SZUKAJ		LOGIN HASŁO

	rejestracja

Skomorochy Duże

Park dworski - krajobrazowy, powstały w XIX w. w wyniku przebudowy wcześniejszej, regularnej, barokowej kompozycji, założonej zapewne w XVII wieku

Dawna nazwa: Skomorochy

Gmina: Grabowiec

Położenie obiektu: na wschód od drogi ze Skomoroch Dużych do wsi Tuczępy, obecnie na terenie wsi Skomorochy Małe, na zachód od płynącej południowo-wschodnią granicą parku rzeki Wolica i na północny-wschód od strumienia będącego jej dopływem

Skomorochy - plan

Plan parku w Sokomorochach Dużych, sporządzony dla potrzeb ewidencji parku z 1976 r.

Wieś Skomorochy odnotowana została już w 1394 r., kiedy to należała do łacińskiej parafii w Grabowcu. W roku 1397 książę mazowiecki Ziemowit IV nadał ją jako dziedziczne uposażenie pierwszemu wójtowi grabowieckiemu, Janowi Golianowi z Golianowic, który zapewne wzniósł tu pierwszy, wójtowski dwór. Jego potomkowie (do których siedziba ta należała aż do 1945 r.) przyjęli później od nazwy wsi nazwisko Skomorowscy i wzmiankowani byli jako właściciele m.in. w 1531 r. W 1564 właścicielami tej włości, obejmującej również od XV w. Skomoroszki (późniejsze Skomorochy Małe) byli Jan, Stanisław i Wojciech Skomorowscy.

W 1684 roku część Skomoroch należała do Wojciecha i Zofii z Tomaszewskich Piaseckich. Odnotowano wówczas, że stał tu drewniany dwór wybudowany w I poł. XVII w. Był to budynek na planie prostokąta z bocznym alkierzem, trójdzielny, półtoratraktowy z sienią na osi. Po jednej stronie sieni znajdowała się „świetliczka" z alkierzem, a po drugiej stronie piekarnia.

Dwór Skomorowskich w Skomorochach odnotowany został w inwentarzu z 1697 r. jako :"dwór z podwórkiem ciągnący się do Rzeki" z rowami wzdłuż granic posiadłości dworskiej.² Opis inwentarzowy nie wskazuje iżby istniała tu jakaś ozdobna kompozycja zieleni, można jednak przypuszczać, że ówczesne rozplanowanie siedziby było regularne oraz że istniały przy niej przynajmniej jakieś ogrody użytkowe o nieznanym dziś wyglądzie, przy czym ten regularny schemat rozplanowania siedziby rozwijany był na przestrzeni wieku XVIII otrzymując coraz bardziej barokowy charakter. Przynajmniej część kwater barokowego ogrodu musiała mieć ozdobny charakter, zaś ogrody otoczone były wąskimi kanałami.

W 1715 r. część wsi Skomorochy Wielkie należała do Adama Karlińskiego i jego żony Zofii ze Skomorowskich, którzy nabyli ją od Mańkowskiej.

W 1814 roku część wsi należała do Idziego Skomorowskiego, a druga część (co najmniej od 1799 r.) do Piotra Świdzińskiego.

Według spisu z 1827 r. wieś liczyła 26 domów i 164 mieszkańców. W XIX stuleciu funkcjonował tu młyn wodny.

W I połowie XIX w. założenie w Skomorochach przebudowano równocześnie z budową klasycystycznego dworu, wokół którego powstał park ozdobny. Jak się wydaje park ten zawierał dość swobodne kompozycje roślinności, m.in. otaczające staw w jego wschodniej części, jednak zachowano w nim przynajmniej fragmenty starszych, prostych alei lub szpalerów. Podobnie jak pozostawiono regularny kształt stawu. Wzniesiony wówczas dwór, drewniany, parterowy, o dwuspadowym dachu, na rzucie prostokąta, o konstrukcji zrębowej, był częściowo obudowany cegłą i otynkowany. Posiadał piętrowe facjatki na osi, a od frontu czterokolumnowy portyk z trójkątnym szczytem. W elewacji ogrodowej dworu znajdował się balkon wsparty na czterech filarach. Dwór częściowo był podpiwniczony i posiadał układ wnętrza dwutraktowy, symetryczny, z sienią na osi. (Budynek ten został rozebrany w 1918 r.)

W II połowie XIX wieku po Piotrze Świdzińskim majątek w Skomorochach objął Karol Świdziński (ur. w 1841 r.), który podczas Powstania Styczniowego dowodził oddziałem złożonym z 24 konnych i żandarmów.

