rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeChoroszcz

Park pałacowy – klasycystyczny, wieloosiowy, o przewadze funkcji ozdobnych, powstały w latach 1725-1763, częściowo przekształcony w XIX w.

Dawna nazwa: Choroszcz

Gmina: Choroszcz

Położenie obiektu: na północny-zachód od miasta, na prawym (wschodnim) brzegu rzeki Choroszczanki – dopływu Narwi, płynącej około 1 km dalej na północny-zachód

 

 Choroszcz plan

Plan parku w Choroszczy - stan z 1988 r.
Plan sporządzony dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego z 1988 r.

Teren późniejszego parku jeszcze na początku XVIII w. zajmowały błotniste lasy i łąki nadrzeczne, gdyż istniejąca w Choroszczy od XVI w. siedziba dworska zlokalizowana była w mieście, obok klasztoru OO. Dominikanów.

W 1703 r. od Wandalina Mniszka i jego żony Eleonory z Ogińskich odkupił Choroszcz ówczesny właściciel dóbr białostockich Stefan Mikołaj Branicki.1 Z działalnością jego syna – hetmana wielkiego koronnego Jana Klemensa Branickiego, który przejął majątek po ojcu w 1709 r. związane jest powstanie w Choroszczy nowej kompozycji, budowanej równolegle z okazałą rezydencją białostocką.

Od lat 20. XVIII w. aż do lat 60. Tego stulecia trwało permanentne budowanie, rozbudowywanie i upiększanie siedziby choroskiej.2 W latach 1725-1730 wzniesiono tu na murowanych fundamentach pierwszy drewniany pałacyk myśliwski stojący na wyspie usytuowanej przy południowym zakończeniu dużego krzyżowego kanału. Budowla ta, zwrócona frontem w stronę miasta, stanęła na głównej osi kompozycji łączącej aleję wiodącą z miasta, dziedziniec przed pałacem, podłużne ramię kanału, prospekt i wzgórze na jego zakończeniu, na którym wzniesiono wybudowany z pruskiego muru podpiwniczony pawilon o czterech filarach (z dachem z lukarną krytym dachówką i ozdobionym dziesięcioma toczonymi z drzewa gałkami). Prace nad urządzeniem ogrodu rozpoczęto od regulacji systemu wodnego – oprócz kanału wykopano szereg rowów odwadniających i sadzawek (których liczba stale rosła), urządzono też kaskadę na zachód od pałacu i zmieniono koryto rzeki tak, aby płynęła ona południowo-zachodnią granicą ogrodu. W lesie porastającym południowo-wschodnią część przyszłego parku wycięto dukty służące do polowań i spacerów, przyozdobione na krańcach bramkami ułatwiającymi przyłożenie się do strzału. Te proste dukty przecinały się ze sobą i wybiegały albo na skrzyżowanie, na którym umieszczono cztery bramki albo na zakończenia kanału. Wybudowano także schody do kanału, który ocembrowano kamieniami opierającymi się na wbitych w ziemię drewnianych palach. Po obu stronach dziedzińca założono ogrody owocowe i ogród włoski sąsiadujący z sadzawką leżącą na zachód od pałacu. Wzniesiono też budynki gospodarcze i holendernię w rogu ogrodu oraz piramidę i fontannę w ogrodzie. Wzmianki z lat 40., 50. i 60, XVIII w. informują o stale trwających pracach: kopaniu rowów, kanału i sadzawek (w 1748, 1749, 1750, 1753 i 1763 r.), sypaniu grobli i drogi do pałacu (w 1748, 1749, 1750 i 1753 r.), budowaniu treliaży i bramek (w 1750 r.), budowie mostków (w 1750 r.), budowie mostu przed pałacem (w 1758 r.), zakładaniu boskietów pod lasem oraz sadzeniu drzew w szpalerach i na łące (w 1749, 1750, 1753, 1757, 1758 i 1760 r.), projektowaniu bramy głównej (w 1749 r.), pracach w otoczeniu altany chińskiej, stojącej na wyspie położonej na zachodnim krańcu poprzecznego ramienia kanału (w 1758 r.) i wyposażeniu budowli ogrodowych w rzeźby (w 1750 r.). W ogrodach posadzono dużą liczbę lip, grabów, olsz i wierzb oraz m.in. drzewa owocowe sprowadzone z Rusi (w 1748 r.) i kasztanowce przywiezione z Bielska (w 1757 r.). Liczne putta i ptaki zdobiące treliaże i bramki wykonali snycerze Wojciech i Frantz. W latach 1753-1756 wzniesiono dwa pawilony w rogach dziedzińca przed pałacem, usytuowane na osiach kanału otaczającego pałac.

