Chobotki Kolonia

Ogród folwarczny – regularny, użytkowy, powstały po 1914 r. na miejscu wcześniejszego folwarku

Dawna nazwa: Chobotki

Gmina: Knyszyn

Położenie obiektu: na wschodnim brzegu rzeki Jaskranki, w sąsiedztwie młyna, przy skrzyżowaniu drogi biegnącej ze wsi pomiędzy stawami młyńskimi z drogą łączącą trakt knyszyński z Kolonią Ogrodniki (stanowiącą północną i wschodnią granicę założenia)

Plan założenia folawrczno-ogrodowego w Chobotkach Kolonii - stan z 1988 r.
Plan sporządzony dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego z 1988 r.

Od XVI w. aż do I połowy wieku XIX folwark Chobotki wchodził w skład dóbr jasionowskich (zob. Jasionówka) i posiadał wybitnie utylitarny charakter. Jego kompozycja składała się z zabudowań stojących na północny-wschód od młyna i stawów młyńskich oraz z niewielkiego, prostokątnego ogrodu owocowo-warzywnego i alei posadzonej przy drodze ze wsi. W otoczeniu młyna i zabudowań rosły niezbyt liczne drzewa ozdobne.¹

Po częściowym rozpadzie dóbr jasionowskich folwark w Chobotkach przeszedł w I połowie XIX w. w ręce drobnych właścicieli. Około 1900 r. poszczególne części majętności należały do Ostrowskich, Zygmuntowskich, Kamińskich i Marciszewskich, a część ziem odsprzedano włościanom. Właścicielem siedliska folwarcznego był wówczas Cyryl Ostrowski.² Około 1908 r. sprzedał on folwark Karolowi, Feliksowi, Aleksandrowi i Teofilowi Raczkom. Raczkowie władali tą majętnością aż do 1948 r., z tym, że Aleksander zmarł w 1930 r., pozostawiając schedę braciom, a w 1938 r. Feliks Raczko odsprzedał swój udział Ludwikowi Olechno.³

W 1914 r. cała zabudowa osady młyńskiej i folwarku została spalona. Po pożarze wzniesiono drewniany budynek tzw. serowni – mleczarki, początkowo służący jako dom mieszkalny właścicieli. W 1916 r. zbudowano murowany dom mieszkalny, a w 1919 r. drewniany dwór. Wzniesiono nowe budynki gospodarcze usytuowane wokół prostokątnego dziedzińca przed dworem. Młyna nie odbudowano. Na wschód i zachód od dziedzińca posadzono nowe sady, które zajęły m.in. teren dawnego ogrodu. Przy granicach sadów posadzono szpalery jesionów i lip. Zachowana została stara aleja dojazdowa obsadzona klonami, lipami i topolami. Pozostawiono też 3 stare lipy rosnące na dziedzińcu i stary drzewostan w otoczeniu dawnej osady młyńskiej. Całość założenia zajmowała obszar o powierzchni około 4 ha.

W 1938 r. w obrębie starej kompozycji powstało gospodarstwo Ludwika Olechny, który zajął murowany dom wzniesiony w 1916 r.

Po II wojnie światowej Raczkowie – spadkobiercy przedwojennych właścicieli – nadal pozostawali właścicielami obiektu, gdyż nie obejmowała go reforma rolna. Wznieśli oni w centrum założenia różne nowe budynki gospodarcze. Dawny folwark w tym czasie zwolna upodabniał się do typowych zagród chłopskich. Stare okazy drzew przy dworze i dziedzińcu zniszczyły wichury 1954 i 1957 roku. Pozostałe ponad stuletnie drzewa wycięto w latach 1967-1968. Nieużywany staw młyński zarósł szuwarami, a jego otoczenie zajęły lasy. Zlikwidowany został sad w zachodniej części założenia, a obrzeża części wschodniej porosły młodymi zagajnikami.⁴

Do lat 80, XX w. w Chobotkach przetrwały: dwór i inne budynki wzniesione w okresie międzywojennym, system dróg dojazdowych przy granicach założenia, wnętrze sadu leżące na wschód od zabudowań, staw, resztki nasadzeń alei dojazdowej oraz fragmenty dwóch szpalerów (lipowego i jesionowego) posadzonych w okresie międzywojennym przy granicach zachodniej części ogrodu. Mimo ekspansji naturalnych zbiorowisk leśnych, roślinność założenia składała się w tym czasie z zaledwie 17 gatunków drzew i krzewów. Wiekiem wyróżniało się tam kilka drzew pozostałych z dawnej alei; dąb o średnicy pnia 120 cm, pochodzący z początku XIX w., dwie topole szare o średnicy pni po 140 cm, posadzone w I połowie XIX w. oraz klon i lipa pochodzące z II połowy XIX w. Szczątki dawnej kompozycji, osłonięte z dwóch stron lasami i zaroślami, nie posiadały już większych walorów widokowych.⁵

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

Źródła:

¹ Jabłonowski Aleksander, Podlasie, t. I, Warszawa 1908-1910, s. 120; Maroszek Józef, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenia folwarczno-ogrodowego w Chobotkach Kolonii, Białystok 1979, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 27, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego, Stan z 1988 roku. Część szczegółowa, t. 1, Białystok 2000, s. 69

² Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, Warszawa 1880-1900, cz. 1, s. 309

³ AP Białystok, Okręgowy Urząd Ziemski w Białymstoku, nr 83 i 220

⁴ Informacje ustne Gromadzkiego Stanisława, zam. w Chobotkach

⁵ Maroszek Józef, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenia folwarczno-ogrodowego w Chobotkach Kolonii, Białystok 1979, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 27, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego, Stan z 1988 roku. Część szczegółowa, t. 1, Białystok 2000, s. 70

Inne źródła:

AP Białystok, Grodzieńska Komisja Lustracyjna, nr 36

Słowa klucze: Chobotki, ogród folwarcznyKategoria:folwarczny