W 1872 roku folwark Skomorochy Wielkie A i Filipin obejmował 441 morgów (około 220,5 ha), w tym 245 morgów ziemi ornej (około 122,5 ha), 69 morgów łąk (około 34,5 ha), 2 morgi wody (około 1 ha), 116 morgów lasu (około 58 ha) i 8 morgów nieużytków (około 4 ha). Stało tu wówczas 21 budynków drewnianych. Wieś Skomorochy Wielkie A liczyła 18 domów i 139 morgów ziemi (około 69,5 ha). W 1878 roku folwark Skomorochy Wielkie B liczył 316 morgów ziemi (około 158 ha), w tym 210 morgów ziemi ornej (około 105 ha), 22 morgów łąk (około 11 ha), 76 morgów lasu (około 38 ha) i 8 morgów nieużytków (około 4 ha). W folwarku stało 12 budynków drewnianych. Wieś Skomorochy Wielkie B liczyła 7 domów i 69 morgów ziemi (około 34,5 ha).

Wiele wskazuje na to, że w II połowie XIX w, kontynuowano przekształcanie założenia w duchu krajobrazowym. Między innymi przed dworem stojącym na osi alei dojazdowej, frontem na zachód, urządzono na osi tej alei kolisty podjazd, a w parku dosadzono drzew i krzewów. Zachodnie części założenia, położone po obu stronach alei dojazdowych, zajęły wówczas sady. Wcześniej istniejące kanały zaczęły do tego czasu jako rowy z wodą otaczające ogrody od wschodu, południowego-wschodu i południa pełnić rolę ukrytych ogrodzeń (aha).

Przed 1906 r. dobra Skomorochy Duże A i B należały do Stanisławy i Wacława Michała Skomorowskich, po których odziedziczyły je dzieci: Zofia Józefa, Janina Michalina i Stanisław Andrzej. Wkrótce objął je pewnie w całości Stanisław Andrzej, od którego w 1946 roku majątek o powierzchni 389,66 ha przeszedł na własność państwa.

Po 1906 r. założenie zostało przez Stanisława Andrzeja Skomorowskiego po raz kolejny przebudowane. W 1907 roku wzniesiono tu duży murowany, zachowany do dziś dwór. Został on ustawiony na południe od podjazdu, a na zachód od dworu z I połowy XIX w., przy którym (na wschód od niego) wzniesiono w tym samym okresie (w świetle niektórych informacji w 1920 r.) także murowaną kaplicę z czerwonej cegły, jednonawową, o prostokątnym rzucie, krytą blachą, z fasadą flankowaną skarpkami oraz półkoliście zakończonymi oknami i drzwiami wejściowymi. Nad wejściem do kaplicy umieszczono kartusz z herbem Nałęcz. Kaplica ta została w 1942 przekazana na cele sakralne parafii św. Mikołaja w Grabowcu. W jej podziemiach znajdują się groby dawnych właścicieli: Wacława i Stanisławy Skomorowskich.

Przebudowa ogrodów nie była zbyt konsekwentna, gdyż dosadzając drzew i krzewów mających kontynuować krajobrazowy charakter parku, pozostawiono szpalery przy graniach sadu w południowo-wschodniej części założenia, aleję biegnącą z północy na południe oraz szpaler przy drodze dojazdowej do podjazdu i regularny staw parkowy. Posadzono też szpaler topól na południowy-wschód od dworu. Z dworu rozciągały się przez park dalekie widoki na południe, na dolinę rzeki.

W okresie międzywojennym ukształtowana już kompozycja nie ulegała większym zmianom. Dokonywano tu tylko nasadzeń uzupełniających.

W 1946 r. majątek został upaństwowiony, a resztówkę z dworem i parkiem przejęła szkoła podstawowa, która użytkowała je do 1975 r. Dokonała ona w parku różnych nowych nasadzeń. Po opuszczeniu dworu przez szkołę mieściły się w nim sklep i mieszkanie, a część tego bardzo zaniedbanego budynku nie była użytkowana. Kaplicę zdewastowano i zamknięto i w latach 70. XX w. nie była ona użytkowana. Park został do tego czasu częściowo zdewastowany, a częściowo zrósł zaroślami. Usunięto zeń część starych drzew, a część pozostałych nie była w najlepszym stanie zdrowotnym.

Skomorochy - park

Skomorochy Duże - aleja dojazdowa do parku dworskiego - 1976 r.
Fotografia wykonana dla potrzeb ewidencji parku z 1976 r.

Skomorochy - park

Skomorochy Duże - aleja dojazdowa do parku dworskiego - 1976 r.
Fotografia wykonana dla potrzeb ewidencji parku z 1976 r.

Skomorochy - park