 

Choroszcz

Choroszcz - główna elewacja pałacu - projekt Jana Zygmunta Deybla (?) z około 1748 r., budowli rozebranej w 1757 r.
Fotokopia z 1958 r., ODZ Warszawa, Teki Glinki 256, fot. 10
Fotokopia neg. OW PSOZ Białystok, nr 2559

W 1757 r. rozpoczęto rozbiórkę pałacu spowodowaną jego złym stanem technicznym i znacznym zawilgoceniem, a od 1759 r. wznoszono nowy, murowany pałac, do którego przeniesiono część wystroju i wyposażenia starego budynku. W latach 1760-1763 zbudowano po bokach dziedzińca przed pałacem dwie oficyny – kuchenną i gościnną, a także zapewne kordegardę i dom odźwiernego.

 

Choroszcz - Glinka

Plan rezydencji letniej Jana Klemensa Branickiego w Choroszczy według stanu z 1771 r. - rekonstrukcja J. Glinki
ODZ Warszawa, Tei Glinki 256, ryc. 101
Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2584

Zanim jeszcze prace zostały skończone Choroszcz już zaczęła pełnić rolę reprezentacyjnej letniej rezydencji, licznie nawiedzanej i budzącej zachwyt nawet wysoko postawionych osobistości. Gościło tu wielu dyplomatów i artystów, a także król August III ze swym dworem, a później król Stanisław August Poniatowski. Większym uroczystościom towarzyszyły iluminacje pałacu, ogrodu, kanału i pawilonu na górze, który zamykał główną oś kompozycji.3

 

Choroszcz - rejestr ogrodów polskich

Rozplanowanie parku w Choroszczy - Rejestr ogrodów Polskich, Warszawa 1964, z. 1, s. 23

W 1773 r. kompozycja była już całkiem ukształtowana. Przez mostek na rowie i bramę ustawioną na osi alei wiodącej z miasta wjeżdżało się na dziedziniec przed pałacem, otoczony z dwóch stron oficynami i pawilonami, a od północy przylegający do ogrodzonego ozdobnymi płotkami kanału otaczającego wyspę z pałacem. Przy bramie stały kordegarda i dom odźwiernego, a przed oficynami rosły szpalery kasztanowców. Do pałacu wiódł z dziedzińca murowany most nad kanałem. Dwa inne boczne mostki – drewniane – łączyły pałac z pawilonami. Wokół pałacu, na otoczonej płotkami wyspie rosły żywopłoty bukszpanowe. Za pałacem mieściło się reprezentacyjne wnętrze, zakończone od północy półkoliście i przecięte wzdłuż kanałem. Wnętrze to zajmowały dwa bukszpanowe partery (rozlokowane bo dwu stronach kanału), otoczone z dwóch stron ozdobną pergolą w formie arkad, przylegającą do otaczających wnętrze alei lipowych. W pergoli umieszczono od wschodu treliażową altankę, z której rozciągały się widoki na leśną część parku i trzy sadzawki wykopane na łące na północny-wschód od parterów. Na parterach stało wzdłuż kanału 8 rzeźb kamiennych (po 4 z każdej strony kanału). Stały tam też dwie drewniane kolumny z pozłacanymi wazami. Oba partery łączył most przerzucony w poprzek kanału. Obok mostu dwie drewniane bramki otwierały się na drogi biegnące przez las do altany chińskiej i posągu Diany, ustawionego na drewnianym postumencie na wschodnim zakończeniu poprzecznego ramienia kanału.

