rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeBaciki Średnie

Park dworski – neoromantyczny park krajobrazowy, powstały na przełomie XIX i XX w. na miejscu wcześniejszej, renesansowej, a później barokowej kompozycji siedziby dworskiej

Dawna nazwa: Baciki

Gmina: Siemiatycze

Położenia obiektu: wśród lasów, na wzniesieniu opadającym ku zachodowi do doliny rzeki Mahomet1 i w kierunku północnym do doliny niewielkiego strumienia

 

 

Baciki

Plan założenia dworsko-ogrodowego w Bacikach Średnich - stan z 1988 r.
Plan wykonany dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego z 1988 r.

Pierwszymi właścicielami dóbr ziemskich Baciki była rodzina Szczytów h. Jastrzębiec, którzy byli również właścicielami Szczytów Dzięciołowa (zob. Szczyty Dzięciołowo) i Czartajewa (zob. Czartajew). 23 lipca 1469 r. Jakub Janowicz Szczyt zapisał swemu diakowi wójtostwo we wsi Bacikowicze. W tym czasie dobra były już skolonizowane i musiała w nich istnieć siedziba dworska.2

Jakub Szczyt miał dwóch synów: Mikołaja, marszałka hospodarskiego (w latach 1522-1531) i Stanisława, a także córkę Jadwigę, zamężną za Jerzym Olechnowiczem przezywanym Irzyk. Przed 1524 r. zmarł bezpotomnie Stanisław Szczyt. Wdowa po nim – Zofia - powtórnie wyszła za mąż za Pawła Puczyckiego z Ruskowa, wojskiego bielskiego, wójta z Wysokiego Mazowieckiego, syna Jerzego Raczki Puczyckiego, sędziego bielskiego (w latach 1515-1533) z Turośni Kościelnej (zob. Turośń Kościelna). W 1531 r. król Zygmunt I wydał dekret w sprawie działu pozostałych po Stanisławie Szczycie dóbr pomiędzy Mikołajem Szczytem, marszałkiem JKM, bratem zmarłego Stanisława oraz szwagrem Irzykiem Olechnowiczem, a wdową po Stanisławie Szczycie Pawłową Raczkową.3

Po matce Jadwidze Szczytównie dobra Baciki i Szczyty Dzięciołowo odziedziczył Jan Irzykowicz, dworzanin JKM (1549 r.), który był starostą mielnickim w latach 1551-1558 i z racji na bliskość Mielnika rezydował w Bacikach. Właściciel ten musiał tam wprowadzić renesansową kompozycję przestrzenną, analogiczną do innych podlaskich rezydencji w dobrach dworzan Zygmunta Augusta. Można się domyślać, że korzystał z mierników królewskich, którzy w tym czasie dokonywali pomiary włócznej rządzonych przez niego starostw. Dobra Baciki obejmujące około 72 włók chłopskich (około 1500 ha) były dobrze urządzone i posiadały liczne młyny – 8 kół i 2 folusze.

Najstarszym synem Jana Irzykowicza, starosty mielnickiego, był Kasper Irzykowicz, podkomorzy ziemi mielnickiej, dworzanin JKM, który odziedziczył Szczyty Dzięciołowo, ale też w latach 1559-1568 zarządzał po śmierci ojca dobrami Baciki, przeznaczonymi na dziedzictwo małoletnich braci i oprawę wdowie.4

Kasper Irzykowicz posłował z ziemi bielskiej na sejm unijny do Lublina w 1569 r., jednak 3 marca 1569 r. wyjechał on z Lublina oświadczając, że nie jest już posłem, bo po wyjeździe Litwinów mandat jego ustał i nie chce być poczytywany przez panów litewskich za zdrajcę. Litwini pragnęli go przekupić, napominali, że jest z rodu Olechnowiczów.5 Zapewne wobec zagrożenia konfiskatą dóbr, która spotkać mogła nieposłusznego królowi posła bielskiego 12 kwietnia 1569 r. bracia Kaspra Przecław, Oktawian, Olbrycht i Hieronim występowali przeciw niemu w sądzie o ich należności ze wsi Baciki – Piotrowa, Iliaszowa i Pansowa (późniejszych Bacik Średnich, Bacik Bliższych i Bacik Dalszych), Moszczonej (Pańskiej) i Trzcieńca (Grabarka), dworu Baciki, a także o ojcowskie rzeczy ruchome i należności z tytułu fundacji cerkwi ruskiej w Bacikach.6

