Posadów

Park dworski - krajobrazowy, powstały po 1867 r., stanowiący część większego, wielofunkcyjnego założenia dworsko-ogrodowego, powstałego pewnie w miejscu czternastowiecznej lub piętnastowiecznej siedziby wójtowskiej, na bazie której w II połowie XVI w. powstała tu renesansowa siedziba dworska z ogrodami i stawami, która po 1759 r. została przebudowana w duchu barokowym

Dawna nazwa: Posadów, Posadowo, Posadówka

Gmina: Telatyn

Położenie obiektu: na wschód od szosy z Telatyna do Rokitna (przy której zgrupowana jest większość zabudowań wsi Posadów) oraz na wschód od równoległego do tej szosy strumienia płynącego między szosą a założeniem, na którym niegdyś wykopano rząd stawów wyznaczających zachodnią granicę kompozycji, na terenie opadającym do doliny tego strumienia a obejmującym dwa niewielkie wzgórza (niegdyś wzgórza dworskie i cerkiewne)

Posadów to jeden z najstarszych punktów osadniczych w okolicach dzisiejszego Łaszczowa. We wczesnym średniowieczu istniał tu położony na północny-zachód od dzisiejszej wsi gródek, zwany do dziś Zamczyskiem.¹ Nazwa wsi pochodzi zapewne od terminu „posada" lub „osada", czyli punkt osadniczy. Prawdopodobnie już w najwcześniejszym okresie istnienia wsi, a więc w XIV lub XV wieku była tu jakaś, początkowo skromna, siedziba wójta - zasadźcy wsi.

Rejestr poborowy z 1531 r. podaje, że w Posadowie płacono pobór od połowy łana, pozostali kmiecie siedzieli na wolniźnie. Dziedziczny wójt Posadowa posiadał jednego kmiecia oraz półwłóczek.² W tym czasie władanie Posadowem było zatem podzielone - oprócz dziedziców płacących pobór od połowy łana, pewną część (półwłóczek) dzierżył dziedzicznie wójt.

Dobra posadowskie tworzyły jeden kompleks wraz z Telatynem, Steniatynem i Żulicami.³ Około połowy XVI w. należały one do Zawadzkich.⁴ W roku 1578 właścicielem Posadowa był, jak napisano w źródłach. Venceslaus Zawaczki (Wieńczysław Zawadzki?), który opłacił pobór z Posadowa od 6 włók. Było tu wówczas 6 ogrodników rolnych i 6 komorników. Istniała tu także cerkiew gdyż w rejestrze wymieniony został pop.⁵

Jak widać do roku 1578 włość posadowska znacznie się powiększyła, a znaczna liczba ogrodników i komorników wskazuje na to, że w II połowie XVI w. istniał tu zapewne folwark zorganizowany i rozplanowany według rozpowszechnianych w tym czasie na tych polskich terenach renesansowych wzorów. Posiadał on rozbudowany program, którego zasadnicze elementy weszły w czasach późniejszych w skład kolejnych, powstających w tym miejscu kompozycji.

Siedzibę posadowską usytuowano po wschodniej stronie drogi do Telatyna, od której oddzielał ją strumień. Teren siedziby podzielony był na kwatery ulokowane na dwóch poziomach. Poziom dolny zajmowały kwatery wodne, na które składały się stawy powstałe w wyniku usypania grobli w poprzek strumyka i uregulowania utworzonych w ten sposób zalewów. Na poziomie górnym znajdowało się prawdopodobnie 6 kwater zajętych przez dwór, zabudowania folwarczne i ogrody. Osobną kwaterę zajmowała usytuowana na wzgórku, a odnotowana w rejestrze z 1578 r. cerkiew (pierwotnie była to pewnie tylko kaplica dworska).