 

Choroszcz - pałac

Pałacyk Branickich w Choroszczy - elewacja ogrodowa i rzut piętra. Fotografia nieistniejącego już rysunku z II poł. XVIII w. (do 1944 r. przechowywanego w BUW, Gabinat Rycin, Zbiory Króla Poniatowskiego 187, nr 151 i 150
ODZ Warszawa, Teki Glinki 256, fot. 3
Fotokopia, neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2538

Po obu stronach dziedzińca znajdowały się ogrody owocowe ogrodzone częściowo murem, a częściowo drewnianym parkanem. Jeden z nich przylegał do otoczonego szpalerami wierzbowymi ogrodu włoskiego, położonego na zachód od dziedzińca i zamkniętego rzędem czterech altanek treliażowych, z których każdą wsparto na dwunastu słupkach. Obsadzone pnączami altanki, połączone ze sobą trejażem lub pergolą sąsiadowały od północy z sadzawką położoną na zachód od pałacu, obsadzoną dookoła szpalerami lipowymi. Do sadzawki, na której usypano wyspę, schodziły od altanek kamienne stopnie. Na północ od tej sadzawki położona była druga sadzawka – owalna – otoczona boskietami, szpalerami i olszyną. Wzdłuż rzeki biegła aleja mijająca wyspę z altaną chińską, do której prowadziły drewniane mostki. Altana ta miała dwie kondygnacje, niższą, murowaną z czworgiem drzwi oraz wyższą, drewnianą z czterema dużymi oknami. Wewnątrz posiadała ozdobny wystrój (były tam plafon, rzeźby, freski i eleganckie posadzki) i wyposażona była w ławy służące do wypoczynku. Na wyższą kondygnację altany prowadziły drewniane schody, a jej kryty gontami dach przyozdabiały gałka i banderka z blachy. Teren wokół altany otaczał niski strzyżony szpaler lipowy z czterema dużymi wystrzyganymi lipami po rogach.

Na północ od altany chińskiej biegły przez las przecinające się proste drogi. Jedna z nich wybiegała na zakończenie podłużnego ramienia kanału, gdzie dwa drewniane pilastry flankowały niski trejaż. Dwa drewniane putta umieszczone na tych pilastrach podtrzymywały ozdobne wazy ze sztucznymi drzewami z blachy. Po bokach pilastrów mieściły się ażurowe bramki prowadzące na prospekt wiodący do pawilonu na górze. Przy prospekcie stała altanka, obok której usypano wały obsadzone jodłami. Pod górą, za pawilonem zamykającym oś główną kompozycji, wzniesiono kolejny trejaż, a wokół pawilony, zaś przy granicach tarasu ustawiono drewniane ogrodzenie o murowanych słupach. Na północ od skrzyżowania ramion kanału położony był wśród lasu gabinet ogrodowy, którego okrągłe wnętrze, wypełnione sadzawką czerpiącą wodę z bijącego tu źródła, otoczone było trejażami i boskietami. Wiodła stąd aleja do placu z posągiem Diany stojącym na przeciwnym niż altana chińska końcu poprzecznego ramienia kanału. Dalej biegły na wschód i południe drogi przez las i boskiety graniczące z łąką. Trzy położone na łące (na północ od pałacu i parterów) sadzawki otaczały niskie, strzyżone szpalery lipowe. Między sadzawkami biegła po grobli droga obsadzona aleją wierzbową.

