SZUKAJ		LOGIN HASŁO

	rejestracja

Klasyfikacja i typologia kompozycji ogrodowych

Fragment części ogólnej „Katalogu parków i ogrodów województwa białostockiego” z 1988 r.

autorstwa Ewy Bończak-Kucharczyk, Józefa Maroszka i Krzysztofa Kucharczyka

[Poniżej cytowany jest tekst z Katalogu z 1988 r.]

Omawiając dzieje kompozycji ogrodowych województwa biaostockiego posłużono się klasyfikacją opracowaną specjalnie dla obiektów tego terenu i uwzględniającą ich cechy specyficzne.

Obiekty klasyfikuje się pod względem funkcji, charakteru miejsca i siedziby, której towarzyszyły oraz w zależności od rodzaju układu przestrzennego.

Pod względem funkcji kompozycje te dzielą się najogólniej na ogrody ozdobne, ogrody użytkowe, ogrody ozdobno-użytkowe oraz kompozycje zieleni nie będące ogrodami a towarzyszące komunikacji, architekturze, zakładom przemysłowym, cmentarzom bądź innym obiektom.

Nazwą park określa się duźe założenia o swobodnej lub w wyjątkowych wypadkach klasycystycznej kompozycji ozdobnej. Park jest zatem rodzajem ogrodu ozdobnego.

W zależności od charakteru miejsca i rodzaju siedziby, której towarzyszyły (a częściowo także w zależności od zajmowanej powierzchni) podzielono poznane kompozycje ogrodowe na następujące rodzaje:

zamkowe - towarzyszące zamkom obronnym i ufortyfikowanym rezydencjom magnackim niewielkie kompozycje ozdobne lub użytkowe,
pałacowe – towarzyszące rezydencjom królewskim, magnackim i pałacom bogatej szlachty obszerne, reprezentacyjne kompozycje o dominujÄcych cechach ozdobnych,
dworskie – towarzyszące siedzibom szlacheckim, bogatym siedzibom urzędników i administratorów dóbr państwowych oraz dworom i pałacom fabrykanckim, mniej lub bardziej obszerne kompozycje pełniące funkcje zarówno ozdobne jak i użytkowe,
folwarczne – towarzyszące folwarkom dóbr prywatnych, królewskich i państwowych kompozycje róźnej wielkości, nie pełniące funkcji reprezentacyjnych, o dominujących funkcjach użytkowych,
klasztorne – towarzyszące klasztorom i zgromadzeniom zakonnym różnych wyznań różnej wielkości kompozycje przynajmniej w części reprezentacyjne i ozdobne,
kościelne i plebańskie – towarzyszące świątyniom i plebaniom różnej wielkości kompozycje ozdobne i ozdobno-użytkowe,
miejskie – osadzone w układzie urbanistycznym ozdobne parki i zieleńce publiczne,
fabryczne – towarzyszące zakładom produkcyjnym kompozycje na ogół nie będące ogrodami, gdzie kompozycja zieleni peĹłni funkcje ochronne i estetyczne,
przydomowe – towarzyszące willom i domom fabrykantów, urzędników, mieszczan itp.; różnej wielkości, na ogół niezbyt duże kompozycje ozdobne lub ozdobno-użytkowe. [W tekstach niniejszego portalu są one określone jako willowe – przyp. EBK]

Klasyfikacja obiektów województwa białostockiego pod względem kompozycyjnym nastręcza wiele trudności. Nie można tu trzymać się ściśle podziałów i charakterystyk przyjętych dla ogrodów polskich przez Gerarda Ciołka i Janusza Bogdanowskiego, chociaż na ile to było możliwe starano się nie odbiegać od ogólnie przyjętej klasyfikacji. Niemniej wyróżniono kilka typów kompozycji nie występujących u tych autorów a charakterystycznych, jak się wydaje, dla Białostocczyzny.

Zasadnicze trudności klasyfikacyjne wynikają ze złego stanu zachowania większości obiektów województwa, co nie pozwala na uściślenie przyjętych podziaĹłów na podstawie wystroju wnętrz ogrodowych i drobnych kompozycji roślinnych. Z konieczności więc charakterystyka stylów i typów kompozycji oparta została na podziaĹłach przestrzennych ogrodów, układach ich osi kompozycyjnych, układach komunikacyjnych i funkcjach poszczególnych części obiektów. W późniejszych epokach historycznych starano się także uwzględnić sposób formowania kompozycji.

