Ocena stanu zachowania i walorów zasobu

Fragment części ogólnej „Katalogu parków i ogrodów województwa białostockiego” z 1988 r.
autorstwa Ewy Bończak-Kucharczyk, Józefa Maroszka i Krzysztofa Kucharczyka

[Poniższej cytowany jest tekst z Katalogu z 1988 r.]

Wśród 168 zabytkowych kompozycji ogrodowych ujętych w Katalogu Szczegółowym 50 to obiekty o kompozycji zachowanej szczątkowo, a 16 to obiekty, po których dawnej kompozycji pozostały zaledwie ślady. Z zachowaniem się części starego układu przestrzennego mamy do czynienia w 37 obiektach, przy czym te istniejące części zabytkowych kompozycji są dziś w różnym stopniu przekształcone i zdewastowane. Całość lub większość starego układu przestrzennego przetrwała w 45 obiektach. Nie znaczy to jednak, że obiekty te są obecnie w dobrym stanie. Co najmniej 27 zostało w znacznym stopniu zdewastowanych, a 7 wydatnie przekształcono w okresie międzywojennym wprowadzając nowe zabudowania, drogi lub nasadzenia. Tylko 11 można uznać za dobrze lub względnie dobrze zachowane, chociaż i tam procesy dewastacyjne są wyraźnie widoczne, a żaden obiekt nie zachował w całości starego wyposażenia ani wystroju,

Oprócz 168 obiektów posiadających hasła, można dziś jeszcze odnaleźć w terenie szczątki lub ślady około 250 innych starych kompozycji. Na podstawie tych pozostałości na ogół nie sposób dokonać nawet bardzo ogólnej rekonstrukcji dawnego układu przestrzennego poszczególnych obiektów. Często przetrwały tylko pojedyncze elementy układu i to nie wchodzące w skład kompozycji ogrodowej (budynki, stawy rybne, drogi dojazdowe itp.).

Lepiej zachowane kompozycje posiadają różnych użytkowników, najczęściej w mniejszym lub większym stopniu przyczyniających się do dewastacji zabytkowego układu. Część obiektów niszczeje z powodu braku użytkownika. Wiele jest podzielonych pomiędzy kilku użytkowników.

Obiekty ujęte w katalogu hasłowym posiadają następujących użytkowników [Uwaga! Chodzi o 168 obiektów ujętych w Katalogu Szczegółowym z 1988 r., a podany niżej wykaz przedstawia stan z 1988 r. – przyp. EBK] :

Urzędy Miast lub Urzędy Miast i Gmin – parki miejskie w Białymstoku (Planty, Stary, Branickich, Zwierzyniecki, pałacowy w Dojlidach), park miejski w Supraślu, część parku w Zabłudowie, część ogrodu Piekarskich w Białymstoku, ogród w Orli, część ogrodu w Sokółce,

Szkoły – Park Dyrekcyjny w Białowieży, park pałacowy w Białymstoku Dojlidach (część), Czartajew, Dołubowo (część), Hermanówka (część), Jałówka (część), Jasionówka (część), Kalnica (część), Lebiedzin, Mień (część), Ostrożany, Pawłowicze, Pietkowo Gabrysin, Różanystok (część), Rudka (część), Siderka (część), Sikory (część), Sokółka (część), ogród Bazylianów w Supraślu (część), ogród Bucholtzów w Supraślu, Tołoczki Wielkie (część), Zabłudów (część),

Państwowy Dom Dziecka – Krasne,

Prewentorium Przeciwgruźlicze dla Dzieci – Baciki Średnie (część)

Państwowe Gospodarstwa Rolne i Ogrodnicze – Bobra Wielka, Chobotki Wieś, Bystre, Kamienny Dwór, Dobki (część), Górka, Hieronimowo, Ignatki, Jasionówka (część), Kalno (część), Knyszyn PGR, Krzysztoforowo, Makowlany, Małynka, Mikicin, Ogrodniki Kolonia, Ogrodniki PGR, Pokaniewo, Rudka (część), Sidra PGR (część), Sobolewo, Stelmachowo, Stożnowo, Strabla (część), Waliły,

Spółdzielnie Produkcyjne – Baciki Średnie (część), Jaryłówka, Klukowicze, Nowosiółki, Nurzec, Siderka (część), Sidra PGR (część), Słójka (część), Wandzin, Zajączki (część),

Lasy Państwowe – Baciki Średnie (część), ogród przy siedzibie Nadleśnictwa w Białowieży, Izbisk Majdan, Jakubin, Jodłówka (część), Kudrawka (część), Siemiony, Stanek, Szelągówka, Świnobród, Żylicze (część),

Parafie i inne instytucje Katolickie – Korycin, Różanystok (część), Siderka (część), Siemiatycze (część ogrodu klasztornego OO. Misjonarzy), Tykocin,