Od południowego-wschodu ogród zamykała wiodąca do pałacu aleja lipowa, w której stał na kamiennym postumencie drugi posąg Diany. Przed nim stała wsparta na czterech rzeźbach figuralnych altanka przyozdobiona dwoma puttami. Na południowy-wschód od tej alei stały (w pobliżu pałacu) budynek ogrodniczy i drewniana oranżeria, a dalej dwór administratora. Przy budynku ogrodniczym położony był ogród użytkowy sąsiadujący z owocowym, przylegającym do dziedzińca. Przy drodze łączącej dwór administratora z pałacem stały drewniane holendernia i –nieopodal –stajnie. Dalej na południowy-wschód mieściły się gumna, budynki hodowlane i ogrody folwarczne ogrodzone drewnianymi parkanami. Do zabudowań folwarcznych wiodła od strony miasta aleja wierzbowa.

Ta realizowana przez kilkadziesiąt lat wieloosiowa, klasycystyczna kompozycja powstała w oparciu o jeden całościowy projekt i stała się jednym z najwybitniejszych osiągnięć sztuki ogrodowej w Polsce. Projektantem budynków, a być może także ogrodu, był Jan Henryk Klemm. Współpracowali z nim budowniczy Józef Sękowski trzymający nadzór nad pracami, architekt J. J. Sękowski oraz (w zakresie robót wodnych i ogrodowych) inż. Ricaud de Tirregaille. Projektantem wnętrz pałacowych i w dużej mierze wykonawcą ich wystroju był malarz Antoni Herliczka. W latach następnych park nie ulegał już większym zmianom i był pieczołowicie pielęgnowany przez ogrodników choroskich, a w latach 1776-1793 o jego pielęgnację dbał ogrodnik białostocki Jan Rychter.4

Po śmierci Jana Klemensa Branickiego w 1771 r. dobrami władała dożywotnio wdowa po nim Izabela z Poniatowskich. Po jej śmierci w 1808 r. prawa spadkowe do tych dóbr przejęli Franciszek Piotr Potocki, starosta szczyrzycki (zm. w 1829 r.) oraz Jan Potocki, starosta kaniowski. Wskutek działu rozległych włości dokonanego około 1809 r. Choroszcz otrzymała córka Jana – Marianna 1o voto Szymanowska, 2o voto Mostowska, żona Tadeusza Mostowskiego, ministra w Rządzie Królestwa Polskiego. Podział masy spadkowej, dotyczący również sprzętów i całego ruchomego wyposażenia rezydencji, zapoczątkował regres kompozycji, którą około 1811 r. pozbawiono wielu cennych elementów. Po śmierci Tadeusza Mostowskiego w 1824 r. majątek przejął mąż jego córki Pelagii – Komar.5

 

Choroszcz - 1827

Układ wodny i drożny w Choroszczy wraz z sytuacją zabudowań i obiektami satelitarnymi - gorzelnią i austerią.
Eksplikacya Destynowanego Gruntu Wsi Zastawie P. Klemensowi Szaybie z około 1827 r,
AGAD. Archiwum Roskie 418

W 1831 r. pałac został uszkodzony w czasie bitwy koło wsi Złotorii, po czym prawdopodobnie uległ częściowej przebudowie.

Przed 1836 r. dobra choroskie przeszły na własność Honoraty z Komarów de Moni, która sprzedała je Krzysztofowi A. Moesowi. Ten umieścił w pałacu w 1840 r. fabrykę sukna i trykotu, a w latach następnych wzniósł kompleks budynków fabrycznych na terenie dawnego folwarku i ogrodów folwarcznych. Zabudowania fabryczne wzniesiono w końcu również w sąsiedztwie dziedzińca przed pałacem. Miało to miejsce zapewne około 1874 r., za rządów kolejnego właściciela Fryderyka Moesa, kiedy to z powodu dokuczliwej wilgoci zasypano kanały wokół pałacu. Przed 1874 r. przebudowano pałac. Jego korpus poszerzono od wschodu i zachodu dobudowując z każdej z tych stron trójosiowy ryzalit ujęty w narożach dwoma lizenami lub pilastrami dźwigającymi trójkątny szczyt. Po Fryderyku Choroszcz przejął Krzysztof Moes (wzm. w 1886 r.), który władał nią do I wojny światowej.6

 

