rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeCzartajew

Ogród dworski – kwaterowy, pierwotnie szachownicowy, powstały prawdopodobnie po 1669 r., w latach 20. XIX w. rozbudowany, a na początku XX w. poszerzony i częściowo przekształcony

Dawna nazwa: Czartajew

Gmina: Siemiatycze

Położenie obiektu: w sąsiedztwie siedzib chłopskich, po obu stronach drogi ze wsi, w sąsiedztwie stawów na rzece Kamionce

 

Czaratajew plan 

Plan założenia dworsko-ogrodowego w Czartajewie - stan z 1988 r.
Plan sporządzony dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego z 1988 r.

Czartajew stanowił początkowo własność Piotra Kiszki (zm. w 1534 r.).1 W latach 1576-1580 jako właściciel dóbr Czartajew występował Mikołaj Kiszka (zm. w 1587 r.), wojewoda podlaski (w latach 1569-1587), od 1560 r. starosta drohicki, a od 1569 r. starosta bielski.2 Włość czartajewska była wydzielona z kompleksu majątkowego Kiszków i zarządzana przez osobnego urzędnika, którym był w 1580 r. Lenart Kłopotowski. Chłopi czartajewscy uprawiali wówczas 18 włók ziemi (około 300 ha), ale zamiast pańszczyzny uiszczali właścicielowi podatek pieniężny. Kolejnym sukcesorem majątku został Mikołaj Kiszka (zm. w 1620 r.), od 1588 r. starosta drohicki, po którym dobra przejął jego syn Piotr, starosta drohicki (zm. przed 9 czerwca 1621 r.).3

W 1662 r. jako właściciel występował Zbigniew Ossoliński (zm. przed 25 lipca 1679 r.), starosta drohicki (w latach 1646-1679). Należały do niego oprócz Czartajewa Lachówka, Sypnie, Targowisk, Czarna, Kozłów, Wieremiejki i Grycki. Mieszkał wraz z kilkunastoosobowym dworem w Czartajewie. Przed 1668 r. poślubił Annę Irzykowiczównę, sukcesorkę sąsiednich dóbr Baciki Średnie (zob. Baciki Średnie).4 Odtąd oba majątki, aż po schyłek XIX w. miały wspólnych właścicieli.5

Powstanie kwaterowej kompozycji w Czartajewie należy łączyć właśnie z czasami Zbigniewa Ossolińskiego. Kompozycja obejmowała tereny leżące po obu stronach drogi ze wsi, przylegające do stawów urządzonych na strumieniu Kamionce. Przy stawach stały budynki hodowlane i magazynowe, a na północny-wschód od nich mieścił się ogród o szachownicowym układzie prostokątnych kwater otoczonych szpalerami. Wnętrza kwater wypełniały zapewne uprawy użytkowe, a ówczesny dwór stał pewnie (podobnie jak w innych tego typu założeniach) na granicy części gospodarczej i ogrodu.

Wśród rękopisów Ossolineum we Wrocławiu zwraca uwagę rękopis z lat 1692-1747 Regestrum documentorum ad bona Czartajew spectantium anno d[omi]ni 1757 vonscriptum.6

W 1738 r. Franciszek Maksymilian Ossoliński i jego żona Katarzyna z Miączyńskich przekazali swemu synowi Tomaszowi Konstantemu Ossolińskiemu dobra Ciechanowiec, Baciki Średnie i Czartajew. Początkowo, do 1736 r. był on duchownym, osiągając tytuł kanonika krakowskiego. W 1741 r. ożenił się jednak z Teresą (ur. w 1722 r., zm. w 1801 r.), córką Wojciecha Lanckoropńskiego. Teresa Ossolińska, wyraźnie pod wpływem Anny Jabłonowskiej z Siemiatycz (zob. Siemiatycze) wprowadziła drobiazgową rachunkowość folwarku Czartajew i nadała „Punkta do folwarku Czartajewskiego, podług których ma się sprawować JMP Smoleński i pilnie ich zawsze przestrzegać”.7

