Objaśnienia terminów

aleja – droga piesza lub kołowa biegnąca pomiędzy równoległymi rzędami drzew, jak również same równoległe rzędy drzew (bez drogi pośrodku), przy czym mogły istnieć aleje pojedyncze lub podwójne (o czterech rzędach drzew) i gazonowe (z paskiem gazonu pośrodku i dwoma drogami po jego bokach); aleją nazywa się również drogę biegnącą między szeregami rytmicznie ustawionych rzeźb, fontann, pomników itp.

altana (chłodnik) – budowla ogrodowa służąca do wypoczynku i osłony przed słońcem lub deszczem, zazwyczaj o ozdobnej formie, otwarta lub zamknięta, murowana bądź drewniana, ewentualnie w kształcie antycznej świątyni lub średniowiecznej pagody chińskiej; niewielki plac zacieniony przez krąg drzew (czasem o sztucznie uformowanych koronach, tak by tworzyły rodzaj dachu nad placem

ananasarnia – szklarnia ciepła, o temperaturze 15-25⁰ C, budowana z jednospadowym dachem szklanym od strony południowej, opierającym się o pełną ścianę usytuowaną od strony północnej, służąca do parapetowej uprawy ananasów, występująca w Polsce w ogrodach osiemnastowiecznych

basen – sztuczny zbiornik wodny w obudowie (najczęściej kamiennej), o formie geometrycznej, występujący samodzielnie lub w powiązaniu z fontanną, kaskadą lub kanałem

berso – rodzaj bindażu uformowany z samych roślin bez udziału sztucznych rusztowań

bindaż – kryty chodnik, zasklepiony gałęziami drzew lub większych krzewów, albo pnączami rozpiętymi na półkolistym rusztowaniu

bordiura – ozdobny wąski pas kwiatów z żywopłotem lub innymi krzewami, stosowany na brzegach gazonów, rabat lub klombów

boskiety –zwarte masywy drzew i krzewów o geometrycznych kształtach, o ścianach strzyżonych żywopłotów, stosowany w ogrodach barokowych jako pełny lub z niedużymi wnętrzami w środku; występują boskiety otwarte (w których drzewa sadzone są tylko wzdłuż dróg i wokół placów wewnętrznych, z pozostawieniem trawnika miedzy tymi nasadzeniami) i szachownicowe (w którym na całej powierzchni sadzone są drzewa)

ciennik – urządzenie lub budowla mające dawać schronienie przed słońcem lub deszczem (ocieniać), najczęściej altana, wiata lub pergola

dukt – przesieka w gęsto zadrzewionym lesie lub ogrodzie, a także widok wzdłuż alei lub pomiędzy grupami drzew bądź klombami w ogrodzie krajobrazowym

figarnia – budowla o konstrukcji jednospadowej, zwrócona na południe, ogrzewana o temperaturze 8-15⁰ C, służąca do uprawy figi jadalnej, w Polsce od XVII w. spotykana często w powiązaniu z ogrodem użytkowym

gabinet ogrodowy – mała sala ogrodowa (np. we wnętrzu boskietu) otoczona wyższą roślinnością lub obszerna altana o trejażowej konstrukcji

gaj – część ogrodu porośnięta naturalną grupą drzew i krzewów, a także fragment naturalnego zbiorowiska roślinnego wykorzystywanego w średniowieczu do celów kultowych i rekreacyjnych, a w późniejszych epokach historycznych często powiązanego widokowo z położonym nieopodal parkiem lub ogrodem

gazon – trawnik o geometrycznym kształcie, otoczony drogą, zazwyczaj kolisty, owalny lub prostokątny, mógł być przyozdobiony kwietnikami, fontannami lub pojedynczo rosnącymi drzewami bądź krzewami

glorietta – niewielka budowla ogrodowe w formie otwartego pawilonu z dachem opartym na kolumnach, sytuowana najczęściej w miejscach dobrze widocznych, na wzgórzach i na zakończeniach osi widokowych

gołębnik – ogrodowa budowla, często ozdobna, służąca za mieszkanie ptactwu, mogła mieć formę pawilonu, domku, wieży, baszty (rozpowszechniona w ogrodach romantycznych)