Choroszcz - 1874

Dziedziniec i pałac w Choroszczy na rysunku M. Kluczewskiego z 1874 r.
[w:] Z. Gloger, Letni dworzec w Choroszczy, Kłosy 1874, nr 476
Neg. OW PSOZ Białystok, nr 2682

Za rządów Moesów wprowadzono też szereg zmian w parku sadząc nowe aleje i szpalery, m.in. szpalery świerkowe wzdłuż kanału i prospektu wiodącego do wzgórza oraz szpaler dębów szypułkowych odmiany kolumnowej, równoległy do sadzawki położonej na zachód od pałacu. Wnętrzom parkowym nadano bardziej krajobrazowy charakter, toteż miejsce dawnych boskietów, parterów i szpalerów zajęły rozległe trawniki, kwietniki i swobodne nasadzenia drzew. Wycięto też część lasu zajmującego wschodnie partie parku, gdzie poprowadzono nowe drogi spacerowe. Niektóre z tych dróg obsadzono alejami lipowymi. 7 W latach 1895-1896 wprowadzono oświetlenie elektryczne.8 A w latach 1896-1897 August Moes zabudował wieżę ciśnień i wprowadził instalację wodociągową.9

W 1915 r. spłonęły wszystkie budynki pałacowe. Stały one w ruinie do lat 30. XX w. W 1932 r. rozebrano oficyny i prawdopodobnie lewy pawilon. W 1937 r. odbudowano pawilon prawy, a w roku następnym rozebrano dobudowane w XIX w. części pałacu.10 Ruiny korpusu pałacowego i innych budynków uległy zniszczeniu w latach następnych.

 

Choroszcz - 1915

Elewacja główna spalonego w 1915 r. pałacu w Choroszczy - widok zapewne z 1937 r.
ODZ Warszawa, Teki Glinki 235, fot. 17
Fotokopia, neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2561

 

Choroszcz - fontanna

Fontanna z rzeźbą, podjazd i dziedziniec przed pałacem w Choroszczy - fotografia sprzed 1915 r.
Zbiory J. Antoniuka, Fotokopia, neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2754

W 1929 r. park i zespół budynków fabrycznych przeszedł na własność Zakładu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych. (Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych do dziś użytkuje budynki fabryczne i teren dawnych ogrodów folwarcznych.) Pozbawiony przez wiele lat opieki park uległ do 1939 r. widocznej dewastacji, którą pogłębiły zniszczenia czasu II wojny światowej. Zniszczone zostało całe wyposażenie ogrodu, likwidacji uległa część dróg ogrodowych, wycięto część starych drzew, a znaczne połacie parku ponownie zajął las.

 

Choroszcz - zakład

Choroszcz - część terenu ogrodów podczas adaptacji na potrzeby Szpitala Psychiatrycznego
na projekcie Wł. Borawskiego i M. Heymana z lat 1929-1930
Wł. Borawski, M. Heyman, Budowa Wojewódzkiego Białostockiego Zakładu Psychiatrycznego w Choroszczy, Warszawa 1930
Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2747

 

Choroszcz - 1937

Park pałacowy w Choroszczy - aleja obiegająca salon ogrodowy - fot. J. Glinka 1937 r.
ODZ Warszawa. Teki Glinki 256, fot. 29
Fotokopia, neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2570

 

Choroszcz - 1937

Wschodnia część krzyżowego kanału w parku pałacowym w Choroszczy - fot. J. Glinka w 1937 r.
ODZ Warszawa. Teki Glinki 256, fot. 25, Fotokopia, neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2568

 

Choroszcz - 1937

Choroszcz - aleja biegnąc wzdłuż północno-wschodniej granicy parku pałacowego - fot. J. Glinka w 1937 r.
ODZ Warszawa, Teki Glinki 256, fot. 27
Fotokopia, neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2563

 

