rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeHieronimowo

Park dworski – krajobrazowy, zachowujący szereg elementów regularnej, barokowej kompozycji, powstały w latach 80. XVIII w. (przed 1786 r.), a w latach 30. XIX w. przebudowany w duchu krajobrazowym

Dawna nazwa: Hieronimowo

Gmina: Michałowo

Położenie obiektu: przy drodze z Topolan do Nowej Woli, z dala od okolicznych wsi, w otwartym terenie równinnym, łagodnie opadającym w kierunku rzeki Zacisówki

 

Plan Hieronimowo

Plan założenia dworsko-ogrodowego w Hieronimowie - stan z 1988 r.
Plan wykonany dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego z 1988 r.

Hieronimowo założył w latach 80. XVIII w. Hieronim Radziwiłł (ur. w 1759 r., zm. w 1786 r.), ordynat klecki, podkomorzy Wielkiego Księstwa Litewskiego i starosta miński. Od jego imienia pochodzi nazwa tej siedziby dworskiej.1

Siedzibie nadano regularny, barokowy układ, w którym proste drogi dzieliły teren na 6 kwater. Kwatera zachodnia położona w centrum kompozycji zajęta była przez dwór i tarasowy ogród ozdobny zakończony sadzawką. Pozostałe kwatery przeznaczono pod ogrody użytkowe i zabudowania. Do dworu prowadziły dwie skośne aleje łączące naroża skrajnych kwater wschodnich.

28 czerwca 1820 r. Hieronimowo zakupił Kazimierz Dziekoński (zm. w 1879 r.).2 Za udział Kazimierza Dziekońskiego, generała wojsk polskich, w Powstaniu Listopadowym majątek miał ulec konfiskacie, do której jednak nie doszło.3

 

Hieronimowo - rycina

Podjazd, pałac i oficyna w Hieronimowie - rycina z I połowy XIX w.

Za rządów Kazimierza Dziekońskiego ogród ozdobny został przekomponowany w duchu krajobrazowym. Wzniesiono klasycystyczny pałac, poprzedzony od wschodu kolistym podjazdem, przy którym stała też wybudowana w tym samym stylu oficyna. Na zachód od pałacu położone było duże trawiaste wnętrze, otoczone bogatą roślinnością, z którego poprzez staw (zamykający park od zachodu) rozciągał się w kierunku północno-wschodnim widok na okolicę. Nowo posadzone na obrzeżach wnętrza klomby i grupy drzew oraz krzewów sąsiadowały ze starymi alejami biegnącymi po granicach parku. Na północ od parku mieściła się prostokątna kwatera sadu, a na południe od parku część gospodarcza – obie zakończone od zachodu nowo wykopanymi stawami. Pozostałe części założenia zajęte były – podobnie jak wcześniej – przez ogrody użytkowe i zabudowania.4 Całość założenia zajmowała obszar o powierzchni około 21 ha.

 

Hieronimowo - rys. Ordy

Park dworski w Hieronimowie - podjazd, elewacja głowna pałacu i roślinność parku na rysunku z 2 lipca 1868 r.
Rys. Napoleon Orda, Album widoków historycznych Poski, Warszawa 1873 r.
Neg. PW PSOZ Białystok, nr D 2724

W połowie XIX w. i na początku wieku XX Hieronimowo należało do bratanicy Kazimierza Dziekońskiego – Jadwigi z Dziekońskich Olizarowej, 2o voto Rammowej i jej męża Eugeniusza Ramma (zm. w 1916 r.), a następnie (do 1939 r.) do ich synów, którzy nie wprowadzili tu większych zmian.

 

Hieronimowo - pomnik

Park dworski w Hieronimowie - pomnik Kazimierza Dziekońskiego - rysunek Myszkowskiego z 1886 r.
[w:] Kłosy 1887, s. 181
Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 1670

 

Hieronimowo - pałac

Dwór i podjazd w Hieronimowie - zdjęcie z pocz. XX w.
Fotokopia, neg. OW PSOZ Białystok, nr 969/5

W czasie II wojny światowej spalono pałac i oficynę (później wyremontowaną), a ogrody uległy dewastacji.5 W 1944 r. siedzibę należącą wówczas do Eugeniusza Ramma przejęło Państwowe Gospodarstwo Rolne.6 W latach następnych wzniesiono w Hieronimowie kompleks budynków gospodarczych i szereg nowych ogrodzeń oraz przeprowadzono kilka nowych dróg. Park i ogrody użytkowe na skutek braku konserwacji uległy dalszym zniszczeniom. W latach 80. XX w. obiekt należał do WPGR-O Ignatki, Zakład Hieronimowo, resztki pałacu zabezpieczone były w formie trwałej ruiny, a duże przestrzenie parku porządkowanego w latach 1976-1977, kiedy to usunięto zeń podrosty i część rozrośniętych krzewów, ponownie zajęły zarośla, zaś drogi spacerowe zanikły.

