Dębina

Ogród dworski – eklektyczny, ozdobno-użytkowy, powstały po 1871 r.

Dawna nazwa: Boguszewska Dacza

Gmina: Krypno

Położenie obiektu: na polanie z trzech stron otoczonej lasem dębowym (dziś mieszanym), porastającym stok wzgórza opadającego do bezimiennego strumienia, płynącego doliną tzw. suchej Nereśli, a z czwartej sąsiadującej z polami uprawnymi należącymi do nieistniejącego dziś majątku z siedzibą dworską w Peńskich

Plan założenia dworsko-ogrodowego w Dębinie - stan z 1988 r.
Plan sporządzony dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego z 1988 r.

W 1871 r. z lasów państwowych odsprzedano majątek leśny zwany Boguszewską Daczą, który nabył Mikołaj Trochimowski.¹ Właściciel ten zbudował wówczas drewniany dwór na polanie otoczonej lasem, w którym pozostawił część roślinności leśnej (m.in. dęby) oraz dosadził lip, klonów i dębów. Zasadził też szpalery drzew ozdobnych na granicach założenia i drzewa w alei dojazdowej przy drodze prowadzącej od gościńca Peńskie – Czechowizna. We wnętrzach ogrodu, poza nasadzeniami ozdobnymi rosły również drzewa i krzewy owocowe. Całość kompozycji zajmowała obszar o powierzchni około 4,5 ha.²

W 1906 r. Boguszewską Daczę odziedziczyły córki Mikołaja – Zofia Zarina i Natalia Morawiecka, które wkrótce rozsprzedały majątek.³ W ten sposób powstała wieś kolonijna zwana Dębiną.

Centrum majątku z założeniem dworsko-ogrodowym zakupił Ołdakowski, który około 1911 r. sprzedał je Józefowi Smułko. Efektem tego było rozebranie dworu i budynków gospodarczych oraz ulokowanie w dworskim ogrodzie zagrody chłopskiej. Pozostawiono nasadzenia ozdobne przy granicach ogrodu i w sąsiedztwie budynku mieszkalnego oraz sad, jednak degradacja obiektu spowodowała wyniszczanie kompozycji wnętrz i likwidację podziałów wewnętrznych ogrodu.

Po śmierci Józefa Smułko około 1938 r. dawną siedzibę dworską (teraz już noszącą nazwę Dębina) przejął najpierw jego syn Mieczysław (zm. około 1978 r.), a później przejęła ją jego córka Stanisława Kulikowska.⁴

Widok na ogród dworski w Dębinie z drogi dojazdowej - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2292

Obiekt nie przeszedł burzliwych przemian w czasie wojen światowych i nie została przejęty na cele reformy rolnej, ale stale ubywało w nim roślinności ozdobnej i w końcu z dawnego układu kompozycyjnego pozostały nikłe resztki. Najstarsze zachowane do lat 80. XX w. z dawnej kompozycji drzewa pochodziły z końca XVIII w. lub z początku wieku XIX. Były to lipa o średnicy pnia 120 cm i 2 dęby o średnicy pni 110-112 cm. Inne lipy (o średnicy pni 80-90 cm) zasadzono około 1871 r. Poza starymi lipami i dębami rosły tu stare graby, jesiony, klony i grochodrzewy z II połowy XIX w. i z I połowy wieku XX. Stare drzewa rozproszone były w przestrzeni, a tylko część starodrzewu grupowała się w alei dojazdowej i w szpalerze na granicy ogrodu od strony pól. Poza tym, na terenie obiektu rosła spora ilość krzewów ozdobnych (pigwowiec japoński, leszczyna pospolita, śnieguliczka biała, lilak pospolity). Łącznie rosło tu w tym czasie tylko 18 gatunków drzew i krzewów, obiekt nie posiadał walorów widokowych, wtopiony był w ścianę lasu i widać go było jedynie z pól i z drogi do Czechowizny.⁵

Ewa Bończak-Kucharczyk
Maroszej Józef 

Źródła:

¹ Dikov Aleksy, Spisok zemlevladenii v Grodnenskoj gubernii, Grodno 1890

² Bończak-Kucharczyk Ewa, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Dębinie, Białystok 1986, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

³ AP Białystok, Starszy Notariusz Grodzieński, nr 6340 i 6584

⁴ Informacje ustne Kulikowskiej Stanisławy, zam. w Dębinie

⁵ Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Werpachowska Janina, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Dębinie, Białystok 1986, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 34, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego, Stan z 1988 roku. Część szczegółowa, t. 1, Białystok 2000, s. 82

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród dworski, Dębina, józef maroszekKategoria:dworski