Jedyną spadkobierczynią Tomasza i Teresy Ossolińskich była ich córka Katarzyna (ur. w 1743 r., zm. w 1807 r., która poślubiła Rocha Jabłonowskiego.8 Dobra Ciechanowiec, wraz z Bacikami Średnimi należące do Katarzyny z Ossolińskich Jabłonowskiej wykupił po III rozbiorze Polski rząd pruski. 2 marca 1804 r. jako właściciel wzmiankowany był prezydent Kamery Prus Nowowschodnich w Białymstoku Freidrich Schimelfennig. Później nabył te dobra Fryderyk von Kuhlen z Królewca, który 9 kwietnia 1806 r. ich część wraz z Czajami, Małyszynem, Korycinami, Lachówką, Woromiejami, Czartajewem, Gryćkami, Krasewiczami, Syczami, Bacikami Średnimi (mającymi 1254 dziesięcin, tj. 1380 ha) i Moszczoną (mającą 381,5 dziesięcin ziemi, tj. 420 ha) odsprzedał Dominikowi Ciecierskiemu.9 Dominik Ciecierski 23 marca 1811 r, nabył też od Prusaka Friedricha Schimelfeniga Kostusin (alias Poniaty), a w 1816 r. w zamian za klucz mordzki nabył Ciechanowiec (mający 1084 dziesięcin ziemi, tj. 1200 ha), Malec (mający 606 dziesięcin ziemi, tj. 667 ha) i folwark Ciechanowczyk (mający 3444 dziesięcin ziemi, tj. 3788 ha).10 Ostatecznie Dominik Ciecierski stał się właścicielem wielkiej fortuny i w latach 1816-1890 do Ciecierskich należało w sumie 9825 dziesięcin (10 807,5 ha). Dominik Ciecierski był człowiekiem światłym i liberalnych poglądów, marszałkiem szlachty obwodu białostockiego i m.in. inicjatorem uchwał szlachty białostockiej z 1819 r, o zniesieniu poddaństwa włościan, a także czynił w tej sprawie zabiegi u cara.

Ciecierscy herbu Rawicz wywodzili się z Ciecierzyna pod Lublinem. W 1571 r. Paweł Ciecierski zamienił włość Świerżeń z Radziwiłłem na majątek Mordy w ziemi Drohickiej.11 Odtąd dobra te przez kilka pokoleń pozostawały w ich ręku. Ciecierscy licznie zajmowali urzędy podlaskie, ziemskie drohickie i mielnickie.12 Poza tym dodatkowo Teodora z książąt Korybut Woronieckich, żona Ignacego Ciecierskiego wniosła w dom Ciecierskich Ostrożany (zob. Ostrożany), Stadniki, Bryki (zob. Bryki), Pełch, Perlejewo, Pieczyska, Leszczkę, Przybyszyn i wiele części w innych wsiach. Po śmierci Ignacego Ciecierskiego wyszła ona ponownie za mąż za Franciszka Junoszę Podoskiego ekskasztelana warszawskiego.13 Wymienione dobra ziemskie, po zmarłym bracie Ignacym odziedziczył 20 sierpnia 1794 r. Jakub Ciecierski (kolejno miecznik drohicki, podstoli, podczaszy i od 1783 r. stolnik podlaski), który poślubił Konstancję Kuczyńską.14 Jakub Ciecierski zmarł około 1801 r., kiedy jego jedyny syn Dominik miał dopiero 19 lat, toteż zarząd dóbr w testamencie powierzył na wypadek swojej śmierci żonie – Konstancji z Kuczyńskich, zaś Dominikowi powierzył folwark Ciepielin, by ten wprawiał się w gospodarowaniu. Dominik Ciecierski 9 czerwca 1804 r. nabył majątek Pobikry, a 18 czerwca 1805 r. majątek Skórzec,15 zaś w 1805 r. otrzymał od matki także zarząd nad dobrami „w kraju pruskim” z Ostrożanami na czele.