Siedzibę rodową w Bacikach (Średnich) otrzymał Olbrycht (tj. Wojciech) Irzykowicz. W 1580 r. przy dworze funkcjonował młyn wodny z dwoma kołami i foluszem. Do tego działu należała ponadto wieś Trzciniec. Dwaj jego bracia – Jarosz i Oktawian Irzykowicze otrzymali 2 inne działy i osiedli w swoich dworach w Bacikach Bliższych i Bacikach Dalszych.7

Zapewne w I połowie XVII w. siedziba dworska w Bacikach Średnich otrzymała regularną, barokową kompozycję. Wzniesiono tam piękny drewniany dwór usytuowany frontem na południe (który przetrwał do 1975 r.). Przed dworem umieszczono prostokątny dziedziniec, a dalej na południe budynki gospodarcze. Prowadziła do nich od zachodu aleja przeprawiająca się przez rzekę Mahomet. Być może inna droga prowadziła do dworu od północy i biegła przez ogrody leżące na północ i zachód od dworu. Jeszcze inna droga wiodła do dworu od wschodu – z folwarku Ossolin. Na rzece, w sąsiedztwie alei dojazdowej funkcjonował młyn. Siedemnastowieczna kompozycja ogrodów została w XVIII w. częściowo zniszczona (dotyczyło to zwłaszcza części ozdobnej, która w dużej mierze zarosła lasem), a w czasach późniejszych uległa kompletnej przebudowie. Śladem po niej pozostała jedynie pewna regularność centralnej części założenia, zachowującej kilka prostych dróg. Pozostało też rozmieszczenie w przestrzeni poszczególnych części funkcjonalnych założenia.

Przed 18 kwietnia 1660 r. zmarł kolejny właściciel Bacik Średnich Kasper Monwid Irzykowicz (syn Olbrychta), miecznik podlaski (w latach 1636-1660), pozostawiając wdowę Dorotę Kiszczankę, synów Kazimierza i Andrzeja oraz córkę Annę. W 1662 r. mieszkali oni w dworze w Bacikach Średnich.8

Anna Irzykowiczówna przed 1668 r. poślubiła Zbigniewa Ossolińskiego (zm. w 1678 r.), starostę  drohickiego (w latach 1648-1678),9 wnosząc w dom Ossolińskich w posagu majętność Baciki Średnie.10 Nastąpił więc regres kompozycji Bacik Średnich, które spadły do rangi folwarku dóbr ciechanowieckich. W 1676 r. rejestr pogłównego wyliczał: „Dziedziczna wieś Baczyki. Dwór [Zbigniewa z Tęczyna Ossolińskiego] JMP starosty drohickiego, w którym mieszka szl. Stanisław Tokarzewski, urzędnik od siebie. Tenże urzędnik od czeladzi dworskiej plebeis osób n-o 3. Tenże ze wsi Piszczatki Bacików i młynarza, osób n-o 79”.11 Ossolińscy zastawili zresztą Baciki Pawłowi Zaszczyńskiemu, podstolemu ziemi mielnickiej i podstarościemu mielnickiemu. Zaszczyńskiego zamordowali w 1701 r. miejscowi chłopi.12

Po śmierci Anny Irzykowiczówny (zm. w 1679 r.) kolejnym właścicielem majątku został jej jedyny syn Antoni Ossoliński, zmarły przed 1692 r. W 1729 r. zmarła Katarzyna z Miączyńskich Ossolińska, zaś Franciszek Maksymilian Ossoliński ponownie ożenił się w 1732 r. z Katarzyną Jabłonowską, córką Jana hr. na Jabłonowie, wojewody ruskiego i Joanny hr. De Bethune.13 W 1738 r. Franciszek Maksymilian Ossoliński przekazał swemu synowi Tomaszowi Konstantemu Ossolińskiemu dobra Ciechanowiec, Baciki Średnie i Czartajew. Początkowo, do 1736 r. Tomasz Konstanty Ossoliński był duchownym, osiągając tytuł kanonika krakowskiego. W 1741 r. ożenił się jednak z Teresą (ur. w 1722 r., zm. w 1801 r.), córką Wojciecha Lanckorońskiego. Jedyną spadkobierczynią Tomasza i Teresy Ossolińskich była ich córka Katarzyna (ur. w 1743 r., zm. w 1807 r.), która poślubiła Rocha Jabłonowskiego.14