Choroszcz - 1937

Park pałacowy w Choroszczy - widok wzdłuż głównej osi kompozycyjnej parku
od zakończenia kanału w kierunku wzgórza widokowego.
Fot. J. Glinka w 1937 r., ODZ Warszawa, Teki Ginki 256, fot. 21
Fotokopia, neg. OW PSOZ BIałystok, nr D 2564

Po wojnie budynki gospodarcze przeszły w użytkowanie Gospodarstwa Pomocniczego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych. W latach 50. I 60. XX w. przeprowadzono akcję zalesiania parku sadząc dużą ilość jesionów, wiązów, lip i topól. Przeprowadzono też prace melioracyjne i wybudowano trzy mostki nad kanałem. W latach 60. według projektu architekta Stanisława Bukowskiego został zrekonstruowany pałac. Odtworzono też dawny układ kanałów wokół wyspy pałacowej. Od 1973 r. pałac należy do Muzeum Okręgowego w Białymstoku (obecnie Muzeum Podlaskiego w Białymstoku) i mieści się w nim Muzeum Wnętrz. W latach 80. XX w. rozpoczęto prace nad renowacją kompozycji ogrodowej, wykonano meliorację terenu, remont kanału i sadzawek, wykopano nowe sadzawki na łące oraz przeprowadzono niezbędne wycinki.

 

Choroszcz - 1988

Choroszcz - widok na pałac z wnętrza dawnych parterów - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2334

 

Choroszcz - 1988

Park pałacowy w Choroszczy - widok z wyspy pałacowej w kierunku północno-wschodnim
na jeden z dziewiętastowiecznych budynków wzniesionych w sąsiedztwie pałacu - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2331

Do lat 80. XX w., oprócz odtworzonego pałacu, z dawnego układu pozostały: krzyżowy kanał z dwiema wyspami (pałacową i tą, na której stała niegdyś altana chińska), trzy sadzawki, prospekt wiodący do wzgórza na zakończeniu osi głównej, ślady części dróg ogrodowych, wnętrza po dawnych parterach otoczone starymi alejami lipowymi, fragment drogi biegnącej po osi głównej przez teren Szpitala oraz kompleks dziewiętnastowiecznych budynków fabrycznych i gospodarczych.

 

Choroszcz - 1988

Park pałacowy w Choroszczy - widok w kierunku zachodnim z wnętrza wschodniej części parku - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr 2336

Zasadniczym zmianom uległa roślinność. Z nasadzeń osiemnastowiecznych przetrwały pojedyncze wiązy, graby oraz lipy z alei wokół parterów i kanału. Większość starych drzew parku pochodziła z XIX w. i były to sadzone drzewa różnych gatunków, bądź olsze, wierzby, wiązy i graby wchodzące w skład naturalnych zbiorowisk leśnych. Las (podobnie jak dawniej) porasta część parku, jednak jego zasięg i skład gatunkowy uległy znacznym przeobrażeniom, m.in. na skutek zalesiania znacznych powierzchni w okresie powojennym. Zarośla i stare krzewy parkowe wzbogacały skład gatunkowy roślinności – w tym czasie występowało tu 57 gatunków i odmian drzew i krzewów. Dawniej związany widokowo z miastem park został od miasta oddzielony budynkami szpitalnymi, ale nadal wywierał znaczny wpływ na warunki mikroklimatyczne miejscowości. Z pozostałych stron teren parku był dobrze widoczny i wyróżniał się w krajobrazie zwartym masywem szpalerów, alei i lasów. Niewielka odległość od Białegostoku, znaczna powierzchnia parku, zajmującego w tym czasie około 26 ha (całość kompozycji wraz z ogrodami i zabudowaniami zajmowała pierwotnie około 40 ha) oraz umieszczenie w pałacu Muzeum Wnętrz dawały szansę na stworzenie tu jednego z istotniejszych dla turystyki regionu obiektów.11

 

Choroszcz - 1988

Park pałacowy w Choroszczy - widok od zachodu na sadzawkę z wyspą położoną na zachód od pałacu - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2341

Jednakże do dziś Muzeum dokonuje tylko niezbędnych prac konserwacyjnych jedynie w najbliższym otoczeniu pałacu, pozostawiając pozostałe tereny naturalnej sukcesji zbiorowisk roślinnych. Nie dokonano także żadnych prac, mających Choroszczna celu przystosowanie parku do przyjmowania większej liczby osób odwiedzających.