Dominik Ciecierski miał dwóch synów: Justyna (ur. 15 kwietnia 1805 r., zm. w 1829 r.) i Stefana (ur. 8 lutego 1821 r., zm. w 1888 r.).16 Całość majątku, wobec bezpotomnej śmierci brata odziedziczył Stefan Ciecierski. Główną siedzibą – najpierw Dominika, a później Stefana Ciecierskigo – były Pobikry, Czartajew natomiast był w tym czasie tylko jednym z folwarków, toteż nie rozbudowywano tam programu ozdobnego. W latach 20. XIX w. wzniesiono tam natomiast na zachód od ogrodu cały kompleks obszernych budynków gospodarczych. Otaczały one prostokątny dziedziniec, na którym wykopano studnię o charakterystycznej cembrowinie z pnia sosny. Wśród nowych zabudowań zwracała uwagę ogromna stodoła. Wspominał o niej Adam Wołk w liście z maja 2000 r. do Józefa Maroszka: „Przypominam Panu na tej winietce już nie istniejącą stodołę we dworze. Nakrywała ona prawie 11 arów! Boleję nad tym, że dokonując inwentaryzacji <> nie pomierzyliście państwo jej w owym 1983 r. Kieratu na 4 pary koni już nie było przy niej, ale słupy 40x40 cm do samej góry – stały jak kolumny. Z rozebranego w jej wnętrzu magazynku był pobudowany dom mojej ciotki, który akurat przy pańskiej obecności był szykowany do przewiezienia, no i dziś w nim mieszkamy. Tyle ze stodoły zostało…”. Adam Wołk przedstawił na owej winietce zapamiętany widok spalonej w 1998 r. stodoły – niezwykle długiego budynku z dwoma przejazdami, nakrytego czterospadowym dachem, drewnianego z murowanymi słupami. Do tej stodoły dostawiony był pośrodku (od strony dziedzińca) oktagonalny budynek kieratu, nakrytego ostrosłupowym dziewięciopołaciowym dachem. W szczycie stodoły mieściło się bocianie gniazdo. Adam Wołk datuje ten obiekt na rok 1809, jednak jego ojciec, Stanisław Wołk (ur. 10 lutego 1895 r.), do 1939 r. właściciel Czartajewa, wspominał w 1983 r. że dawni właściciele – Ciecierscy – uważali, iż obiekt ten wzniesiono w 1823 r., o czym świadczył napis na belce. Wewnątrz były 2 magazynki, rozebrane w 1921 r. na budowę dworu w Czartajewie Podleśnym.17

 

Czartajew - stodoła

Wielka stodoła w Czartajewie - rys. Adama Wołka

Podczas budowy nowych zabudowań gospodarczych zniekształceniu uległy zachodnie kwatery ogrodu. Jednocześnie wzniesiono w ogrodzie nowy dwór, który stanął w pobliżu północno-wschodniej granicy kompozycji, na zachód od sadzawki ogrodowej. Na wschód od dworu ustawiono też oficynę, później zwaną „Domkiem Ogrodnika”. Równocześnie z tym pracami uzupełniono lub też wymieniono szpalery lip i grabów rosnących przy granicach kwater ogrodowych. W 1863 r. w czasie bitwy siemiatyckiej we dworze czartajewskim stacjonował gen. Zachar Maniukin, a tradycja ustna przekazała, że dwór (a pewnie też i całe gospodarstwo folwarczne) zostało wówczas spalone przez Moskali. Po zniszczeniu dworu w 1863 r. oficyna przejęła jego funkcje i urządzono przed nią kolisty podjazd z kwietnikiem na gazonie.

Po śmierci Dominika Ciecierskiego, w 1857 r. majątek przejął jego syn Stefan (zm. w 1888 r.).18 W 1890 r. majątek Czartajew obejmował 1742 dziesięciny ziemie (1916,2 ha). Rozsprzedano wtedy część gruntów – w Leszczycach, Laskowszczyźnie i Wieremiejkach. 7 lutego 1890 r. dzieci Stefana Ciecierskiego Jadwigi z hr. Rzewuskich podzieliły między siebie majątek po zmarłym ojcu, przy czym Czartajew, Baciki Średnie i Ciechanowiec odziedziczył Henryk Tadeusz Ciecierski (ur. w 1864 r., zm. w 1933 r.), ożeniony z Józefiną Teklą Fortunatą Biernacką (ur. 1 czerwca 1873 r., zm. 7 czerwca 1966 r.).19 Osiadł on najpierw w Słowiczynie, a później w Bacikach Średnich.