Teresa Ossolińska, najwyraźniej pod wpływem Anny Ossolińskiej z Siemiatycz (zob. Siemiatycze) wprowadziła drobiazgową rachunkowość folwarku Baciki Średnie, do którego należały dwie wsie chłopskie – Baciki i Moszczona. Ekonom folwarku opracował w związku z zarządzeniem dziedziczki „Regestr jednoletni od dnia 24 VI 1784 do tegoż dnia 1785 folwarku Bacykowskiego”. Na gruntach folwarcznych uprawiano żyto, pszenicę, owies i chmiel. Dwór otaczały bielniki, na których bielono tkaniny.15

Dobra ciechanowieckie (w których skład wchodziły Baciki Średnie) stanowiące własność Katarzyny z Ossolińskich Jabłonowskiej wykupił rząd pruski – 2 marca 1804 r. jako ich właściciel wzmiankowany jest prezydent Kamery Prus Nowowschodnich w Białymstoku Friedrich Schimelfennig. Następnie nabył je Fryderyk Kuhlen z Królewca, który 9 kwietnia 1806 r. część tej własności wraz z Czajami, Małyszczynem, Korycinami, Lachówką, Wieremiejkami, Czartajewem, Gryćkami, Krasewiczami, Syczami, Bacikami Średnimi (1254 dziesięcin, tj. 1380 ha) i Moszczoną (381,5 dziesięcinm tj. 420 ha) odsprzedał Dominikowi Ciecierskiemu.16 Tenże w 1811 r. nabył Kostusin (alias Poniaty) od Prusaka Friedricha Schimelfeniga, a w 1816 r. w zamian za klucz mordzki nabył Ciechanowiec, Malec i folwark Ciechanowczyk.17 Stał się więc właścicielem wielkiej fortuny. Uważa się, że w latach 1816-1890 do Ciecierskich należało w sumie 9825 dziesięcin (10807,5 ha) ziemi. Dominik Ciecierski w latach 1816-1828 był marszałkiem szlacheckim obwodu białostockiego. Poza tym, był człowiekiem światłym i o liberalnych poglądach, m.in. był inicjatorem uchwał szlachty białostockiej z 1819 r. o zniesieniu poddaństwa włościan i czynił w tej sprawie bezskuteczne zabiegi u cara Aleksandra I. Miał dwóch synów – Justyna (ur. w 1805 r., zm. w 1829 r.) i Stefana (ur. w 1821 r., zm. w 1888 r.).18 Całość majątku wobec bezpotomnej śmierci brata odziedziczył Stefan Ciecierski. Główną siedzibą Dominika, a później Stefana Cicierskich były jednak Pobikry, toteż Baciki nadal pozostawały tylko folwarkiem i nie rozbudowywano tam elementów ozdobnych. Pozostał stary siedemnastowieczny dwór oraz towarzyszący mu stary ogród urządzony w XVI w i przebudowany w duchu barokowym w I połowie XVII w.

7 lutego 1890 r. dzieci Stefana Ciecierskiego i Jadwigi z hr. Rzewuskich podzieliły między siebie majątek po zmarłym ojcu, przy czym Czartajew, Baciki Średnie i Ciechanowiec odziedziczył Henryk Tadeusz Ciecierski (ur. w 1864 r., zm. w 1933 r.), ożeniony z Józefiną Teklą Fortunatą Biernacką (ur. w 1873 r., zm. w. 1966 r.). Osiadł on najpierw w Słowiczynie, ale później na stałe w Bacikach Średnich gdzie gruntownie przebudował istniejący wcześniej układ przestrzenny, wznosząc wiele nowych zabudowań i zakładając neoromantyczny park.19 Prace nad upiększeniem tej siedziby kontynuowane były jeszcze w okresie międzywojennym.

Baciki-plan założenia

Kompozycja parku w Bacikach śrenich w końcu XIX i na początku XX w. na planie spoprzzonym w 1913 r.