Rozwój sztuki ogrodowej przebiegał na ogół dość płynnie, bez nagłych rewolucyjnych przemian, toteż na styku wielkich epok mamy najczęściej do czynienia z ewolucyjnymi przemianami ogrodów i przemieszaniem cech właściwych starej i nadchodzącej epoce. Niejednokrotnie też stare wzorce kompozycyjne utrzymują się w jakiejś liczbie założeń jeszcze długo po zmierzchu epoki, w której powstały. Wprowadzone w jednej epoce wzorce organizowania przestrzeni mogą być także przejęte i zachowane w epoce następnej, ulegając tylko modyfikacjom. Najlepszych przykładów tego zjawiska dostarcza rozwój kompozycji kwaterowych trwający od średniowiecza aż po wiek XX.

Tego rodzaju zjawiska oraz rozmaitość kompozycji ogrodowych powodują, że każda klasyfikacja będzie w pewnej mierze sztuczna i nieścisła, zwłaszcza w odniesieniu do obiektów powstałych w okresach przejściowych oraz obiektów przebudowanych, w których sąsiadują ze sobą elementy powstałe w różnym czasie.

Ponieważ jednak każda z wielkich epok, czerpiąc wzory z okresów poprzednich przynosiła jednoczeąnie nowe idee i sposoby organizowania przestrzeni oraz nowe techniki i umiejętności ogrodnicze, klasyfikacji omawianych kompozycji ogrodowych dokonano w układzie chronologicznym, starając się scharakteryzować przemiany kompozycji ogrodowych w poszczególnych epokach.

Rodzaje zabytkowych kompozycji ogrodowych województwa

Kompozycje średniowieczne:

kompozycje „naturalne” – wykorzystujące przy znikomym stopniu ingerencji człowieka elementy naturalnego krajobrazu (gaje, lasy, źródła, łąki, pojedyncze drzewa itp., często mające znaczenie kultowe), służące do celów rekreacyjnych, polowań i rozrywek,
ogrody jednownętrzowe – użytkowe lub ozdobne, nie posiadające poza podziałem na grzędy określonej kompozycji wewnętrznej i nie związane kompozycyjnie z zabudowaniami.
ogrody kwaterowe – ozdobne, użytkowe lub ozdobno-użytkowe, nie związane kompozycyjnie z zabudowaniami, podzielone w sposób geometryczny na różnej wielkości i często różnego kształtu kwatery.

Kompozycje renesansowe: wieloczęściowe (posiadające dwie lub więcej części funkcjonalnych z odrębnymi ogrodami, rozmieszczonych w odległści wzroku, najczęściej na sąsiednich wzniesieniach) i pojedyncze (w których jednej siedzibie towarzyszy jeden lub kilka ogrodów).

ogrody kwaterowe – nie związane kompozycyjnie z architekturą, podzielone na kwadratowe lub prostokątne kwatery o zbliżonej wielkości, które odgrywają równorzędną rolę w przestrzeni i posiadają zbliżone funkcje: ozdobne (ogrody kwiatowe, różanki i inne), ozdobno-użytkowe (ogród włoski) lub użytkowe,
ogrody kwadratowe – o czterech kwadratowych kwaterach oddzielonych drogami krzyżującymi się w centrum ukĹładu,
ogrody siedzib sześciokwaterowych – wypełniajÄce poszczególne części terenu siedziby i różniące się w poszczególnych częściach funkcją oraz sposobem podziału na kwatery,
ogrody o kwaterach prostokątnych – ozdobne, użytkowe lub ozdobno-użytkowe,
ogrody szachownicowe – podzielone na równej wielkości kwadratowe lub zbliżone do kwadratu kwatery ułożone szachownicowo,
zwierzyńce i kompozycje „naturalne” – zbliżone do średniowiecznych, towarzyszące większym siedzibom posiadającym na ogół jeden lub kilka grodów.