W 1891 r. folwark Czartajew obejmował 538 dziesięcin ziemi (592 ha). Pod sadem, ogrodem ozdobnym i zabudowaniami gospodarczymi oraz gumnami znajdowało się tam ponad 5 dziesięcin (5,5 ha). Henryk Tadeusz Ciecierski, dążąc do podniesienia rentowności dóbr, wzniósł nad stawem, na południe od zabudowań gospodarczych w 1896 r. wielką murowaną stajnię (inskrypcje w jej szczytach informowały: „1896” i „HC”) oraz kilka innych zabudowań. Budynki gospodarcze otoczono murami z kamieni polnych. W latach 80. i 90. XIX w. powstała też część; mieszkalna dla służby, zlokalizowana na miejscu siedemnastowiecznych zabudowań gospodarczych przy drodze do wsi oraz za rzeką i stawami przy drodze do Rogawki. Ogrody powiększono o dwie, otoczone lipami kwatery sadu, zwane odtąd „ogrodem nowym”, dla odróżnienia od „ogrodu starego”. Nowe kwatery ogrodowe sąsiadowały ze starym ogrodem od wschodu. Łącznie, według wspomnień Stanisława Wołka było w Czartajewie około 5 ha sadów. W północno-zachodnim narożu nowego ogrodu wykopano niewielką sadzawkę, a przy drodze dojazdowej wiodącej do założenia od północy posadzono aleję lipową. Przedłużenie tej drogi oddzielało budynki gospodarcze od ogrodu kwaterowego. Całość kompozycji, wraz z zabudowaniami i stawami zajęła wówczas obszar o powierzchni około 17 ha.20

W 1901 r. majątek Czartajew (liczący wówczas 422 ha) zakupił Gustaw Wołk (ur. około 1856 r., zm. 3 lutego 1915 r.), były sybirak i człowiek z dużym doświadczeniem rolniczym. Na Syberii przebywał na sześcioletnim zesłaniu za udział w podziemnych spiskach na Politechnice Ryskiej, a po powrocie objął zarząd dóbr Rudka (zob. Rudka) księżnej Jabłonowskiej, zaś później przez 12 lat dzierżawił majątek Andryjanki Gartkiewiczów (zob. Andryjanki). W Czartajewie, który stał się teraz samodzielnym centrum dóbr, dokonał on nowych nasadzeń ozdobnych i owocowych. Posadził m.in. szpalery świerków i grabów na granicy ogrodu i części gospodarczej, dosadził świerków w alei dojazdowej i wprowadził do wnętrz ogrodowych nowe drzewa owocowe, przy czym ich rozmieszczenie w starym ogrodzie przypominało układ nasadzeń parkowych, w odróżnieniu od ogrodu nowego, gdzie drzewa sadzono w rzędach. Część dawnych szpalerów dzielących ogród na kwatery uległa wtedy likwidacji. Częściowo zastąpiły je aleje porzeczkowa i malinowa.21

 

Plan Czartajewa według Wołka

Rozplanowanie założenia w Czartajewie - rys. Adama Wołka

W lutym 1915 r. Czartajew przejął po zmarłym ojcu Stanisław Wołk (ur. w 1895 r.) i w tym samym roku podczas działań wojennych zniszczono część budynków i zrujnowano browar.22 Budynek po browarze następnie przebudowano i do lat 40. XX w. pełnił on funkcję dworu. Przy tym nowym dworze urządzono kolisty podjazd od strony części gospodarczej i alei dojazdowej, który otoczono ozdobnymi nasadzeniami drzew i krzewów. Wzdłuż południowej elewacji dworu posadzono szpaler kasztanowców. W dawnym ogrodzie kwaterowym część dróg wyznaczających stare podziały kwaterowe obsadzono porzeczkami. W obrębie ogrodu ustawiono też magazyn i altanę.23 4 lipca 1928 r. huragan zniszczył drewnianą oborę na murowanych słupach 971,2 x 10,4 m), liczącą wówczas pewnie 100 lat. W latach 1926-1928 przeprowadzono meliorację gruntów majątku.

 

Czartajew 1

Czartajew - okres międzywojenny - fotografia z kolekcji Wołków

 

Czartajew 2

Czartajew - dawny dom ogrodnika - fotografia z kolekcji Wołków

 

Czartajew 3

Czartajew - dawny dom ogrodnika w okresie międzywojennym - fotografia z kolekcji Wołków

 

Czartajew 4

Aleja w Czartajewie w okresie międzywojennym - fotografia z kolekcji Wołków

 

Czaratajew 5

Czartajew - część gospodarcza w okresie międzywojennym - fotografia z kolekcji Wołków