Trudno ustalić wzajemne relacje pomiędzy poszczególnymi kwaterami. Zapewne cerkiew (czy też kaplica dworska) usytuowana była w miejscu późniejszego kościoła (jeszcze późniejszej szkoły), a w niedalekiej od niej odległości (na miejscu późniejszego parku) zlokalizowany był dwór, wokół którego mieściły się kwatery ogrodowe i kwatery zabudowań folwarcznych. Dwór - zapewne renesansowa kamienica - zajmował wraz z dziedzińcem (lub dziedzińcami) jedną ze skrajnych kwater (północno-zachodnią), położoną nad stawami. Wzniesiony był na sztucznie usypanym tarasie górującym nad doliną strumienia. Taki sześciokwaterowy układ, w którym jedną z bocznych kwater zajmuje wzgórze z murowanym dworem, a pozostałe zajęte są przez inne zabudowania oraz ogrody był typowy dla późnorenesansowych siedzib dworskich i folwarcznych. Tę renesansową kwaterę dworską należałoby ewentualnie utożsamiać z obecnym wzgórzem dworskim.

Siedemnastowieczne dzieje założenia są mało znane. Wydaje się jednak, że jego kompozycja przestrzenna nie była wówczas przebudowywana, gdyż wieloletnie wojny trapiące w tym czasie Rzeczpospolitą temu nie sprzyjały. Należałoby więc raczej spodziewać się pewnego zatarcia dawnego układu, spowodowanego zaniedbaniem lub zniszczeniami wojennymi.

Na początku XVIII w., a zapewne także i wcześniej, dobra posadowskie były rękach Bełżeckich, a w roku 1721 Konstantyn Bełżecki sprzedał je Jerzemu Geschaw.⁶ Ten w 1732 r. przekazał te dobra córce, Barbarze Żelskiej jako posag.⁷ Wydaje się, że ustaliła się wówczas zasada dziedziczenia tych dóbr w linii żeńskiej, bowiem w 1759 r. otrzymała je, znowu jako posag, Barbara z Żelskich Stawska.⁸

Prawdopodobnie Stawscy rozpoczęli przebudowę założenia w Posadowie na okazałą rezydencję barokową. Nowy dwór (zwany w źródłach pałacem) został usytuowany na sztucznym tarasie w północnej części założenia, w rejonie lokalizacji dworu renesansowego. Na północ od pałacu znajdował się dziedziniec główny z wachlarzowatym podjazdem (pod którym było wejście do piwnic), zapewne zamknięty od wschodu i zachodu oficynami.⁹ Na południe od pałacu znajdował się dziedziniec ogrodowy. Z tej strony pałac posiadał „... okrągły duży salon ze stożkowatym dachem".¹⁰ Oś poprzeczna pałacu wyznaczała jednocześnie główną, podłużną oś założenia, którą od strony południowej zamykała cerkiew, zapewne drewniana, usypana na sztucznie usypanym tarasie. Teren ogrodu pomiędzy cerkwią a pałacem był poprzecznie podzielony na kwatery alejami (być może wzdłuż starych, renesansowych podziałów kwater). Przedłużeniem tych alei od strony wschodniej były groble między stawami. Z północy na południe biegły 3 aleje - dwie wzdłuż granic ogrodu, a jedna pośrodku, wzdłuż głównej osi kompozycji. Kwatery północne, przylegające do pałacu i salonu, a położone po obu stronach osi głównej, wypełniały partery ogrodowe. Na południe od nich znajdowały się wyższe partie zieleni - szpalery i boskiety. Pomiędzy stawami a zachodnią aleją obrzeżną, pełniącą funkcję drogi dojazdowej do cerkwi, znajdowały się prawdopodobnie ogrody warzywne. Takie skomponowanie zieleni pozwalało mieć wgląd na założenie z drogi do Rokitna ponad stawami i warzywnikami.

Nie jest znane położenie w tym okresie gospodarczej części założenia. Sądzić jednak można, że ulokowano ją na wprost głównego dziedzińca, po północnej stronie drogi dojazdowej wiodącej od traktu Rokitno - Telatyn.