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

 

 

Pałacyk w Choroszczy - stan współczesny - www.ciekawepodlasie.pl

 

 

Choroszcz - park

Park pałacowy w Choroszczy - widok na kanał i pałac - stan współczesny
www.ciekawepodlasie.pl

Źródła:

1 Kossakowski Stanisław Kazimierz, Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich, t. II, Warszawa 1860, s. 226-240

2 AGAD, Archiwum Roskie, nr 4/10, 9/40, 17/12, 21/2, 21/3, 24/93, 24/96, 29/130, 63/51, 77/17, 78/28, 82, 115/2/27 i 121/32

3 Poniatowski Stanisław August, Memoires du roi…, t. I, St. Petersburg, s. 62-63; Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie, Teki Glinki, nr 256, s. 3 i 42, nr 315a, s. 219, nr 316, s. 13 i 15, nr 328, s. 1-14, nr 339, s. 11 i 13 (f. 38 i 45), nr 341, s. 8 i 11, nr 358, s. 11-40, nr 362, s. 9-10, nr 368, s. 3, nr 375, s. 8 i 18, nr 397, s. 17-36, nr 419, s. 27, nr 416, s. 138

4 Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie, Teki Ciołka, nr 704; Rejestr ogrodów polskich, Warszawa 1964, z. 1, s. 23, z. 3, s. 13; Ciołek Gerard, Ogrody polskie, Warszawa 1954, s. 77; Glinka Jan, Choroszcz. Letnia rezydencja hetmańska w XVIII stuleciu [w:] Biuletyn Historii Sztuki, 1939, T. VI, nr 2, s. 177-186; Gloger Zygmunt, Letni dworzec w Choroszczy [w:] Kłosy, 1874, nr 476, s. 99; Łoza Stanisław, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 146, 149 i 355; Textor T. C., Sotzman D. F., Topografisch Militarische Karte von vormaligen Neu Ost Preussen…, Berlin 1808, Skala 1:15500

5 Baliński Michał, Lipiński Tymoteusz, Starożytna Polska, t. II, Warszawa 1846, s. 779 i 1319

6 Dikov Aleksy, Spisok zemlevladenii v Grodnenskoj gubernii, Grodno 1890, s. 70; Spravocnyj kalendar po gorode Belastoke na 1913 god, Białystok 1913, s. 1; Mackiewicz Antoni, Miasteczko Choroszcz [w:] Litwa i Ruś, Wilno 1915, R. 2, z. 6, s. 40-47; Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, Warszawa 1880-1900, t. I, s.200, t. XV, cz. 1, s. 633

7 Białystok Ilustrowany. Zeszyt pamiątkowy, pod. red. Lubkiewicza A., Białystok 1921, s. 42

8 CAH w Grodnie, F. 8, op. 2, nr 1082

9 CAH w Grodnie, F. 8, op. 2, s. 1219

10 Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie, Teki Glinki, nr 256, for. 5, 10 i 15-29, fotografie J. Glinki z około 1937 r.; Akademia Nauk w Warszawie, Instytut Sztuki, Fototeka, nr 26316-26325

11 Żyłko Elżbieta, Choroszcz, woj. Białostockie. Zespół pałacowo-parkowy. Dokumentacja historyczna, Warszawa 1962, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Dokumentacja ewidencyjna parku pałacowego w Choroszczy, Białystok 1973, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Choroszcz. Park Pałacowy, Szczegółowa inwentaryzacja roślinności, Białystok 1975, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 30, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego, Stan z 1988 roku. Część szczegółowa, t. 1, Białystok 2000, s. 72-76

 

 

Słowa klucze: Choroszcz, park pałacowyKategoria:pałacowy