Siedemnastowieczny dwór został wyremontowany i wyposażono go w żaluzje oraz kraty dla pnączy. Zlikwidowano zabudowania gospodarcze otaczające dziedziniec przed dworem. Stała tam odtąd tylko jedna nowo wzniesiona oficyna, mieszcząca tkalnię dywanów. Miejsce dziedzińca przed dworem zajęły otoczony żywopłotem podjazd z kolistym kwietnikiem oraz swobodne nasadzenia otaczające to reprezentacyjna wnętrze i oddzielające je od części gospodarczej, a także 2 klomby umieszczone przed starym dworem, symetrycznie do jego osi. Przy podjeździe ustawiono kamienną kolumnę zwieńczoną drewnianym wazonem na kwiaty, a całe wnętrze przyozdobiono głazami narzutowymi i dwiema rzeźbami sfinksów ustawionymi przy bramie do parku. Równolegle do wschodniej elewacji dworu usypano wał ziemny, wysoki na około 1,5 m, na który prowadziły ośmiostopniowe, kamienne schody. Pełnił on zarówno funkcję platformy widokowej, jak i funkcję swoistego ogrodzenia i być może miał też nasuwać skojarzenia z resztkami jakichś budowli fortyfikacyjnych. Na północ od dworu, wśród orzechów i innych drzew owocowych, wzniesiono oficynę gościnną, zwaną Szwajcarką. Teren położony na północ i wschód od dworu, porośnięty borem sosnowym, przekształcono w park, usuwając część drzew leśnych, formując kilka wnętrz, sadząc nowe, różnogatunkowe grupy roślin ozdobnych oraz przeprowadzając płynne drogi spacerowe. Jedna z nich miała charakter obwodnicy biegnącej dookoła parku, którego naturalną granicę wyznaczał bezimienny strumień. Inna powstała po przebudowie drogi z folwarku Ossolin. Pozostałe tworzyły kilka mniejszych pętli. Granice parku obsadzone zostały częściowo lipami, a przy niektórych drogach zasadzono grupy lip, róż i głogów. Atrakcją parku zostały dwa, podwyższone teraz kopce ziemne – dawne prehistoryczne kurhany – w części parku zwanej Mogielnikiem. Na jednym z nich, usytuowanym na wschód od dworu, wzniesiono drewnianą kaplicę. Drugi, położony nad strumieniem w północno-zachodniej części parku, wykorzystywany był jako punkt widokowy.

Opadający do rzeki teren położony na zachód od dworu i parku zajmowały sady sąsiadujące z dawnym stawem młyńskim, wśród których, na wschód od stawu, stał drewniany dom ogrodnika. Taka lokalizacja sadów pozwalała oglądać panoramę założenia od zachodu, z drogi łączącej Baciki Średnie z Romanówką. Rozciągał się stamtąd piękny widok na dolinę strumienia, staw, sady, stojący na wzniesieniu dwór i górujący nad całością masyw roślinności parku. Od tej strony wiodła do założenia przez rzekę stara droga dojazdowa, przy której posadzono teraz aleję topolowo-lipową. Na jej osi umieszczona została nowa część gospodarcza składająca się z licznych murowanych budynków. Stała tu też drewniana rządcówka na granicy sadu założonego na wschód od części gospodarczej i otoczonego szpalerami świerkowymi (usytuowana w północno-wschodnim narożniku dziedzińca gospodarczego). W sąsiedztwie alei dojazdowej postawiono dom gajowego, na południe od części gospodarczej wzniesiono drewniane czworaki, a na zachód od niej, w lesie otaczającym folwark od południa i zachodu, ustawiono drewnianą leśniczówkę. Od leśniczówki doprowadzono przez las łukowatą drogę łączącą aleję dojazdową z drogą biegnącą od dworu przez część gospodarczą do wsi. Ta droga do wsi wyznaczała przedtem granicę siedemnastowiecznej kompozycji. Po przebudowie założenie zajmowało obszar o powierzchni około 19, 5 ha.20

W 1914 r. dobudowano do dworu od zachodu nową murowaną część, a stary dwór wówczas częściowo przebudowano zmieniając m.in. formę okien, którym nadano kształt zbliżony do kształtu otworów okiennych w nowej części.21