W opisanym stanie założenie przetrwało pewnie do lat 20. XIX w. W tym czasie zmieniło właściciela gdyż w 1787 r. nabyła dobra posadowskie od swojego brata Franciszka z Posadowskich Horochowa wraz z małżonkiem Ludwikiem.¹¹

Nowi właściciele w miejsce starej cerkwi wznieśli w latach 1824-1826 nową, murowaną, usytuowaną nieco na zachód od głównej osi założenia, co zapewne spowodowane było istnieniem starej cerkwi podczas budowy nowej. Nowy obiekt sakralny posiadał rozplanowanie charakterystyczne dla świątyń katolickich. Główna brama wiodąca na teren cmentarza cerkiewnego usytuowana była od strony północnej, a więc od strony pałacu, i ujęta dwoma dekoracyjnymi obeliskami.

W roku 1833 na mocy zapisu testamentowego Posadów odziedziczyła po bezdzietnych Horochach Marta Helena z Krzywobłockich 1^o voto Zamojska, 2^o voto Skrzyńska.¹³ Do tego czasu ukształtowana w II połowie XVIII kompozycja założenia nie uległa zasadniczym zmianom, poza wzniesieniem nowej cerkwi, która mając znacznie większe rozmiary niż stara stała się dominantą widokową okolicy.

Przeprowadzone w 1864 r. uwłaszczenie chłopów spowodowało zmniejszenie obszaru dóbr o 57 morgów lasu, które przekazano włościanom w zamian za serwituty.¹⁴

W roku 1867 Skrzyńska sprzedała Posadów Stanisławowi i Józefie Teodorze z Zaklikowskich Skrzyńskim.¹⁵ Nowi właściciele zbudowali obszerną część gospodarczą, usytuowaną na wschód i północny-wschód od części ozdobnej. Po południowej stronie drogi do Telatyna wzniesiono tam oborę, majsternię, stodołę, chlew i magazyn zbożowy. Po stronie północnej tej drogi wozownię, stajnię cugową i chlew. Na zachód od tych zabudowań, przy skrzyżowaniu dróg do Telatyna i Steniatynia wzniesiono należącą do dworu, murowaną karczmę.

W tym czasie ogólny obszar dóbr wynosił 1189 morgów (około 594,5 ha), z czego grunty orne zajmowały 670 morgów (około 335 ha), ogrody i budynki 26 morgów (około 13 ha), łąki 218 morgów (około 109 ha), lasy 264 morgów (około 132 ha), a nieużytki 11 morgów (około 5,5 ha).¹⁶

W tym samym zapewne okresie dokonano przebudowy barokowych ogrodów w duchu krajobrazowym, ale w rzeczywistości zachowały one wiele elementów regularnych. Dawne dziedzińce wyposażono w koliste trawiaste gazony otoczone drogami, a dawne partery i boskiety zamieniono na trawiaste wnętrza likwidując przy tym drogę biegnącą wzdłuż głównej osi kompozycji. Poprowadzono przez ogród nowe, płynne drogi spacerowe pozostawiając jednak część regularnych nasadzeń, m.in. dwie aleje biegnące po granicach parku. Zlikwidowano podział ogrodów użytkowych na kwatery, a pomiędzy cerkwią i parkiem zasadzono sady. Na granicy tych sadów i parku wzniesiono murowaną oranżerię. W latach późniejszych wybudowano też gorzelnię we wschodniej części założenia.

Całość tej kompozycji zajmowała wówczas obszar o powierzchni około 16,5 ha.

Po roku 1875 cerkiew unicka została przejęta przez kler prawosławny i aż do 1915 r. (do czasu wycofania się wojsk carskich z obszaru Królestwa) funkcjonowała jako cerkiew prawosławna. Później została zamieniona na kościół, a od 1938 r. mieściła się w niej szkoła, toteż budynek ten przebudowano przystosowując jego wnętrze do nowych potrzeb. W czasie II wojny światowej i tuż po jej zakończeniu budynek szkolny zdewastowany został przez stacjonujące tu wojska, ale ze względu na istniejące potrzeby edukacyjne w roku 1952 szkołę zaczęto remontować. Remont ukończono w 1956 r. i następnie zajmowała go szkoła, którą zamknięto w latach 70. XX w. Przed tym budynkiem znajdował się nagrobek fundatora Ludwika Horocha i jego żony, który po II wojnie światowej rozebrany został przez mieszkańców odbudowującej się wsi. Materiał uzyskany z tej rozbiórki zużyty został do budowy fundamentów ich nowych zabudowań.¹⁷ W latach 90. XX w. w budynku tym przywrócono funkcje sakralne i urządzono kościół katolicki.

