Wstęp

W tej części portalu prezentujemy wiedzę na temat historii parków i ogrodów byłego województwa białostockiego (zob. O granicach podziału terytorialnego wg którego prezentowane są obiekty opisywane na portalu). Wiedza ta w całości pochodzi z obszernego opracowania zakończonego w 1988 r., noszącego tytuł „Katalog parków i ogrodów województwa białostockiego”, a właściwie z jednej tylko części tego katalogu – ogólnej – obrazującej rozwój sztuki ogrodowej na tym obszarze. Ale w różnych plikach zamieszczonych na portalu informujemy też o zakresie prac wykonanych dla potrzeb tego katalogu oraz o jego całej zawartości (zob. Zakres prac i zawartość katalogu opracowanego w 1988 r.).

Prezentujemy tu nie tylko wiadomości o samych ogrodach, w tym parkach, ale również o historii tych terenów, historii samych obiektów oraz ich właścicieli, projektantów, zarządców etc. Wiele mówimy więc także o dworach, folwarkach, pałacach i innych rezydencjach. Przedstawiamy najbardziej szczegółowo jak to możliwe historię sztuki ogrodowej na opisywanym obszarze.

W kolejnych plikach tej części portalu przedstawiane są więc różne rozdziały ogólnej części Katalogu z 1988 r., w takiej wersji, w jakiej zostały wówczas opracowane. Wybrano rozdziały dotyczące warunków przyrodniczych, historii i historii sztuki ogrodowej, które nie straciły aktualności i nadal mogą budzić zainteresowanie szerokich rzesz miłośników sztuki ogrodowej i historii.

Zamieszczono też na portalu różne spisy pochodzące w tego Katalogu, począwszy od spisu przebadanych obiektów, poprzez spisy źródeł (dla każdego z indywidualnie opisywanych obiektów) i wykonanych na potrzeby katalogu zdjęć, a skończywszy na indeksie nazwisk.

Gross informacji zawartych w szczegółowej części Katalogu z 1988 r. znajduje się w innej części portalu, zawierającej opisy poszczególnych obiektów (zob. Byłe województwo białostockie – Historyczne kompozycje ogrodowe i parkowe), przy czym zawarte tam informację dotyczą także różnych obiektów, które z racji na zniszczenie dawnej kompozycji nie znalazły się w szczegółowej części Katalogu z 1988 r. (były tylko brane pod uwagę w części ogólnej Katalogu), ale szersza wiedza o nich pozwala, naszym zdaniem, lepiej poznać rozwój różnych założeń na terenie byłego województwa białostockiego.

Wyjaśnić należy, że podstawą opracowania ogólnej części Katalogu z 1988 r. były szeroko zakrojone badania historyczne i trenowe wykonywane zarówno w latach 70. I 80. XX w. dla potrzeb opracowywanych wówczas ewidencji założeń ogrodowych, jak i badania wykonywane w latach 80. XX w. dla potrzeb samego katalogu przez zespół autorów (Ewę Bończak-Kucharczyk, Józefa Maroszka i Krzysztofa Kucharczyka).

Zarówno w części ogólnej, jak i w części szczegółowej Katalogu z 1988 r., podobnie jak i w tekstach zamieszczanych na naszym portalu stosuje się to samo nazewnictwo dotyczące poszczególnych obiektów. Używa się na przykład określenia „założenie” oznaczającego całość kompozycji przestrzennej obejmującą wszystkie części funkcjonale, nie tylko same parki lub ogrody ozdobne, ale też prowadzące do nich aleje dojazdowe i spacerowe, ogrody użytkowe (warzywne, sady i inne), części gospodarcze (z budynkami i dziedzińcami lub podwórzami), stawy i sadzawki, różne elementy powiązane widokowo z opisywanymi obiektami, a także różne osady młyńskie, folwarczne, albo przemysłowe – jeśli były częścią jednej kompozycji przestrzennej.

Opisywane założenia mają różne dodatkowe określenia związane z charakterem i funkcją opisywanych obiektów. W prezentowanych tekstach jest więc mowa np. o założeniach dworsko-ogrodowych (jeśli ogrody lub parki towarzyszyły przynajmniej w części swojej historii dworom stanowiącym centra samodzielnych dóbr), o założeniach pałacowo-ogrodowych lub parkach pałacowych (jeśli założenia towarzyszyły rezydencjom magnackim, książęcym itp. I przeważnie miały w dużej części ozdobny charakter), o założeniach folwarczno-ogrodowych (jeśli ogrody powstały przy folwarkach niebędących samodzielnymi centrami dóbr), o założeniach klasztornych bądź klasztorno-ogrodowych (związanych z siedzibami klasztornymi) oraz – odpowiednio – o parkach miejskich, założeniach plebańskich, ogrodach (lub założeniach) przy willach miejskich lub podmiejskich, a także o założeniach towarzyszących różnym zakładom przemysłowym. (Zob. też: Klasyfikacja i typologia obiektów ogrodowych).

Inne określenia dotyczące typologii opisywanych obiektów związane są z ich kompozycją i stylem, jaki dany obiekt prezentuje. Powinny one być na gruncie historii sztuki ogólnie zrozumiałe, albo ich znaczenie wynika z prezentowanego opisu (np. kwaterowe, osiowe, renesansowe, barokowe, krajobrazowe, naturalistyczne, eklektyczne etc.). (Zob. też: Klasyfikacja i typologia obiektów ogrodowych).

W przypadku kilku obiektów, tak w części ogólnej, jak i w indywidualnych opisach obiektów zachowano stosowany w 1988 r. sposób określania obiektu nazwą miejscowości z dodatkiem PGR, Chociaż bowiem po przemianach lat 90. XX w, i początkowych lat XXI w. nie funkcjonują już w dawnej postaci Państwowe Gospodarstwa Rolne, jednak obejmowały one władaniem zazwyczaj założenia stanowiące albo część dawnej (nierzadko renesansowej) kompozycji, składającej się z wielu części, albo jeden z dwu lub z większej liczby obiektów położonych w danej miejscowości. Dlatego zachowanie tu w kilku przypadkach określenia PGR w nazwie niektórych prezentowanych obiektów pozwala na odróżnienie go od innych części większej kompozycji lub od innych obiektów w tej samej miejscowości (a czasem wskazuje na miejsce lokalizacji opisywanego obiektu).

Zarówno w tekstach tej części portalu, jak i w opisach poszczególnych obiektów używane są specjalistyczne terminy, nie zawsze znane czytelnikom mającym rzadki kontakt z historią sztuki ogrodowej. Zostały one objaśnione w osobnym słowniczku – zob. Objaś›nienia terminów.

(zob. O granicach podział‚u terytorialnego wg którego prezentowane są… obiekty opisywane na portalu). 

(Zob. też: Klasyfikacja i typologia obiektów ogrodowych).

Słowa klucze: obiekty parkowe, obiekty ogrodowe, Białostocczyzna, województo białostockieKategoria:ogrody