W 1931 r. córka Henryka Tadeusza Ciecierskiego Henrietta (ur. w 1904 r. w Mediolanie, zm. w 1992 r. w Krakowie) wyszła za mąż za Stanisława (ur. w 1903 r. w Brzeżanach, zm. w 1978 r. w Krakowie), syna sędziego Władysława Augustynowicza, bliskiego przyjaciela Henryka Ciecierskiego. W związku z tym, że Ciecierski nie miał męskiego potomka, aby zapobiec zaniknięciu nazwiska w tej linii rodu rodziny złożyły odpowiednie deklaracje przekazujące Stanisławowi Augustynowiczowi prawo do nazwiska Ciecierski, które odtąd stale miało być używane w połączeniu z nazwiskiem Augustynowicz, w brzmieniu Augustynowicz-Ciecierski (zmianę nazwiska zatwierdził wojewoda warszawski 21 maja 1932 r.). Po ślubie młoda para zamieszkała w 1931 r, we dworze w Bacikach Średnich. Stanisław Augustynowicz Ciecierski był z wykształcenia rolnikiem (ukończył Dublany), toteż stał się niezwykle pomocny dla schorowanego wówczas Henryka Ciecierskiego, unowocześnił gospodarstwo i włożył wiele wysiłku w uporządkowanie rodzinnych zbiorów.

Henryk Ciecierski zmarł w 1933 r. Już po jego śmierci 28 lutego 1934 r. dwór w Bacikach Średnich, decyzją Urzędu Wojewódzkiego L. AK. 180-B/34 wpisany został do rejestru zabytków, jako zabytek architektoniczny z I połowy XIX stulecia. W ostatnich latach przed II wojną światową, dla odróżnienia od dobudowanej nowszej części zyskał nazwę Dworek Myśliwski. Jeszcze przed II wojną światową wdowa po Henryku Ciecierskim wywiozła do Krakowa wiele cennych i zabytkowych przedmiotów z dworskiej kolekcji. Dzięki temu uniknęły one losu innych, podobnych podlaskich zbiorów dworskich i pałacowych i ocalały, a po wojnie pozostały w rękach rodziny.22

W 1939 r. właściciele dworu w Bacikach Średnich, ostrzeżeni przez jednego ze zbolszewizowanych miejscowych chłopów, uciekli przed sowietami do Generalnej Guberni, przeprawiając się przez graniczny wówczas Bug. Dużą część zbiorów muzealnych i wyposażenia dworu uratowali miejscowi chłopi (m.in. 20 płócien portretowych wyjętych z ram galerii rodzinnej, a także archiwum). Od 1939 do 1941 r, we dworze funkcjonował szpital. W latach 1941-1944 majątkiem zarządzali mieszkający we dworze Niemcy.

 

Baciki-aleja-1948

Baciki Średnie - park dworski - aleja dojazdowa w 1948 r. Fot. W. Paszkowski
Neg. OW PSOZ Białystok, nr M/21/1847/6

Po wojnie majątek rozparcelowano, a kompozycja założenia została znacznie zdewastowana przez zmieniających się użytkowników: Nadleśnictwo Kąty (w latach 1946-1954), POM (w latach 1954-1971) i Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolnego (w latach 1971-1973).23 Ponadto urządzano tu w latach 60. XX w. obozy harcerskie. Część dawnych budynków i część sadów usunięto, większość parku ponownie przeobraziła się w gęsty las, wycięto sporo drzew z wnętrz sąsiadujących z dworem, a kaplicę dworską przeniesiono z parku do części gospodarczej i zamieniono na stróżówkę. Zniszczono też wyposażenie ogrodu (kolumnę, rzeźby, wał ziemny, schody, ławki).

Od 1973 r. teren założenia użytkowany był przez Wojewódzką Usługową Spółdzielnię Pracy w Białymstoku Oddział w Siemiatyczach, która posiadała część folwarczną, przez nadleśnictwo Nurzec (posiadające większość dawnego parku, wtedy już lasu) i Państwowe Prewentorium Przeciwgruźlicze dla Dzieci (posiadające dwór i jego najbliższe otoczenie oraz część sadów). Działalność dwóch pierwszych użytkowników charakteryzowała się usuwaniem kolejnych elementów dawnej kompozycji i wprowadzaniem nowych zabudowań. Prewentorium rozebrało w 1975 r. dziewiętnastowieczny dwór, pozostawiając tylko nowszą, murowaną część, a na miejscu rozebranej części dworu wzniosło dwukondygnacyjny budynek prewentoryjny. W jego sąsiedztwie zostało też wzniesionych kilka innych budynków. Reprezentacyjne wnętrze przed dworem zagospodarowano w sposób całkowicie inny niż dawniej. Powstał tam system prostych, utwardzonych dróg i chodników, założono regularne kwietniki, posadzono żywopłoty i grupy krzewów, ustawiono przyrządy do zabaw i ławki oraz urządzono boisko. Przy drodze dojazdowej wybudowany został basen pływacki, a poszczególne części kompozycji powydzielano nowymi ogrodzeniami.