W lipcu 1882 r. dobra Posadów nabył Antoni Makomaski za 96 tys. rubli. Po nim odziedziczył je 6 lipca 1899 r. syn Władysław,¹⁸ który mieszkał stale w Krakowie, toteż majątkiem zarządzali administratorzy. Od około 1920 r. przez cały okres międzywojenny zarządzał nim Kazimierz Śmiałowski, który wraz z rodziną mieszkał we dworze. Śmiałowski uważany był za człowieka mającego szczególne predyspozycje do zarządzania dużym majątkiem ziemskim. Ogólny obszar dóbr wynosił wówczas 540,4898 ha, w tym ziemi ornej 264,5286 ha, łąk 102,2235 ha, pastwisk 0,8574 ha, lasu 146,412 ha, sadów i parku 9,1877 ha, dróg 12,9244 ha, terenów zabudowanych 3,7935 ha i nieużytków 0,7228 ha.¹⁹ Śmiałowski nastawił gospodarkę majątku na produkcję buraków cukrowych (w 1923 r. uprawiano ich tu 30 ha, a w 1927 r. 42 ha), produkcję nasion (na którą zajęto 8 ha), hodowlę koni (w 1929 r. było tu 13 klaczy, 1 ogier i 15 szt. młodzieży), hodowlę owiec (odnotowano tu 115 matek, 1 tryka i 102 szt. młodzieży), Stosowano też nawozy sztuczne i zmeliorowano około 100 ha łak.²⁰ Ze względu na wzorowo prowadzoną w majątku gospodarkę rolną decyzją Ministra Reform Rolnych, majątek Posadów zwolniony został z obowiązku parcelacji 184 ha użytków rolnych.²¹

Władysław Makomaski zmarł bezpotomnie 18 sierpnia 1937 r. Dobra Posadów odziedziczył po nim mąż jego siostrzenicy Kazimierz Gumiński, który także zamieszkiwał na stałe w Krakowie. Zmiana właściciela nie spowodowała żadnych zmian w zarządzaniu majątkiem, którego zarządcą nadal pozostawał Kazimierz Śmiałowski.²²

Po 1899 r. kompozycja założenia nie ulegała większym zmianom. Przybyło tylko sadów w sąsiedztwie kościoła i na południe od zabudowań gospodarczych oraz wzniesiono kilka nowych budynków w części gospodarczej i dwójniak przy karczmie. Zapewne dosadzono także drzew ozdobnych. Dwór i park w okresie międzywojennym ogrodzone były płotem z drewnianymi sztachetami. Jedynie od frontu ogrodzenie było murowane, a za nim znajdowały się inspekty. W oranżerii od 1928 r. mieszkały dwie rodziny fornalskie.²³

W skład zabudowań folwarcznych wchodziły w tym czasie 2 stajnie, chlewnia z owczarnią, stodoła, magazyn zbożowy, obora. Stały też dawna karczma, którą przebudowano i w której od 1925 r. mieszkało 8 rodzin fornalskich oraz dwójniak przy karczmie.

W okresie II wojny światowej majątek przejęli Niemcy, a jego administratorem został Herman Maton. W zarządzaniu majątkiem pomagał mu mieszkający nadal we dworze Kazimierz Śmiałowski.

