, wnętrze po dawnym sadzie i otaczające je szpalery starych drzew oraz pojedyncze stare drzewa w innych częściach założenia, a także ślady po wyciętych szpalerach w postaci rosnących na ich miejscu odrostów i zarośli. Na części dawnego ogrodu pracowników folwarcznych rósł sad podtrzymujący ogrodowy charakter tego terenu.10

W 1987 r. roślinność Ostkowa składała się 38 gatunków drzew i krzewów, była jednorodna pod względem wieku i mało zróżnicowana kompozycyjnie. Drzewa i krzewy skupiały się tu w szpalerach, rzędach i pasach rosnących przy drogach i granicach poszczególnych części funkcjonalnych dawnego założenia. Drzewa stare różnych gatunków posadzone zostały po 1926 r. Drzewa młode sadzono w latach 70. i 80. XX w. Część młodych drzew wyrosła z samosiewów po 1940 r. Krzewy występowały tu prawie wyłącznie w zaroślach lub w grupach o charakterze zaroślowym. Z dawnego dużego sadu przetrwała niewielka ilość jabłoni, czereśni i orzechów. Pojedyncze stare drzewa owocowe rosły też w innych częściach założenia.11

Kompozycja Ostkowa zawsze była zamknięta. Z jej otoczonego szpalerami wnętrza nie biegły żadne komponowane widoki na okolicę, a powiązania widokowe w obrębie tego obiektu ograniczały się do widoków na wnętrze sadu, którego południowo-wschodnie i północno-zachodnie krańce wznosiły się nad zagłębionym centrum. Stwarzało to korzystną perspektywę i umożliwiało oglądanie całego założenia ze wzniesienia leżącego w północnej części sadu. Siedziba Ostkowska prezentowała się za to okazale z zewnątrz. Wznoszący się duży sad otoczony szpalerami drzew był dość dobrze widoczny z okolicznych pól i wsi, a w widokach tych dominowała ozdobna roślinność rosnąca na obrzeżach obiektu i kryjąca jego użytkowe wnętrza. Sprawiało to wrażenie, że Ostków to duży obiekt parkowy o zwartej i bujnej roślinności.12

Zniszczenie części założenia i dewastacja sadu znacznie zmniejszyły funkcje obiektu w krajobrazie. Niemniej, szpalery otaczające teren dawnego sadu nadal wyróżniają się w krajobrazie i zamykają widoki wewnątrz rozległego wnętrza po tym sadzie.13

EBK

 

Źródła:

1 Jabłonowski Aleksander, Źródła dziejowe, t. XVIII, Ziemie ruskie, Warszawa 1902, s. 250

2 Jabłonowski Aleksander, Źródła dziejowe, t. XVIII, Ziemie ruskie, Warszawa 1902, s. 227

3 Biblioteka Narodowa w Warszawie, Zbiory Kartograficzne, Rosyjska mapa sztabowa, przed 1914 r., skala 1:84000

4 AP Lublin, Okręgowy Urząd Ziemski w Lublinie, nr 2937

5 AP w Zamościu, Państwowe Biuro Notarialne w Hrubieszowie, Akta hipoteki, na 709

6 AP Lublin, Okręgowy Urząd Ziemski w Lublinie, nr 2937

7 Informacje ustne Matczuka Jana, zam. w Tuczępach - Ostkowie

8 Informacje ustne Matczuka Jana, zam. w Tuczępach - Ostkowie

9 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Oleksicki Jerzy, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Ostkowie, Zamość 1987, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

10 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Oleksicki Jerzy, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Ostkowie, Zamość 1987, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

11 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Oleksicki Jerzy, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Ostkowie, Zamość 1987, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

12 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Oleksicki Jerzy, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Ostkowie, Zamość 1987, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

13 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Oleksicki Jerzy, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Ostkowie, Zamość 1987, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

 

Inne źródła:

AGAD, Zbiór Kartograficzny, Topograficzna Karta Królestwa Polskiego (1822-1843), Warszawa 1839, Skala 1: 126000 [tzw. Mapa Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego]

 

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród dworski, OstkówKategoria:dworski