Droblin

Ogród dworski - barokowy, ozdobny, powstały w XVIII w. jako część większej kompozycji dworsko-ogrodowej w wyniku przebudowy wcześniejszej, powstałej w XVI w. siedziby dworskiej, w II połowie XIX w. nieco przebudowany w duchu krajobrazowym

Dawna nazwa: Droblin

Gmina: Leśna Podlaska

Położenie obiektu: na otwartym terenie, na południowy-wschód od wsi, nad rzeką Klukówką (na południowy-zachód od doliny tej rzeki)

Początki założenia dworsko-ogrodowego w Droblinie sięgają XVI wieku, kiedy to Droblin należał do Hinczów, z których w roku 1580 „ślachetny N. Hińcza dał z włók ziemskich 10 po gr 15".¹ Była to wówczas niewielka włość jednowioskowa, a we dworze droblińskim rezydował jej właściciel.

Na przełomie XVI i XVII wieku była to zapewne siedziba niezbyt wielka, składająca się z dworu, zabudowań gospodarczych, stawów rybnych i sąsiadującego ze stawami ogrodu użytkowego. W wieku XVII wykształciła się w Droblinie barokowa kompozycja, której kwaterowy ogród (zapewne głównie użytkowy) powiązany był z wsią prostą drogą. Z ogrodu (zajmującego w przybliżeniu teren użytkowany w latach 80. XX w. przez szkołę) biegła w kierunku północno-wschodnim grobla między stawami, a do zabudowań i ogrodu prowadziła także druga droga od strony południowo-zachodniej. Kwaterowy ogród otoczony był dookoła alejami lub szpalerami drzew. Niewykluczone, że reprezentował on typ ogrodu włoskiego o przeważających cechach użytkowych, ale z pewnymi elementami ozdobnymi (oprócz alei i szpalerów mogły tam np. rosnąć sadzone przy granicach części kwater wypełnionych roślinami użytkowymi kwiaty lub żywopłoty, a także występować inne elementy ozdobne, jak studnie czy cienniki), kwatera sąsiadująca z dworem mogła też mieć charakter ozdobny.²

W wieku XVIII Droblin nadal stanowił własność Hińczów,³ którzy znacznie rozbudowali to założenie. Powstał wówczas barokowy, ozdobny park z aleją dojazdową, wykorzystujący elementy wcześniejszego ogrodu kwaterowego. W osiemnastowiecznej kompozycji można też było dostrzec pewne cechy stylu klasycystycznego przejawiające się np. otwarciem dalekiego widoku poprzez stawy na dolinę rzeki i położony za nią dwór w Bukowicach, a także przeprowadzeniem skośnej alei biegnącej od dworu między stawami do północnego rogu założenia. Ówczesny dwór stał w rejonie późniejszego budynku dworskiego u zbiegu osi kompozycyjnych podkreślonych drogami. Przed dworem mieściło się kwadratowe wnętrze otoczone alejami lub szpalerami (zapewne był tu dziedziniec), a za dworem - pomiędzy nim a stawami - leżało drugie wnętrze, prostokątne, zapewne stanowiące salon ogrodowy, przecięte drogą wybiegającą na groblę między stawami. Pozostałe części ogrodu także miały regularną kompozycję, otaczały je aleje lub szpalery, a niektóre z nich wypełniały prawdopodobnie boskiety, zaś inne uprawy użytkowe. Przypuszczanie część gospodarcza sąsiadowała bezpośrednio z parkiem i zlokalizowana była albo w sąsiedztwie drogi do wsi, albo w sąsiedztwie alei dojazdowej prowadzącej do dworu od południowego-zachodu.⁴

Powstała w XVIII w. kompozycja uzupełniana była nasadzeniami także w I połowie XIX w. Schemat rozplanowania założenia na przełomie XVIII i XIX w. przedstawia szkic nr 1.

Schemat rozplanowania założenia dworsko-ogrodowego w Droblinie w końcu XVIII i na początku XIX w. - próba rekonstrukcji

W I połowie XIX w. Droblin nadal należał do Hińczów (rodzina ta posiadała go nieprzerwanie przez około 300 lat, co na ziemiach polskich było dość rzadkie). W 1820 r. stanowił własność Józefa Hińczy, który przejął go po ojcu Ignacym, który z kolei odziedziczył go po rodzicach - Łukaszu i Agnieszce z Chomińskich.⁵