Wiosną 1944 r. większość mieszkańców wsi uciekła w obawie przed bandami UPA. Wówczas wyjechali też do Krakowa Śmiałowscy. Na Wielkanoc tego roku bandy UPA spaliły dwór i wieś.²⁵

Życie zaczęło wracać do wsi Posadów w 1946 r. Mieszkańcy wsi rozebrali wówczas dwór i większość zabudowań folwarcznych zużytkowując pozyskany w ten sposób materiał do budowy swoich nowych domów i budynków gospodarczych. W 1946 r. przeprowadzono też reformę rolną dóbr posadowskich, a resztówkę z miejscem po dworze i parkiem przejął Urząd Gminy w Telatynie. Przekazał on tę resztówkę rolnikom - Bronisławowi Żuk, Lucjanowi Różyckiemu i Janowi Kijko, którzy później wznieśli tam swoje siedziby. W posiadaniu Urzędu pozostał jedynie teren szkoły (dawniej cerkwi).²⁶

Parcelacja przeprowadzona po II wojnie światowej zaowocowała wkrótce nie tylko rozbiórką zabudowań, ale też likwidacją ogrodów i sadów oraz parku, którego drzewostan został prawie całkowicie wycięty. Tereny te zamieniono na pola uprawne i łąki oraz częściowo zabudowano nowymi zagrodami chłopskimi. Na skutek tego powierzchnia, na której zachowały jakieś elementy dawnej kompozycji skurczyła się do około 2 ha terenu dawnych ogrodów i około 1,2 ha stawów.²⁷

Do lat. 80. XX w. z renesansowej kompozycji Posadowa zachowały się: staw leżący w sąsiedztwie drogi do Stelatynia, wzgórze dworskie, miejsce lokalizacji cerkwi (później kościoła, a następnie szkoły), droga łącząca dwór z cerkwią (pierwotnie biegnąca zachodnią granicą kwater, między nimi a stawami) oraz droga biegnąca północną granicą założenia (obecnie droga do Steniatynia). Z barokowej fazy rozwoju założenia, jaka miała miejsce po 1759 r., przetrwały: gruzy pałacu, jesion rosnący obok tych gruzów i dwa stawy, w tym jeden jeszcze szesnastowieczny. Z lat 20. XIX w. zachował się przebudowany budynek dawnej cerkwi (później kościoła, a następnie szkoły, dziś znów kościoła), resztki ogrodzenia cmentarza przycerkiewnego oraz obeliski flankujące bramę na dawny cmentarz cerkiewny od strony dworu. Z krajobrazowej fazy rozwoju kompozycji, przypadającej na II połowę XIX w. przetrwało zaledwie kilka starych drzew i przebudowany na magazyn budynek dawnej karczmy.²⁸

W roku 1986 na terenie obiektu występowało 30 gatunków drzew i krzewów, ale starodrzew był bardzo ubogi. Składał się z kilku drzew ozdobnych w otoczeniu kościoła, kilku drzew pozostałych z dawnego parku, nielicznych starych drzew w sąsiedztwie stawów oraz szczątków nasadzeń owocowych. Młode nasadzenia drzew i krzewów wzbogacały skład gatunkowy roślinności założenia, ale również nie były zbyt liczne. Część z nich towarzyszyło zagrodom chłopskim. Inne wyrosły z samosiewów lub z odrostów od korzeni wyciętych starych drzew.

Zachowane obeliski flankujące dawniej bramę na cmentarz cerkiewny w Posadowie - stan współczesny

www.idziepoziemi.wordpress.com

Najstarszym drzewem obiektu był jesion wyniosły o średnicy pnia 150 cm, rosnący przy gruzach dworu i posadzony zapewne w XVIII wieku (niestety w bardzo złym stanie zdrowotnym). Z I połowy XIX w. pochodził klon pospolity o średnicy pnia 116 cm zachowany z dawnych nasadzeń parkowych, a rosnący teraz w sąsiedztwie jednej z zagród usytuowanych na północ od miejsca lokalizacji dworu. W podobnym wieku była mająca pomnikowy charakter stara lipa drobnolistna, rosnąca obok dawnego kościoła i posiadająca 112 cm średnicy pnia. Inna tam rosnąca lipa o średnicy pnia 90 cm pochodziła z nasadzeń dokonywanych około połowy XIX w. Pozostałe stare drzewa zachowane na terenie założenia (klony, kasztanowiec, jesiony, topole, wierzby i lipy) posadzono w II połowie XIX w. lub w I połowie wieku XX, albo też wyrosły one z samosiewów w latach 50. XX w. Średnice drzew dziewiętnastowiecznych wahały się od 60 do 100 cm (w przypadku wierzb). Stare drzewa dwudziestowieczne miały średnice pni od 40 do 65 cm. W latach 50. I 60. XX w. posadzono też stare już dziś topole. Wiele spośród starych drzew chorowało.²⁹