herma – w starożytnej Grecji czworoboczny, zwężający się ku dołowi słup zwieńczony głową Hermesa lub innych bogów, podobne ustawiano w regularnych ogrodach barokowych i klasycystycznych (w sztuce nowożytnej również pilaster o podobnym kształcie)

kanał - sztuczny zbiornik wodny o wydłużonym kształcie i regularnych brzegach, stosowany głównie w renesansie i baroku, zarówno w celach obronnych, jak i jako element kompozycji ogrodów

kaskada – w ogrodach sztucznie uformowany wodospad (często rodzaj fontanny), w którym woda opada po kolejnych stopniach lub spływa do basenów umieszczonych na różnych poziomach, a także uformowany kaskadowo strumień płynący przez teren ogrodów

klomb – rosnąca osobno grupa roślin ozdobnych, drzew, krzewów i czasem roślin zielnych rozmieszczonych tak, by najwyższe rosły pośrodku, a najniższe na obrzeżach (tworząc w sumie rodzaj piramidy), przy czym teren w obrębie klombu był często ukształtowany w formie kopczyka

kolumna - w ogrodach element zdobniczy stawiany na tle ścian roślin lub we wnętrzach ogrodowych

kwatera – fragment terenu o kształcie kwadratu lub prostokąta (rzadziej o innym kształcie geometrycznym, np. trójkąta lub trapezu), wydzielony drogami lub ogrodzeniami i otoczony szpalerem, żywopłotem lub alejami, a niekiedy w całości zasadzony drzewami, którego wnętrza w różnych ogrodach miały różny charakter - ozdobny, ozdobno-użytkowy lub przeznaczony tylko pod uprawy użytkowe.

maszkaron – dekoracyjny motyw rzeźbiarski w kształcie stylizowanej głowy ludzkiej, często na pół zwierzęcej (o zdeformowanych kształtach i groteskowej fryzurze), stosowany przy fontannach i kaskadach, zwłaszcza w okresie renesansu i baroku

obelisk - w ogrodach element ozdobny stawiany na tle ścian roślin lub we wnętrzach, nawiązujący do form starożytnych, lub pochodzący z czasów starożytnych i przeniesiony do ogrodu

oranżeria (pomarańczarnia) – ozdobna budowla ogrodowa, parterowa (choć czasem wysoka na dwie lub trzy kondygnacje), na ogół wolnostojąca, ale czasem wbudowana w taras, ze ścianą z dużymi oknami lub oszklona w całości, ogrzewana, o temperaturze 0-5⁰ C, przeznaczona do uprawy lub przechowywania w okresie zimowym roślin egzotycznych (m.in. cytryn i pomarańcz), popularna zwłaszcza w ogrodach barokowych

parter – ozdobny, płaski element ogrodu o kształcie geometrycznym, zajęty przez różnego rodzaju kwietniki, niskie żywopłoty i nawierzchnie tworzące rozmaite ornamenty, czasem także zajęty przez gazon i nazywany wtedy parterem gazonowym (na ogół otoczony był wtedy rabatą i posiadał ścieżki wycięte według geometrycznego wzoru); wyróżnia się partery haftowane (o bardzo ozdobnej ornamentyce żywopłotów, kwiatów, żwiru i pisaku), kompartymentowe (stanowiące odmianę parterów haftowanych o symetrycznym układzie), partery rabatowe (o symetrycznym podziale na wzorzyste rabaty kwiatowe otoczone ścieżkami), partery oranżeriowe (z wystawianymi z oranżerii egzotycznymi drzewami rosnącymi w kubach), partery węzłowe (płaskie kwietniki z przeplatającymi się pasmami z roślin kwiatowych, ułożonymi na tle żwiru, piasku, muszelek).