Polski Związek Wędkarski – Kalno (część),

Państwowy Ośrodek Maszynowy – Białostoczek,

Przedsiębiorstwo Produkcji Leśnej „Las” – Bogdaniec,

Dyrekcja Białowieskiego Parku Narodowego – park pałacowy w Białowieży,

Dom Pomocy Społecznej – ogród klasztorny w Siemiatyczach (część),

Muzeum Okręgowe w Białymstoku – Choroszcz (część),

Pracownie Konserwacji zabytków, Oddział w Białymstoku – ogród Hasbachów w Białymstoku,

Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Choroszczy – Choroszcz (część),

Ludowe Wojsko Polskie – Chreptowce.

W rękach pojedynczych właścicieli prywatnych znajdują się kompozycje w następujących miejscowościach: Auls, Boufałowo, Bryki, Chojnowszczyzna, Czartajew Podleśny, Dębina, Gąsówka Stara, Horodniany, Jancewicze, Jodłówka (część), Kamienna Stara, Koplany, Księżyno, Kundzin, Ludomirowo, Łosośna Mała, Marynki, Miszkienniki Wielkie, Mostowlany, Nurczyk, Pawlinowo, Pętowo, Pisarzowce, Podgrodzisk, Słójka (część), Szczyty Nowodwory, Tołoczki Małe, Tryczówka, Zdrojki, Zubowszczyzna, Zubrzyca Wielka, Żuchowo.

Rozparcelowane pomiędzy indywidualnych rolników pozostają założenia w: Alteinie, Andryjankach, Andrzejewie, Biszewie, Boćkach, Buzunach, Chobotkach Kolonii, Chmielewszczyźnie, Dobkach (część), Dobrzyniewie Fabrycznym, Dołubowie (część), Grodzisku (część), Hermanówce (część), Hornostajach, Jałówce (część), Janowiczach Górce, Jaryłówce, Jasionówce Martylandzie, Jeżewie, Józefowie, Juchnowcu Dolnym, Juchnowszczyźnie, Kalejczycach, Kalnicy (część), Kamionce (część), Kniaziówce, Knorydach Podleśnych, Krupicach Boguszkach, Krupicach Erdmana, Krzywej, Kudrawce (część). Kurnatowszczyźnie I i II, Mieniu (część), Niewodnicy Nargilewskiej, Ostrówkach Kolonii, Pietkowie (część), Podbielach, Połominie, Ponarlicy, Potrubowszczyźnie, Rudakach, Rybołach, Sikorach (część), Starym Dworze, Supraślu (część ogrodu klasztornego), Tołoczkach Wielkich (część), Topolach, Trzyrzeczu, Turku, Turośni Kościelnej, Wałkach, Widowie, Wojnówce, Wólce, Zabłociu, Zajączkach (część) i Żyliczach (część).

Podzielony pomiędzy kilku użytkowników państwowych i prywatnych jest też dziś teren dawnego założenia pałacowo-ogrodowego w Siemiatyczach.

W gestii Urzędów Gmin, Państwowego Funduszu Ziemi i innych instytucji pozostają nieużytkowane lub wydzierżawiane indywidualnym rolnikom tereny zabytkowych ogrodów w: Grodzisku (część), Krynkach, Kuścinie (część), Pietkowie (część), Siemiatyczach (część ogrodu klasztornego), Sobótce, Strabli (część) oraz w Szczytach Dzięciołowie.

Mniej więcej zgodnie ze swoim przeznaczeniem i charakterem użytkowanych jest tylko 14 obiektów: park pałacowy w Białowieży, ogród przy siedzibie Nadleśnictwa w Białowieży, parki miejskie Białegostoku, ogród w Czartajewie Podleśnym, park miejski w Supraślu, ogród w Różanymstoku, oraz częściowo ogrody w Bacikach Średnich, Dołubowie, Ostrożanach i w Rudce.

Dobrze lub dość dobrze utrzymane są wśród nich tylko parki miejskie i park pałacowy w Białowieży.

Ogromna liczba obiektów rozparcelowanych i podzielonych pomiędzy kilku użytkowników, jak również znikoma liczba założeń użytkowanych zgodnie ze swoim charakterem powodują, że rewaloryzacja większości zabytkowych kompozycji ogrodowych jest obecnie niemożliwa. Możliwe wydaje się natomiast przedłużenie istnienia lepiej zachowanych kompozycji poprzez dokonanie odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych i konserwacyjnych nawet bez przeprowadzania kompleksowej renowacji i bez nadania tym obiektom nowych funkcji.

Słowa klucze: ogrody, parki, zabytkowe ogrody, zabytkowe parkiKategoria:ogrody