Kościól w Posadowie - stan współczesny

www.idziepoziemi.wordpress.com

Po zniszczeniu większości starej kompozycji funkcje obiektu w krajobrazie zmalały do tego stopnia, że obecnie trudno nawet ocenić jej dawne walory krajobrazowe. A niewątpliwie było to założenie okazałe, umiejętnie wkomponowane w teren i powiązane widokowo z doliną strumienia oraz poprzez nią dobrze widoczne ze wsi i z okolicznych dróg. Usytuowanie dworu i cerkwi na dwóch wzgórzach pozwalało na doskonałą ekspozycję widokową tych budowli, a właściwą dla nich oprawę stanowiły bujna zieleń parku i nasadzenia ogrodów użytkowych. W latach 80. XX w. istniał już tylko budynek dawnej cerkwi (później kościoła, a następnie szkoły, dziś znów kościoła) jednak i on pełnił w krajobrazie dość istotną rolę jako widoczna z daleka dominanta wysokościowa okolicy. Po zniszczeniu dawnych ogrodów i części stawów ich teren nie miał już większych walorów estetycznych, a ze względu na znikomą liczbę zachowanych starych drzew nie miał też większej wartości przyrodniczej.³⁰

Ewa Bończak-Kucharczyk

Krzysztof Kucharczyk

Źródła:

¹ Gurba Jan, Grodziska Lubelszczyzny, Lublin 1976; Kutyłowska Irena, Posadów. Informator archeologiczny. Badania 1973-1974, s. 264; AGAD, Zbiór Kartograficzny, Topograficzna Karta Królestwa Polskiego (1822-1843), Warszawa 1839, Skala 1: 126000 [tzw. Mapa Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego] - gdzie zaznaczone jest grodzisko z podaniem jego nazwy utrzymującej się wśród miejscowej ludności - „zamczysko"

² Jabłonowski Aleksander, Źródła dziejowe, t. XVIII, cz. 1, Ziemie ruskie. Ruś Czerwona, Warszawa 1902, s. 244

³ Jabłonowski Aleksander, Źródła dziejowe, t. XVIII, cz. 1, Ziemie ruskie. Ruś Czerwona, Warszawa 1902, s. 205 i 285

⁴ Jabłonowski Aleksander, Źródła dziejowe, t. XVIII, cz. 1, Ziemie ruskie. Ruś Czerwona, Warszawa 1902, s. 315

⁵ Jabłonowski Aleksander, Źródła dziejowe, t. XVIII, cz. 1, Ziemie ruskie. Ruś Czerwona, Warszawa 1902, s. 205; Katalog Zabytków Sztuki, t. VIII, z. 17, Dawny powiat tomaszowski, Warszawa 1982, s. 43 - podano tu, że Posadów stanowił własność Bełżeckich zapewne od XVI wieku, ale dane zwarte w rejestrze poborowym z 1578 r. wyraźnie temu przeczą, zatem Bełżeccy musieli przejąć te dobra później

⁶ Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie, Teki Ciołka, nr 4067, Posadów; Barszczewska Leokadia, Parki wiejskie byłego powiatu tomaszowskiego, Lublin 1977, praca magisterska na UMCS w Lublinie pod kierunkiem prof. D. Fijałkowskiego, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

⁷ Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie, Teki Ciołka, nr 4067, Posadów; Barszczewska Leokadia, Parki wiejskie byłego powiatu tomaszowskiego, Lublin 1977, praca magisterska na UMCS w Lublinie pod kierunkiem prof. D. Fijałkowskiego, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

⁸ Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie, Teki Ciołka, nr 4067, Posadów; Barszczewska Leokadia, Parki wiejskie byłego powiatu tomaszowskiego, Lublin 1977, praca magisterska na UMCS w Lublinie pod kierunkiem prof. D. Fijałkowskiego, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

