Artykuł

Juchnowiec Dolny

Pierwsza kompozycja w Juchnowcu Dolnym założona została przez Stanisława Włoszka i stanowiła pierwotnie folwarczno-ogrodową część renesansowej rezydencji, której centrum rezydencjonalne położone było około kilometr dalej, na górze zwanej Juchnowskim Dworem.Dworzec ten należał wcześniej do rodziny Gasztołdów z Tykocina, a jeszcze wcześniej zapewne do Juchny Michnowicza i jego syna Stanisława, którzy w 1525 r. sprzedali dobra zwane wówczas Migowszczyzną (ew. Mihnowszyzna?) Olbrachtowi Marcinowi Gasztołdowi. Później Juchnowiec przeszedł w ręce królewskie i około 1542 r. zarządzał nim Stanisław Zachariaszewicz Włoszek, chociaż żyła jeszcze wdowa po Olbrachcie Gasztołdzie Zofia Wasilówna (zm. w 1549 r.), której mąż zapisał oprawę na wielu dobrach litewskich (w tym na Dworze Juchnowskim). W 1549 r. Zygmunt August nadał na własność Stanisławowi Włoszkowi dobra Juchnowiec. Zapoczątkowało to proces tworzenia przez Włoszka rozległych dóbr juchnowieckich. Włoszek, jeden z najbardziej zaufanych dworzan królewskich, podskarbi nadworny litewski, łożniczy królewski, dzierżawca rozległych dóbr królewskich, od 1565 r. starosta knyszyński, człowiek światły i obeznany z nowymi prądami w filozofii i sztuce, urządzając swoją rezydencję posłużył się renesansowymi wzorami komponowania przestrzeni.

Trzy odrębne pod względem funkcji części założenia zlokalizowane były w odległości 1-2 km od siebie i powiązane ze sobą widokowo. Dwie z nich – część mieszkalno-reprezentacyjna i osada kościelna (z kościołem ufundowanym przez Włoszka w 1547 r.) zajmowały dwa pobliskie wzgórza. W zasięgu wzroku pozostawała również wieś (wówczas Stare Sioło, dziś Juchnowiec Dolny). Tego typu rozplanowanie w krajobrazie kilku części siedziby dworskiej wzorowało się na królewskiej rezydencji w Knyszynie i było typowe dla wielu ówczesnych rezydencji dworzan Zygmunta Augusta – Białegostoku (należącego do Piotra Wiesiołowskiego), Strabli, Buzun, Niewodnicy Koryckiej, Kożan, Sidry, Gródka i innych. Całkowite zniszczenie dawnego układu części rezydencjonalnej Juchnowca uniemożliwia dziś poznanie ówczesnej ozdobnej kompozycji tej części. Część folwarczno-ogrodowa składała się z dużego kwadratowego ogrodu, podzielonego na cztery równej wielkości kwatery alejami krzyżującymi się pośrodku układu. Z dwóch stron ogród otaczały stawy, za którymi rozlokowane były dziedzińce otoczone budynkami magazynowymi, hodowlanymi i mieszkalnymi.

Po śmierci Stanisława Włoszka dobrami zarządzała jego żona, a później otrzymał je jego syn Mikołaj (wzm. w 1577 i 1581 r., zm. około 1590 r.),podstoli podlaski. Przed 1611 r. nabył Juchnowiec Jan Kurzeniecki (zm. w 1611 r.), którego synowie Stefan (zm. w 1655 r.) i Marcin współwładali majątkiem. Po 1635 r. doszło do podziału włości, przy czym część rezydencjonalną przejął Olbrycht Kurzeniecki (w spadku po stryjecznym, bezpotomnie zmarłym bracie Marcinie), a część gospodarczą otrzymały nieletnie dzieci Stefana Kurzenieckiego. W latach następnych Juchnowiec Górę odziedziczył Wakuły Karwowski (wzm. w 1635 i 1638 r.). Po podziale Juchnowiec Dolny zyskał funkcje rezydencjonalne. Na osi drogi ze wsi, będącej jednocześnie jedną z osi ogrodu, wzniesiono wówczas nowy dwór. Uporządkowano też część gospodarczą, którą otoczono alejami i szpalerami, a ogród otrzymał bardziej ozdobny wystrój.

Także w II połowie XVII w. Juchnowiec Dolny należał do Kurzenieckich, m.in. do Gabriela Kurzenieckiego (wzm. w 1663 i 1676 r.), później do syna Gabriela i Zofii Kurzenieckich – Zygmunta Alberta (ur. w 1668 r.), który jako właściciel dworu wskazywany był jeszcze w 1717 r. Góra należała w tym czasie do Stanisława Stawogórskiego (wzm. w 1663 r.), a w 1675 r. do Jana Hieronima Brzozowskiego, podczaszego podlaskiego oraz Zofii Stawogórskiej, podstoliny podlaskiej i Jakuba Stawogórskiego, skarbnika podlaskiego. Aż do końca XVIII w. kompozycja Juchnowca Dolnego, pomimo pewnej barokizacji, zachowała układ z I połowy XVI w.

zobacz więcej

Słowa klucze: ogrodyKategoria:Strona Główna