14 kwietnia 1928 r. majątek Czartajew (liczący 422 ha) podzielono – 4/7 otrzymał Stanisław Wołk, 1/7 wdowa po Gustawie Wołku Barbara Marcjanna, 1/7 Konstancja z Wołków Warczuk i 1/7 Wanda Wołkówna. W 1930 r. w założeniu stały: dwór, stajnia kryta dachówką, spichlerz, obora, stodoła „murowana” z pruskiego muru z sąsiekami na paszę, maneż, obora i stajnia cugowa, wiata, wozówka, czworaczek, sześciorak, chlew przy sześcioraku, obora dla służby, budynek szkolny, szopa przy szkole, kuźnia nad Kamionką, kurnik, drwalnia i lodownia z piwnicą. Od 1930 r., w związku z objęciem przez Stanisława Wołka funkcji starosty w Kosowie Poleskim, a następnie burmistrza miasta Równe, część majątku została oddana w dzierżawę Walerianowi Ejsmontowi (zm. 6 września 1983 r.), dla którego został wzniesiony obok podjazdu parterowy dom mieszkalny.24 Właściciele, gdy odwiedzali Czartajew zamieszkiwali w dawnym domu ogrodnika.

W czasie II wojny światowej Czartajewem zarządzały do 1941 r. władze radzieckie, które majątek upaństwowiły i wywiozły do Kazachstanu siostrę właściciela Wandę Warczukową oraz jego matkę Barbarę Juliannę, która zmarła tam z wycieńczenia. Stanisław Wołk, przebywający wcześniej we Franopolu w Generalnej Guberni, wrócił w 1941 r. do Czartajewa, ale zamieszkiwał w pobliskim majątku siostry – w Czartajewie Podleśnym (zob. Czartajew Podleśny). W 1941 r. Czartajew zajęli Niemcy i do 1944 r. założenie zostało przez nich pozbawione dużej części drzew ozdobnych oraz sadów.25

Od 1944 r. do 1955 r. Czartajew należał do Państwowego Gospodarstwa Rolnego Zespołu w Rudce (zob. Rudka), które doprowadziło do dalszej dewastacji obiektu. Około 1948 r. rozebrano murowany dwór, dom ogrodnika i zabudowania gospodarcze z wyjątkiem stajni i obory, Wycięto drzewa i krzewy z wnętrz ogrodowych.

 

Czartajew

Teren dawnego ogrodu włoskiego w Czartajewie - wnętrze, szpaler starych lip przy granicy jednej z kwater ogrodu
i wierzby nad sadzawką - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 1946

W 1955 r. założenie przejęło Technikum Rolnicze, które na północny-wschód od ogrodu wzniosło kompleks nowych budynków dydaktycznych. Otoczone one zostały ogrodem szkolnym, w którym oprócz nasadzeń ozdobnych dużo miejsca zajęły boiska i urządzenia sportowe. W części gospodarczej szkoła wzniosła wiele nowych zabudowań hodowlanych, magazynowych i warsztatowych. Dawny ogród kwaterowy wykorzystywany był do upraw polowych. Powstały też na jego terenie szklarnie i magazyny. Otoczenie dwudziestowiecznego dworu (pierwotnie browaru) pozostawało nieużytkowane. Część dawnych budynków służby folwarcznej wykorzystywano jako domy mieszkalne. Stan taki utrzymywał się do lat 80. XX w. Do tego czasu z dawnej kompozycji, oprócz stajni i obory oraz dwóch budynków służby folwarcznej, przetrwały stawy, system dróg dojazdowych, wnętrze po dawnym ogrodzie kwaterowym (otoczone szpalerami starych drzew), aleja dojazdowa i resztki nasadzeń w otoczeniu dawnego browaru, a późniejszego dworu. Starodrzew tworzyły w tym czasie głównie lipy, świerki i graby rosnące w szpalerach i w alei. Część szpalerów lipowych pochodziła z I połowy XIX w., a w południowym narożniku ogrodu zachowała się jeszcze jedna lipa osiemnastowieczna, Pozostałe stare drzewa posadzone zostały w końcu XIX w. i w latach 1901-1915. W sumie rosło tu w tym czasie jedynie 17 gatunków drzew i krzewów. Kompleks zadrzewień oraz starych i nowych budynków był z daleka dobre widoczny, przy czym najlepiej prezentował się w widoku z szosy Siemiatycze – Ciechanowiec poprzez dolinę rzeczki. Z przeciwnej strony zwracał uwagę głównie drzewostan alei dojazdowej i szpalerów lipowych rosnących przy granicach ogrodu.26

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

 

Źródła:

1 Spieralski Zdzisław, Kiszka Piotr [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XII, Kraków 1936, s. 514-515

2 Jabłonowski Aleksander, Podlasie, t. I, Warszawa 1908-1910, s. 9; Spieralski Zdzisław, Kiszka Mikołaj [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XII, Kraków 1936, s. 512-513

3 Urzędnicy podlascy XIV-XVIII w…; Spieralski Zdzisław, Kiszka Mikołaj [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XII, Kraków 1936, s. 512-513

4 Dworzaczek Włodzimierz, Genealogia, Warszawa 1959, tab. 144; Kossakowski Stanisław Kazimierz, Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich, t. II, Warszawa 1860, s. 127-137

5 Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka Czartoryskich, nr 1099, s. 309 i 679

6 Akademia Nauk we Wrocławiu – Ossolineum, nr 12806/1, 12807/1, 12808/1, por. też Inwentarz rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego Ossolińskich we Wrocławiu, t. III, Wrocław 1966, s. 497-504

7 Akademia Nauk we Wrocławiu – Ossolineum, nr 3857/II

8 Potocki Leon, Wspomnienia mojej młodości – Świsłocz, Różana, Dereczyn [w:] Gazeta Codzienna, 1860 r.

9 AP Białystok, Starszy Notariusz Grodzieński, nr 10.161

10 AP Białystok, Starszy Notariusz Grodzieński, nr 9895

11 AGAD, Metryka Koronna, nr 109, k. 509

12 Boniecki Adam, Herbarz polski, t. III, Warszawa 1900, s. 161-163

13 Biblioteka Uniwersytecka w Wilnie, F. 4, nr 4802

14 AP Białystok, Starszy Notariusz Grodzieński, nr 9859

15 AP Białystok, Starszy Notariusz Grodzieński, nr 9895 i 10.161

16 Mościcki Henryk, Ciecierski Dominik h. Rawicz [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. I, Warszawa 1935, s. 36-37

17 Kolekcja Maroszka Józefa, zam. w Białymstoku

18 Dikov Aleksy, Spisok zemlevladenii v Grodnenskoj gubernii, Grodno 1890, s. 109; Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. I, Warszawa 1880-1900, s. 677-679

19 Boniecki Adam, Herbarz polski, t. III, Warszawa 1900, s. 161-163

20 Informacje ustne Wołka Stanisława, zam. w Czartajewie Podleśnym; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Korneluk Anna, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Czartajewie, Białystok 1984, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 32, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog paków i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego, Stan z 1988 roku. Część szczegółowa, t. 1, Białystok 2000, s. 77-80

21 Informacje ustne Wołka Stanisława, zam. w Czartajewie Podleśnym

22 Księga adresowa Polski wraz z Wolnym Miastem Gdańskiem dla handlu, rzemiosła i rolnictwa, Bydgoszcz 1920, s. 151

23 Kolekcja Maroszka Józefa, zam. w Białymstoku, odręczny szkic założenia dworsko-ogrodowego w Czartajewie, rys. Adam Wołk. Stan sprzed 1939 r. Rysunek bez skali

24 CAH w Wilnie, Wojewódzki Urząd Rozjemczy w Białymstoku, F. 1207, op. 1, nr 318; CAH w Wilnie, Wojewódzkie Biuro d/s Finansowo-Rolnych w Białymstoku, F. 1207, op. 1, nr 144; Informacje ustne Wołka Stanisława, zam. w Czartajewie Podleśnym i Wołka Adama, zam. w Puławach

25 Kolekcja Wołka Adama, zam. w Puławach

26 Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Korneluk Anna, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Czartajewie, Białystok 1984, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 32, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego, Stan z 1988 roku. Część szczegółowa, t. 1, Białystok 2000, s. 77-80

 

Inne źródła:

AGAD, Metryka Litewska, nr 191b, s. 234

AGAD. Archiwum Skarbu Koronnego, sz. I, nr 47, k. 43v

Akty Litovskoj Metriki, wyd. Leontovic F. I., t. II, Warszawa 1896, s. 571

Opisanije dokumentov i bumag chranjascichsja v Moskovskom archive ministerstwa justicii, Moskawa 1915, Kniga XXI, s.62, nr 362

Wawrzyńczyk Alina, Rozwój wielkiej własności na Podlasiu w XV i XVI wieku, Wrocław 1951, s. 95

 

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród dworski, Czartajew, józef maroszekKategoria:dworski