Kompozycje barokowe: regularne, wykazujące ścisły związek kompozycyjny z architekturą, podporządkowane geometrycznym zasadom kompozycyjnym panującym w architekturze o wyraźnie zaakcentowanych głównych osiach kompozycyjnych.

ogrody kwaterowe – podzielone na zbliżonej wielkości kwadratowe lub prostokątne kwatery (niekiedy ułożone szachownicowo), zróżnicowane pod wzglÄędem funkcji,ą wysokości nasadzeń i roli w przestrzeni, posiadające przynajmniej jedną, wyraźnie podkreślon główną oś kompozycyjną,
- ozdobne– posiadające kilka części o odmiennym wystroju i różnych nasadzeniach (salon ogrodowy, gabinety, część boskietową itp.), najczęściej wyposażone w szereg elementów architektonicznych i rzeźbiarskich,
- włoskie – łączące funkcje użytkowe i ozdobne oraz posiadające skromniejszy wystrój architektoniczny i rzeźbiarski,
- użytkowe – samodzielne lub towarzyszące innym ogrodom większych rezydencji, skomponowane głównie w oparciu o materiał roślinny, o wnętrzach przeznaczonych pod uprawy użytkowe;
ogrody osiowe – o podziałach przestrzennych podporządkowanych głównym osiom kompozycji, przecinającym sie pod kątami prostymi, posiadające kwatery różnej wielkości i różnego kształtu a w partiach centralnych często pozbawione podziałów kwaterowych,
- ozdobne – zbliżone pod względem wystroju i nasadzeń do kwaterowych ogrodów ozdobnych,
- ozdobno-użytkowe – wnętrza części kwater bocznych partii ogrodu przeznaczano pod ogrody użytkowe, a części centralne posiadają charakter ozdobny;
wieloosiowe kompozycje klasycystyczne – o wielu osiach kompozycyjnych przecinających się pod różnymi kątami (czasem tworzących ukĹłady promieniste), posiadające kwatery różnego kształtu i różnej wielkości lub pozbawione podziałów kwaterowych, często sprzężone z innymi obiektami lub posiadające kilka części rozmieszczonych w przestrzeni w różnej odległości od siebie,
- ozdobne – o bogatym wystroju architektonicznym i rzeźbiarskim oraz wnętrzach zróżnicowanych w sposób charakterystyczny dla wszystkich barokowych ogrodów ozdobnych,
- ozdobno-użytkowe – zbliżone do ozdobnych, ale posiadające też części lub wnętrza przeznaczone pod uprawy użytkowe.

Ogrody kwaterowe XIX i XX w.: o różnej wielkości i różnego kształtu kwaterach oraz osiach kompozycji przecinających się na ogół pod kątami prostymi, o zróżnicowanej lub nie wysokości nasadzeń poszczególnych kwater,

użytkowe – o wnętrzach w całości zajętych pod uprawy użytkowe,
użytkowo-ozdobne – posiadające wydzielone wnętrza o charakterze ozdobnym lub ozdobne (czÄęsto swobodne) kompozycje roślinne w części wnętrz użytkowych.

Kompozycje swobodne: nieregularne, zrywajęce z geometryzacją przestrzeni, czerpiące wzorce kompozycyjne z krajobrazów naturalnych i starające się kreować wnętrza o różnych nastrojach, mające wywoływać przeżycia emocjonalne.

romantyczne – ozdobne lub ozdobno-użytkowe nawiązujÄące w sposób dowolny do minionych epok historycznych, operujące nie tylko tworzywem naturalnym, ale też dużą liczbą budowli ogrodowych służących do wzmocnienia nastrojowych efektów kompozycji,
sentymentalne – ozdobne lub ozdobno-użytkowe preferujÄące krajobrazy sielskie i nawiązujące do tradycji arkadyjskich,
krajobrazowe – ozdobne lub ozdobno-użytkowe starające się naśladować lub kopiować w mniejszej lub większej skali różne krajobrazy naturalne, dostosowując kompozycję do charakteru miejsca, a niekiedy wciągając w jej obręb przestrzenie naturalnego krajobrazu otaczającego park lub ogród (często sąsiadujące z regularnymi ogrodami użytkowymi),
naturalistyczne – operujące bogatymi różnogatunkowymi zestawami roślin, starające się głównie w oparciu o tworzywo roślinne stworzyć krajobrazy parkowe bogatsze i bardziej urozmaicone niż naturalne (często wykorzystujące naturalne zbiorowiska roślinne),

- typu obwodnicowego – posiadające charakterystyczny obwodnicowy układ dróg,
- typu kaligraficznego – posiadające szczególnie wyrafinowaną formę płynnych obwodnicowych dróg i wysokiej klasy różnogatunkowe kompozycje roślinne.