 

Baciki Średnie - park dworski

Baciki Średnie - park dworski - wnętrze położone na południe od dworu z okazałym jesionem,
najstarszym drzewem obiektu. Stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 1877

Do lat 80. XX . z dawnej kompozycji dotrwały: murowana część dworu, Szwajcarka, dom ogrodnika, dom gajowego, rządcówka, leśniczówka, 3 budynki gospodarcze, 2 czworaki, część nasadzeń wokół dworu, fragmenty alei dojazdowej, część sadu, staw przebudowany na basen przeciwpożarowy, stare świerki, sosny, lipy i modrzewie wśród lasu, ślady dróg parkowych oraz 2 kopce ziemne. Starodrzew, tak części leśnej, jak i pozostałych części założenia pochodził w tym czasie z końca XIX w. i z początku wieku XX. Składał się z lip, jesionów, klonów, świerków, modrzewi, sosen, dębów, grochodrzewów i topól, wśród których wyróżniał się liczący około 200 lat jesion o średnicy pni 82 i 104 cm, rosnący dawniej w otoczeniu podjazdu. Ponadto rosły na terenie założenia drzewa owocowe, stare i młode krzewy ozdobne oraz liczne samosiewy drzew i krzewów w lesie i w zaroślach.

Obiekt był w tym czasie częściowo przesłonięty lasami, ale było go dobrze widać od północy i wschodu oraz od zachodu z drogi Baciki Bliższe – Romaszki, skąd jak dawniej roztaczały się widoki na ogród przez doliną rzeki. Dewastacja kompozycji doprowadziła jednak do tego, że widoki z tej strony były mniej atrakcyjne niż dawniej, a zamiana parku w las powodowała trudności w wyodrębnieniu założenia w krajobrazie z pozostałych stron. Interesująco przedstawiał się natomiast widok z wnętrza ogrodu na dolinę rzeki i położony dalej las.24

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

 

Źródła:

1 H. Ch. Textor, D. F. Sotzman, Topographisch Militarische Karte vom vormaligen Neu-Ostpreussen oder dem jetzigen Nordlichen Theil des Herzogsthums Warschau nebst dem Russichen District Mit Allerhoch

2 Russkaja Istoriceskaja biblioteka, Petrograd 1915, t. XX [ML, t. I, nr 51, t. III. Nr 1285-1287]; Wawrzyńczyk Alina, Rozwój wielkiej własności ziemskiej na Podlasiu w XV i XVI wieku, Wrocław 1951, s. 95

3 AGAD, Metryka Litewska, nr 202, k. 218

4 Uruski S., Kosiński A. A., Włodarski A., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. VI, s. 56; Maroszek Józef, Wilczewski W., Epitafium Przecława Monwida Irzykowicza odkryte w Turośni Kościelnej [w:] Białostocczyzna, 2 (27), 1992

5 Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka Czartoryskich, TN, nr 77, s. 89-103

6 Centralne Państwowe Archiwum Historyczne w Mińsku, F. 1706, op. 1, nr 2, k. 3030v

7 Jabłonowski Aleksander, Podlasie, t. I , Warszawa 1908-1910, s. 62-63 i 76

8 Akty izdavajemyje Vilenskoj Archeograficeskoj komissjeju dla razbora drevnich aktov, t. XXXIII, Wilno 1865-1914, s. 521

9 Volumina legum, t. IV, s. 112, t. V, s. 284

10 Dworzaczek Włodzimierz, Genealogia, Warszawa 1959, tab. 144; Kossakowski Stanisław Kazimierz, Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich, t. II, Warszawa 1860, s. 127-137

11 Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka Czartoryskich, nr 1099, s. 679

