rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeAltein

Ogród folwarczny – regularny, o przewadze funkcji użytkowych, powstały pomiędzy 1856 a 1879 r.

Dawna nazwa: Altein

Gmina: Siemiatycze

Położenie obiektu: na terenie równinnym, w sąsiedztwie borów sosnowych, pierwotnie na gruntach folwarku Baciki Bliższe, należącego do dóbr siemiatyckich

 

Altejn - plan

Plan założenia forlwarcznego w Alteinie - stan z 1988 r.
Plan sposrządzony dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego z 1988 r.

Folwark Altein powstał podczas trzebieży lasów dokonywanej w latach 1859-1879 i zawdzięcza swoją nazwę imieniu dwóch osób – żony i córki generała wojsk rosyjskich Karola Fenshav’a, które brzmiało Altei. Altein był folwarkiem należącym do dóbr siemiatyckich (zob. Siemiatycze), które Karol Fenshav odziedziczył po matce generałowej majorowej Paulinie Fenshav (zm. w 1855 r.) i których właścicielem Karol Fenshav pozostawał do swojej śmierci w roku 1879. Jego spadkobierczyniami zostały wdowa po nim Altei Jegorowna Fenshav oraz jego 3 córki: Karolina, Fanna i Altei.1

Nowy folwark rozplanowano na prostokątnym terenie i wiodła do niego droga od zachodu - z Siemiatycz – która wbiegała na dziedziniec otoczony zabudowaniami gospodarczymi, zajmującymi północną część założenia. Stały tam piwnica ziemna, obora, wozownia, magazyn na zboże, lamus i dwie stodoły. Dwór usytuowano na granicy dziedzińca i ogrodów i był on zwrócony elewacją główną i gankiem w kierunku dziedzińca, na którym wykopano sadzawkę służącą hodowli bydła. Wszystkie budynki były tam drewniane, a dziedziniec i zabudowania otoczono szpalerem drzew, głównie topól czarnych. Ogrody położone były na południe od dworu i pozostałych zabudowań i składały się z kilku prostokątnych kwater wypełnionych przez sad i otoczonych szpalerami lipowymi posadzonymi wzdłuż granic kwater. Na południowy-wschód od ogrodów umieszczono osadę robotników rolnych, w której stały 2 czworaki i budynki gospodarcze (obora i stodoła). Całość tej kompozycji miała charakter użytkowy, zaś zieleń ozdobna pełniła głownie funkcje wiatrochronów. Jedynie przy dworze posadzono krzewy ozdobne przydające temu obiektowi splendoru. Poza tym, na dziedzińcu pozostawiono kilkanaście sosen ze starego lasu.2

Panie Fenshav sprzedały folwark Altein w 1900 r. Andrzejowi Hovenlok.3 Rodzina Hovenloków w końcu XIX i na początku XX w. trudniła się nadzorem lasów należących do rozległych dóbr Ciecierskich4, a za czasów nowego nabywcy Altein stał się siedzibą rezydencjonalną. Nowy właściciel zadbał więc o bardziej estetyczny wygląd tej siedziby. Dosadzono po 1900 r. krzewów w rejonie dziedzińca, a kwaterę sadu sąsiadującą z dworem obsadzono dookoła szpalerami świerków pospolitych. Drogę z Siemiatycz obsadzono natomiast szpalerem śliwek węgierek i grusz. Założono także nowy sad na wschód od starego ogrodu. Nowy sad był obszerny, przemysłowy i obsadzony po granicach krzewami dzikich grusz (był też stale, aż do 1939 r. wydzierżawiany). W tej fazie rozwoju, całość założenia zajęła razem z nowym sadem obszar o powierzchni około 19,5 ha.5

Przed 1928 r. córka Andrzeja Hovenloka Małgorzata wyszła za mąż za Tadeusza Kobylińskiego i otrzymała Altein w posagu. Kobylińscy posiadali go do 1939 r., a także gospodarzyli tu od 1941 do 1944 r. (w 1928 r. majętność liczyła 389 ha ziemi ornej).6

W 1943 r. partyzanci spalili dwór i część zabudowań gospodarczych (m.in. stajnię, lamus i stodoły). W 1944 r. Altein rozparcelowano między czterech rolników , którzy najpierw użytkowali, a później rozebrali resztę budynków dworskich zakładając w rejonie założenia 4 zagrody. Jako ostatnią rozebrano w roku 1975 stodołę. Teren ogrodu przy dworze zamieniono na pastwiska, a teren po dawnym sadzie przemysłowym zaorano i zajęto pod uprawy polowe.7

Altejn

Widok na ogród folwarczny w Alteinie od zachodu - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr 1875

Do lat 80. XX w. z dawnej roślinności pozostały nieliczne stare drzewa. Większość z nich rosła w szpalerach na granicy sadu przy dworze, a pozostałe rozrzucone były w pobliżu śladów po dawnych zabudowaniach. Najstarsze spośród rosnących tu drzew sadzono w II połowie XIX w. (były to lipy, wierzby i topole), a większość pochodziła z I połowy XX w. Ogółem rosło tu w latach 80. XX w. zaledwie 14 gatunków drzew i krzewów. Mimo daleko posuniętej dewastacji, nadal czytelny był układ funkcjonalny i przestrzenny tej kompozycji, gdyż zachowane drogi dojazdowe, ruiny budynków, szpalery i resztki innych nasadzeń dawały wyobrażenie o wyglądzie założenia przed zniszczeniem. Obiekt był jednak przesłonięty przez las i nie pełnił funkcji widokowych.8

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

 

Źródła:

1 Kondratiuk Michał, Nazwy miejscowe południowo-wschodniej Białostocczyzny, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1974, s. 19; AP Białystok, Starszy Notariusz Grodzieński nr 11.226

2 Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Drożyner Paweł, Stefanowicz Robert, Dokumentacja ewidencyjna założenia folwarczno-ogrodowego w Alteinie, Białystok 1985, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 1, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego, Stan z 1988 roku. Część szczegółowa, t. 1, Białystok 2000, s. 5

3 AP Białystok, Starszy Notariusz Grodzieński nr 11.226

4 Informacje ustne Wołka Stanisława, zam. w Czartajewie Podleśnym

5 Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Drożyner Paweł, Stefanowicz Robert, Dokumentacja ewidencyjna założenia folwarczno-ogrodowego w Alteinie, Białystok 1985, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 1, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego, Stan z 1988 roku. Część szczegółowa, t. 1, Białystok 2000, s. 5

6 Informacje ustne Wołka Stanisława, zam. w Czartajewie Podleśnym; Księga adresowa Polski wraz z Wolnym Miastem Gdańskiem dla handlu, rzemiosła i rolnictwa, Bydgoszcz 1930, s. 151

7 Informacje ustne mieszkańców kolonii Altejn; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Drożyner Paweł, Stefanowicz Robert, Dokumentacja ewidencyjna założenia folwarczno-ogrodowego w Alteinie, Białystok 1985, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 1, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

8 Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Drożyner Paweł, Stefanowicz Robert, Dokumentacja ewidencyjna założenia folwarczno-ogrodowego w Alteinie, Białystok 1985, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 1, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego, Stan z 1988 roku. Część szczegółowa, t. 1, Białystok 2000, s. 5

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród folwarczny, Altein, józef maroszekKategoria:folwarczny