parter wodny –parter, w którym zamiast kwietników większość miejsca zajmuje basen lub kilka basenów, często połączonych z fontannami

pergola – budowla ogrodowa składająca się z dwóch rzędów słupów podtrzymujących poziomą, ażurową konstrukcję (kratową lub szczeblinową), na które wspinają się rośliny pnące

piramida – lekka konstrukcja ogrodowa w kształcie piramidy o ściankach wypełnionych roślinami kwiatowymi

prospekt – widok z określonego punktu wzdłuż osi kompozycyjnej (mógł być podkreślony drogą lub drogami)

ptaszarnia – woliera lub duża klatka na ptaki

rzygacz – w budownictwie zakończenie rynny służącej do odprowadzania wody z dachu lub z innych części budowli, niejednokrotnie o ozdobnym zakończeniu umieszczonym wysoko ponad ziemią, a w ogrodach również rodzaj fontanny, w której woda tryska z ozdobnego otworu umieszczonego na ścianie budynku, ogrodzenia lub na ścianie muru porowego

sadzawka – sztuczny zbiornik wodny w obramowaniu z darniny, z płotków faszynowych itp., urządzany w ogrodach jako element dekoracyjny lub użytkowy

sala ogrodowa – duże wnętrze ogrodowe umieszczane w boskietach lub otoczone strzyżonymi szpalerami, trejażem albo berso, ozdobione rzeźbami, parterami, basenami, fontannami (rozpowszechnione w ogrodach barokowych)

salon ogrodowy –główne, reprezentacyjne i najbardziej ozdobne wnętrze ogrodu barokowego, sąsiadujące z pałacem i położone na głównej osi założenia (stanowiące odpowiednik salonu pałacowego), płaskie, wypełnione przez partery i otoczone wyższą roślinnością boskietów

staw – zbiornik stojącej wody gromadzącej się w zagłębieniu terenu, powstały w sposób naturalny lub na skutek sztucznego spiętrzenia wody, służący do hodowli ryb lub do celów dekoracyjnych, najczęściej powstały w oparciu o naturalne cieki wodne lub źródliska

szpaler – drzewa lub krzewy posadzone w rzędzie jedno przy drugim strzyżone lub niestrzyżone o wysokości powyżej wzrostu człowieka; wyróżniany jest też szpaler włoski, w którym u dołu widać same pnie drzew i dopiero na wysokości koron drzew mamy do czynienia ze sztucznie uformowaną (strzyżoną) ścianą zieleni

świątynia - budowla ogrodowa popularna zwłaszcza z ogrodach romantycznych, związana z filozoficznym programem ogrodu, najczęściej nawiązująca formą do czasów antycznych

trejaż (treliaż) – ażurowa ściana w drewnianej kraty pokryta pnącymi roślinami, stosowana jako wolnostojąca podpora pod pnącza, do ogrodzeń ogrodowych, albo do obramowania wnętrz gabinetów i salonów ogrodowych; znane są też altany treliażowe o ścianach, a nawet i dachach konstrukcji treliażowej

założenie - całość kompozycji przestrzennej obejmująca wszystkie części funkcjonale, nie tylko same parki lub ogrody ozdobne, ale też prowadzące do nich aleje dojazdowe i spacerowe, ogrody użytkowe (warzywne, sady i inne), części gospodarcze (z budynkami i dziedzińcami lub podwórzami), stawy i sadzawki, różne elementy powiązane widokowo z opisywanymi obiektami, a także różne osady młyńskie, folwarczne, albo przemysłowe – jeśli były częścią jednej kompozycji przestrzennej.

żywopłot – drzewa i krzewy sadzone gęsto w jednym albo w kilku rzędach, strzyżone lub o formach naturalnych, o różnej wysokości lecz nie przekraczającej przeciętnego wzrostu człowieka, stosowany do ogradzania ogrodów lub kwater ogrodowych, ozdabiania parterów ogrodowych i gazonów, ograniczania trawników

Powyżej przedstawiono objaśnienia terminów mniej znanych albo takich, które są wieloznaczne i mogą być źle zrozumiane.

Pominięto objaśnianie terminów będących w powszechnym użyciu, takich jak trawnik, brama, ogrodzenie, kanał, kolumna itp.

Zob. też: Klasyfikacja i typologia kompozycji ogrodowych

Słowa klucze: salon ogrodowy, berso, bindaż, trejaż, szpaler, żywopłot, pawilon, altana, aleja, boskietyKategoria:ogrody