 

Hieronimowo - 1

Hieronimowo - stara aleja topolowa przy jednej z dróg dojazdowych do siedziby dworskiej
Fot. Władysław Paszkowski w 1955 r.
Neg. OW PSOZ Białystok, nr M/1/4/1

 

Hieronmowo - 2

Park dworski w Hieronimowie - widok od strony dworu przez główne wnętrze parku w kierunku stawu - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 1895

 

Hieronimowo - 3

Park dworski w Hieronimowie - aleja biegnąca od dworu przez park w kierunku stawów - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 1894

 

Hieronimowo - 4

Park dworski w Hieronimowie - widok z parku na oficynę i ruiny dworu - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 1897

 

Hieronimowo - 5

Park dworski w Hieronimowie - kapliczka przy skrzyżowaniu alei dojazdowych - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 1899

Mimo dewastacji i przekształceń kompozycja zachowała do tego czasu wiele dawnych walorów. Oprócz ruin dworu z lat 30. XIX w. przetrwała część budynków dworskich (murowana oficyna z I połowy XIX w., drewniany dom ogrodnika, murowana kuźnia, murowany spichlerz z II połowy XIX w., murowany budynek gospodarczy i drewniany budynek mieszkalny). Zachowały się też część dróg dojazdowych, część sadu, stawy, fragmenty starych alei przydrożnych, część szpalerów otaczających sad oraz zniekształcone wnętrze parkowe otwarte na staw i łąki, otoczone różnogatunkową roślinnością, a także kapliczka przy skrzyżowaniu dróg dojazdowych. Rosło tu wiele drzew starych sadzonych w XIX w. i na początku wieku XX, wśród których wyróżniały się dwa pomnikowe (zapewne osiemnastowieczne) modrzewie. Wśród drzew dominowały lipy, topole, jesiony, wiązy, klony i kasztanowce. Wśród zarośli przetrwała część krzewów parkowych. Chociaż dewastacja kompozycji – jednej z ciekawszych na terenie województwa – wydatnie zmniejszyła funkcje obiektu w krajobrazie, to nadal wyróżniał się on wśród okolicznych pól i łąk masywami starych drzew parku i alei oraz malowniczością wnętrz ogrodowych i stawów.7

Hieronimowo 2003

Widok z jednej z dróg dojazdowych na park dworski w Hieronimowie - stan z 2003 r.

 

Hieronimowo             

Hieronimowo - ruiny dworu - stan współczesny. Fot. Tymoteusz Słowikowski

 

               Hieronimowo

                       Hieronimowo - ruiny dworu - stan współczesny. Fot. Tymoteusz Słowikowski

 

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

 

Źródła:

1 CAH w Mińsku, F. 694, op. 2, nr 2634, Rachunki maj. Zabłudów i Hieronimowo 1771-1784, 1834, k. 1-1008

2 AGAD, Zbiór Kartograficzny, nr R. 420-24, Plan obrębów folwarków z wsiami do przedaży zakreślonych ze wszelkiemi potrzebnemi wygodami, jako to: folwark Hieronimow, folwark Topolany i Małynka oraz wsie Hoźna z zaściankiem Reypiszborem, udzielnie do wyprzedania projektowana. Takowy plan zmieyszeny [s] z oryginalnego w Kancelarii Geometrycznej roku 1819 miesiąca Oktobra 18-go dnia przeze mnie Karola Wesenberga komornika powiatu grodzieńskiego. Takową mapę przy układzie o wyprzedaż dóbr Hieronimowa z JW. Dziekonskim w dniu dzisiejszym zawartym, tak Opieka Nieletniej księżniczki Stefanii Radziwiłłówny, jako i JW. Dziekonski konotują – dnia 28-go czerwca 1820 r.

3 Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, nr 144.807; Iwaszkiewicz Janusz, Wykaz dóbr ziemskich skonfiskowanych przez rządy zaborcze w latach 1773-1867 [w:] Ziemiaństwo i większa własność rolna (stan posiadania, praca społeczna i gospodarcza, produkcja i obciążenia), Warszawa 1929, s. 34; Maroszek Józef, Konfiskaty mienia mieszkańców Białostocczyzny po wojnie z Rosją 1812 r. [w:] Rubieże, z. 1, Białystok 1992, s. 104

4 Chłopicki Edward, Opowiadania z wędrówki po kraju – Podlasie Litewskie [w:] Kłosy, 1887; Orda Napoleon, Album widoków historycznych Polski, Warszawa 1873, nr 35

5 Informacje ustne Gacy Antoniego, zam. w Hieronimowie

6 AP Białystok, Wojewódzki Urząd Ziemski w Białymstoku II, nr 35, k. 6

7 Rejestr ogrodów polskich, Warszawa 1964-1966, z. 3, s. 26; Kwiatkowski Marek, Hieronimowo. Dokumentacja naukowo-historyczna, Warszawa 1957, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie, Zespół Badań Warszawy i Mazowsza, Archiwum PKZ Warszawa, Fototeka, nr 3431; Bończak-Kucharczyk Ewa, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Hieronimowie, Białystok 1978, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 43, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego, Stan z 1988 roku. Część szczegółowa, t. 1, Białystok 2000, s. 96-97

 

Inne źródła:

Kondratiuk Michał, Nazwy miejscowe południowo-wschodniej Białostocczyzny, Wrocław 1974

Publikacja do Rządu Obwodowego Białostockiego dnia 12 Decembra w przeszłym 1812 Roku (druk)

 

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, park dworski, Hieronimowo, józef maroszekKategoria:pałacowy