Kompozycje eklektyczne: ozdobne lub ozdobno-użytkowe, łączące elementy swobodne i regularne, często naśladujące formy stosowane we wcześniejszych epokach historycznych, dowolnie je ze sobą mieszajÄąc i zestawiając nawet z nowoczesnymi urządzeniami.

czyste – o układzie przestrzennym nie będącym repliką żadnego stylu historycznego,
historyzujące – odtwarzające historyczne wzorce organizowania przestrzeni;

- neobarokowe – których ukĹład przestrzenny nawiązuje do rozwiązań doby baroku,
- neoromantyczne – czerpiące wzorce z ogrodów romantycznych.

Kompozycje typu secesyjnego: szukające inspiracji w różnych formach roślinnych, dążące do organicznego sprzżeenia zieleni z architekturą, operujące nastrojowymi, kameralnymi wnętrzami i naturalistycznymi kompozycjami roślinności.

Kompozycje modernistyczne: ozdobne lub ozdobno-użytkowe, prezentujące syntezę elementów swobodnych i regularnych, stosujące nowe techniki i materiały budowlane oraz nowoczesne techniki ogrodnicze, zestawiająe budowle ogrodowe z bogactwem kompozycji roślinnych i geometryczny układ dróg lub placów z krajobrazowymi wnętrzami.

Kompozycje socrealistyczne: ozdobne lub ozdobno-użytkowe, realizujące model społecznych terenów zieleni pełniących różnorodne funkcje – na terenie Białostocczyzny znajdujÄące odbicie wyłącznie w formie niektórych elementów parków publicznych.

___________

Zob. też Objaśnienia terminów, gdzie zawarto słowniczek różnych innych terminów używanych w opisach obiektów.

Słowa klucze: ogrody historyczne, ogrody, ogrody barokowe, ogrody kwaterowe, ogrody naturalistyczne, ogrody białostocczyznyKategoria:ogrody

WPISY UŻYTKOWNIKÓW

Steniatyn

Steniatyn, to jeden z ogodów dworskich Zamojszczyzny. Było ich wiele, więc warto się znimi bliżej zapoznać

parter

Parter ogrodowy to ozdobny, płaski element ogrodu o kształcie geometrycznym, zajęty przez różne kwietniki, niskie żywopłoty, nawierzchnie, czasem gazony tworzące różne ornamenty

boskiety1

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech ogrodów baroku było różnicowanie wysokościowe nasadzeń poszczególnych kwater.

azalia

Roślinność to podstawowe tworzywo ogrodu. Bez pięknych roślin, choćby i najpięknięjsza była architektura i najwymyślniejsze plany - ogrodu nie będzie. A po wspaniałych ogrodach pozostają często pomnikowe drzewa.

ogrody osiowe

Ogrody o geometrycznej kompozycji i daleko wyprowadzonych osiach kompozycji spotykamy na całym świecie, jak widoczny na powyższym obrazku ogród na Sri Lance. Jednak w Europie osiowość to immanentna cecha ogrodów barokowych. Widać to też na przykładzie ogrodów Białostocczyzny.

Ogród kaligraficzny

Nie wszyscy wiedzą, że istnieją ogrody kaligraficzne. Takie ogrody były też komponowane na terenach wschodniej Polski.

Knyszyn - 1862

Knyszyn był niegdyś wzorcowym renesansowym obiektem wschodniej Polski

więcej

Ogrodowy.minigo.pl - prezentuje informacje o historycznych parkach i ogrodach Wschodniej Polski z terenu województw przygranicznych. Wiedza o poszczególnych obiektach jest sukcesywnie uzupełniana.
Portal ma charakter encyklopedyczny i zawiera informacje o historii, kompozycji, roślinności i roli w krajobrazie poszczególnych obiektów - parków i ogrodów dworskich, pałacowych, folwarcznych, willowych, miejskich, klasztornych, plebańskich, a nawet przemysłowych.

Wszystkie prawa zastrzeżone dla: ogrodowy.minigo.pl kontakt: ogrodowy@minigo.pl