12 Kuczyński Wiktoryn, Pamiętnik 1668-1737, opr. Maroszek Józef, Białystok, 1999, s. 29

13 Kossakowski Stanisław Kazimierz, Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich, t. II, Warszawa 1860, s. 132

14 Potocki Leon, Wspomnienia mojej młodości – Świsłocz, Różana, Dereczyn [w:] Gazeta Codzienna, 1860

15 Archiwum Narodowe we Wrocławiu, Ossolineum, nr 3867/II

16 AP Białystok, Starszy Notariusz Grodzieńsku, nr 10.161

17 AP Białystok, Starszy Notariusz Grodzieńsku, nr 9895

18 Mościcki Henryk, Ciecierski Dominik h. Rawicz [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. IV, Wrocław-Kraków-Warszawa 1959-1960, s. 36-37

19 Boniecki Adam, Herbarz polski, t. III. Warszawa 1900, s. 162-163; Dikov Aleksy, Spisok zemlevladenii v Grodnenskoj gubernii, Grodno 1890, s. 109; Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. I, Warszawa 1880-1900, s. 679; Księga adresowa Polski wraz z Wolnym Miastem Gdańskiem dla handlu, rzemiosła i rolnictwa, Bydgoszcz 1930, s. 151

20 Plan fol’varka Baciki sostavlujuscago cast imenija Baciki Srednie Grodnenskoj gubernii Bel’skago uezda. Ogranicenie fol’barka „Baciki” pt folvarka „Slovicin” i „Ossolin”, s perecisleniem ugodii, vnov izmerennych vsledstvie izmenenii proissedsich v nature so vremeni poslednjago izmerenija i nastojascich planov sostavlen w 1913 g. Grodnenskim Zamel’no Techniceskim Bjuro rukovodjas v ostal’nom obscin planom na imenie „Baciki Srednie” sostavlennym v 1890 godu Prisjażnym Zemlemerom F. Zembinskim i dopolennym v 1908 godu Zamlemerom Pżesmyckim, Izmerenie proizwodił i plan sostavil Czasnyj Zemlemer U. Barisivskij, Skala 1:5000; Plan folwarku Baciki od folwarku Słowiczyn i Ossolin z przeliczeniem użytków pomierzonych wskutek zmian, które nastąpiły na gruncie od czasu ostatniego pomiaru i plan niniejszy sporządzony w roku 1913 przez Grodzieńskie Techniczne Biuro kierując się w pozostałym ogólnym planem majątku Baciki Średnie sporządzonym w roku 1890 przez Geometrę przysięgłego F. Ziembińskiego i uzupełnionym w roku 1908 przez geometrę Przesmyckiego. Odrys niniejszy sporządzony w roku 1927 z uwzględnieniem zmiany użytków na gruncie oraz obecnych granic majątku. Mierniczy Felbing; Mapa drzewostanu lasów dóbr Baciki Średnie województwo białostockie powiat bielski. Powierzchnia ogólna 411,46 ha. Plan niniejszy sporządził latem 1937 roku inżynier Karol Berger Białystok Św. Rocha 3 m 4; Maroszek Józef, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Bacikach Średnich, Białystok 1979, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog Parków i grodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 5, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego, Stan z 1988 roku. Część szczegółowa, t. 1, Białystok 2000, s. 12-17

21 Oddział Wojewódzki Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku, Fototeka, nr M/21/1846/3-4 i N/21/1847/1-2

22 Henryk Ciecierski, Pamiętniki, Kraków 2013, Maroszek Józef, Henryk Ciecierski z Bacik Średnich, kontynuator idei księżnej Anny Jabłonowskiej, Białystok 2001,

23 AP Białystok, Wojewódzki Urząd Ziemski w Białymstoku II, nr 35, k. 26

24 Informacje ustne Boratyńskiego Jana, zam. w Bacikach Średnich; Maroszek Józef, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Bacikach Średnich, Białystok 1979, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 5, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego, Stan z 1988 roku. Część szczegółowa, t. 1, Białystok 2000, s. 12-17; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Ogrody Białostocczyzny. Baciki Średnie [w:] Białostocczyzna, nr 3 (11) 1988, s. 5-8

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, parki dworski, Baciki Średnie, józef maroszekKategoria:dworski