⁹ Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie, Teki Ciołka, nr 4067, Posadów

¹⁰ Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie, Teki Ciołka, nr 4067, Posadów

¹¹ AP w Zamościu, Akta hipoteki z terenu dawnego powiatu tomaszowskiego, nr 58, Księga hipoteczna dóbr Posadów; AGAD, Zbiór Kartograficzny, AD 349, mapa z lat 20. XIX w., kiedy przeprowadzono tędy trakt do Galicji

¹² Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII, Warszawa 1887, s. 840; Barszczewska Leokadia, Parki wiejskie byłego powiatu tomaszowskiego, Lublin 1977, praca magisterska na UMCS w Lublinie pod kierunkiem prof. D. Fijałkowskiego, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu - autorka na s. 70 błędnie podaje, że fundowano nie cerkiew lecz kościół, a fundatorem był Churkowski, a nie Franciszka z Posadowskich Horochowa wraz z małżonkiem

¹³ AP w Zamościu, Akta hipoteki z terenu powiatu tomaszowskiego, nr 58, Księga hipoteczna dóbr Posadów; Gazeta Warszawska, nr 33 z 4 lutego 1833 r., s. 280 oraz nr 119 z 3 maja 1833 r., s. 1006

¹⁴ Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII, Warszawa 1887, s. 840

¹⁵ AP w Zamościu, Akta hipoteki z terenu powiatu tomaszowskiego, nr 58, Księga hipoteczna dóbr Posadów

¹⁶ Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII, Warszawa 1887, s. 840

¹⁷ Informacje ustne Gałamagi Piotra, zam. w Posadowie - informator podawał w roku 1986, że podczas przebudowy kościoła na szkołę w 1938 r. zdjęto krzyż wieńczący dach obiektu i umieszczono go przy drodze do wsi, gdzie nadal się znajduje

¹⁸ AP w Zamościu, Państwowe Biuro Notarialne w Tomaszowie Lubelskim, Akta hipoteki, Księga hipoteczna dóbr Posadów

¹⁹ AP Lublin, Okręgowy Urząd Ziemski w Lublinie, nr 7758

²⁰ AP Lublin, Okręgowy Urząd Ziemski w Lublinie, nr 7758

²¹ AP Lublin, Okręgowy Urząd Ziemski w Lublinie, nr 7758

²² Informacje ustne Gałamagi Piotra, zam. w Posadowie

²³ Informacje ustne Gałamagi Piotra, zam. w Posadowie

²⁴ Informacje ustne Gałamagi Piotra, zam. w Posadowie

²⁵ Informacje ustne Gałamagi Piotra, zam. w Posadowie

²⁶ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicki Jerzy, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Posadowie, Zamość 1986, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

²⁷ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicki Jerzy, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Posadowie, Zamość 1986, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

²⁸ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicki Jerzy, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Posadowie, Zamość 1986, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

²⁹ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicki Jerzy, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Posadowie, Zamość 1986, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

³⁰ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicki Jerzy, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Posadowie, Zamość 1986, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

Inne źródła:

Biblioteka Narodowa w Warszawie, Zbiory Kartograficzne, Rosyjska mapa sztabowa, z 1913 r., tzw. dwuwiorstówka, skala 1:84000

Austriacka mapa wojskowa z około 1914 r., oryginał w posiadaniu Tomasza Wiśniewskiego, zam. w Białymstoku

Ciołek Gerard, Rejestr ogrodów zabytkowych woj. lubelskiego, Warszawa 1947-1948, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

Brykowski Ryszard, Drugi remont zabytków (dawny powiat tomaszowski) [w:] Spotkania z zabytkami 1982, z. 8, s. 28

Górak Jan, Materiały do historii parków zabytkowych w woj. Zamojskim, Zamość 1980

Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, z. 8, województwo lubelskie, Warszawa 1973

Zbiór ważniejszych budowli w woj. lubelskim, Warszawa 1836

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, park dworski, Posadów, krzysztof kucharczykKategoria:dworski