rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeAuls

Ogród dworski – regularny, ozdobno-użytkowy, z elementami kompozycji swobodnych wokół dworu i podjazdu, powstały na przełomie XIX i XX w.

Dawna nazwa: Auls lub Awuls

Gmina: Kuźnica Białostocka

Położenie obiektu: wśród pól i lasów, z dala od okolicznych wsi, w sąsiedztwie niewysokiego wzgórza, przy skrzyżowaniu lokalnych dróg z Kuźnicy Białostockiej do Sokółki i z Chreptowców do Wojnowców

 Auls

Plan założenia dworsko-ogrodowego Auls - stan z 1988 r.
Plan sporządzony dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego z 1988 r.

Dobra Auls (lub Awuls) wzmiankowane w 1783 r. wchodziły pierwotnie w skład ekonomii grodzieńskiej. Jeszcze w 1856 r. nie było tu żadnej osady, ale istniały wówczas drogi, które biegły później przez założenie – z Wyzg do traktu Kuźnica Białostocka – Sokółka oraz z Wojnowców do Chreptowców. Później ziemie te stały się częścią majątku Kuścin, należącego od 1856 do 1870 r. do rodziny Sierzputowskich (zob. Kuścin), jednak prawie do końca XIX w. miejsce późniejszej siedziby dworskiej zajmowały pola uprawne. Dopiero po nabyciu około 61 dziesięcin (około 70 ha) gruntów przez Stanisława i Wincentego Blacharczyków powstała tu siedziba dworska stanowiąca centrum niewielkich dóbr.1

Zajmowała ona prostokątny teren otoczony szpalerami drzew lub krzewów ozdobnych i owocowych, podzielony wzdłuż drogą do Chreptowców, przy której posadzono aleję składającą się z brzóz, świerków, lip i klonów. Na południowy-zachód od tej alei wzniesiony został dwór, przed którym urządzono kolisty podjazd. Przy podjeździe i dworze posadzono żywopłoty oraz grupy drzew i krzewów ozdobnych. Po przeciwnej stronie alei, na północny-zachód od podwórza gospodarczego zajmującego południowo-wschodnią część założenia, wzniesiony został drugi, drewniany dwór, skromniejszy od poprzedniego i zwrócony frontem do podwórza (użytkowany zapewne przez drugiego współwłaściciela). Oprócz budynków otaczających wspomniane podwórze, wzniesiono kilka innych na południowy-wschód od pierwszego dworu. Pozostałe części założenia zajęte były przez sady i warzywniki.2

Ta regularna (wyjąwszy otoczenie pierwszego dworu i podjazdu) kompozycja została częściowo zniszczona przed 1920 r. Zniszczeniu uległy m.in. dwór w południowo-zachodniej części założenia oraz kilka budynków gospodarczych.

W 1920 r. Stanisław Blacharczyk sprzedał majątek Antoniemu Godlewskiemu, który zamieszkał w dworze stojącym obok podwórza. Układ przestrzenny ogrodu w okresie międzywojennym nie uległ zasadniczym zmianom. Jednak ogród został w tym okresie zaniedbany, a deformacji uległa dawna kompozycja w otoczeniu zniszczonego dworu i podjazdu, który utracił dawne funkcje.

W czasie II wojny światowej spalone zostały wszystkie poza dworem Godlewskich budynki gospodarcze Aulsu, wymarzły drzewa owocowe i wycięto część nasadzeń ozdobnych.

Po wojnie, Antoni Godlewski (użytkujący założenie jeszcze w 1986 r.) wzniósł nowe budynki gospodarcze zniekształcając poprzedni układ. Zasadził też nowy sad na południowy-zachód od alei dojazdowej, przy czym granice tego sadu nie pokrywały się z dawnymi granicami założenia. Północna i północno-zachodnia część ogrodu zostały całkowicie zniszczone i zamienione na pola uprawne bądź pastwiska.

Do końca lat 80. XX w. z dawnej kompozycji Aulsu przetrwały: drewniany dwór Godlewskich, fragment nasadzeń alei dojazdowej, fragmenty kompozycji roślinnych wokół dawnego podjazdu oraz szpalery młodych drzew i krzewów wyrosłe na miejscu niektórych starych szpalerów i odtwarzające część dawnej kompozycji.3

W tym czasie uboga roślinność obiektu składała się z 12 gatunków drzew i krzewów, a stare drzewa – lipy, klony, brzozy, świerki i wierzby – pochodziły w przełomu XIX i XX w. lub z okresu międzywojennego. Wokół dawnego podjazdu przetrwało ponadto kilka rozrośniętych grup tawlin i lilaków, a przy dworze kilka innych krzewów ozdobnych.

Długoletni proces zniszczeń i przekształceń upodobnił Auls do zwykłych zagród chłopskich, toteż (chociaż teren założenia był wśród pól z daleka widoczny) nie odgrywał on już w krajobrazie specjalnej roli.4

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

 

Źródła:

1 Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz, t. I, Londyn 1970, s. 610; Topograficeskaja karta Grodnenskoj gubernii, b.m. 1856. Ispravl. po rekogniscirovke 1865 i 1866 goda, Skala 1:126000; Kolekcja Bilmin Wiktorii z Łosośny Małej, Podrobnyj plan Imenija Lososny Vsevolodki votcinnika Vsevoloda Apollonovica Sytina Grodnenskoj gubernii Sokolskago uezda sostavlen v 1856 godu. Spodlinnago kopiroval Grodnenskij povorocnyj zemlemer Aleksand Dubrovskij. Skala 1:6720; Kolekcja Bilmin Wiktorii z Łosośny Małej, plan imenija Lososny Grodnenskoj gubernii Sokolskago uezda vladenija Gg. Seżputowskich, sostavlen w 1870 godu zemlemerom Mirovago Sjezda V. N. Niemcovym; AP Białystok, Starszy Notariusz Grodzieński, nr 14.142, 14,226, 14.603; Karte des westlichen Russland, b.m. 1915, arkusz N 28 Sokolka; Dikov Aleksy, Spisok zemlevladenii v Grodnenskoj gubernii, Grodno 1890, s. 44

2 Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Werpachowska Janina, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Andrzejewie, Białystok 1981, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 4, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego, Stan z 1988 roku. Część szczegółowa, t. 1, Białystok 2000, s. 12

3 Województwo białostockie, Skala 1:25000, Warszawa 1925; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Werpachowska Janina, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Andrzejewie, Białystok 1981, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 4, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

4 Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Werpachowska Janina, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Andrzejewie, Białystok 1981, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 4, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród dworski, Auls, józef maroszekKategoria:dworski