Zapewne około połowy XIX w. dobra droblińskie nabyli Wężykowie - ród nabierający wówczas znaczenia i skupiający w swych rękach rozległe włości (Witulin, Nosów, Wólką Nosowską, Styrzyniec).⁶ Znacznie rozbudowali oni folwark, nie naruszając jednak zasadniczo kompozycji istniejącego parku, w którym mniej więcej na miejscu starego dworu wzniesiono około połowy XIX w. nowy, murowany późnoklasycystyczny budynek dworski (istniejący do dzisiaj), a na wschód od dworu wybudowano budynek oficyny lub rządcówki. Nowe zabudowania gospodarcze i osady folwarcznej wzniesione zostały na południowy-zachód i na zachód od dworu i zajęły duży teren ograniczony od południowego-zachodu i zachodu drogami dojazdowymi. Na wschód od alei dojazdowej (a na południe od parku) wzniesiono kolejne zabudowania. Stare kwadratowe wnętrze przed dworem otoczone z trzech stron alejami wypełnił teraz kolisty podjazd. Nadal istniało też prostokątne wnętrze ogrodowe położone między dworem a stawami, z którego wybiegała droga na groblę między stawami, prowadząca też dalej za stawami do granicy parku. Stąd rozciągał się widok na dolinę rzeki i położony za nią dwór w Bukowicach. Przy stawach rosły szpalery drzew. Część parku leżąca na zachód od drogi z pałacu do stawów, a na północ od drogi do wsi, została prawdopodobnie w II połowie XIX w. przekomponowana w duchu krajobrazowym, brak jednak bliższych informacji o tej przebudowie. Całość kompozycji uzupełniały prostokątny sad, położony na południowy-wschód od dworu i parku oraz wiatrak stojący na południowy-zachód od założenia (na miejscu późniejszego wiatraka), na południe od skrzyżowania dróg do wsi, do Leśnej Podlaskiej i do Kol. Poprzeczna. Od zabudowań gospodarczych i osady folwarcznej (zajmującej zachodni róg założenia), które stopniowo zajęły cały teren położony między parkiem a aleją dojazdową, drogą do Leśnej Podlaskiej i drogą do wsi, park odgrodzony był kamiennym murem. Całość rozbudowanej w II połowie XIX w. kompozycji zajęła obszar o powierzchni około 14 ha, a nadany wówczas założeniu kształt utrzymywał się z niewielkimi zmianami do czasów II wojny światowej.⁷

W 1881 r. Droblin stanowił własność Wilhelma Wężyka, a obszar majątku wynosił wtedy 946 morgów (około 473 ha), z czego grunty orne i ogrody zajmowały 640 morgów, łąki 112, pastwiska 8, lasy 146, a nieużytki i place 40 morgów. Stały tu 3 budynki murowane i 13 drewnianych. Do majątku należały też młyn wodny na rzece Klukówce oraz stawy i sadzawki zarybione, przynoszące niezły dochód. Wykorzystywano także pokłady torfu.⁸

Na przełomie XIX i XX w. majątek Droblin przechodził szereg zmian własnościowych. Około 1900 r. dobra te, zapewne drogą koligacji rodzinnych, przeszły na własność Przesmyckich.⁹ Przed 1906 r. odkupił je od Przesmyckich Wacław Młodzianowski, a w 1908 r. wraz z ręką córki Wacława Młodzianowskiego - Heleny przeszły one na Aleksandra Tukalskiego Nielubowicza. W rękach Nielubowiczów pozostawały do 1921 r.¹⁰

Częste zmiany własności nie przyniosły zasadniczych zmian w parku. Powstały natomiast nowe budynki w części gospodarczej, m.in. czworak wzniesiony na zachód od dworu przez Wacława Młodzianowskiego.¹¹ Poza tym, na południowy-zachód od założenia, przy skrzyżowaniu drogi do wsi z drogą do Kolonii Poprzeczna ustawiono murowaną kapliczkę z figurą Matki Boskiej.

Po 1921 r. za długi wobec Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego majątek został przejęty na własność Państwa.¹² Następnie część gruntów majątku została rozparcelowana, a ośrodek (obejmujący siedlisko dworskie) wydzierżawiano zmieniającym się dzierżawcom, z których ostatnim przed II wojną światową był Jerzy Rudzki.¹³ Dzierżawcy nie wprowadzali żadnych istotnych zmian w zastanej kompozycji założenia, co potwierdzają plan gruntów majątku Droblin z 1921 r. oraz Mapa Taktyczna WIG z 1831 roku.¹⁴ Niestety źródła te nie pokazują kompozycji parku i dość schematycznie przedstawiają poszczególne części założenia. Można jednak zauważyć, że obraz założenia w omawianym okresie niewiele odbiegał od stanu z końca XIX w. Przybyło jedynie budynków w części gospodarczej i wzniesiono na południowy-wschód od sadu długi budynek owczarni, przy którym posadzono szpalery krzewów. Na południowy-zachód od zabudowań gospodarczych nadal stały czworaki i towarzyszące im budynki wchodzące w skład osady folwarcznej.

W czasie II wojny światowej majątek był administrowany przez Niemców i mieściła się tu siedziba klucza dóbr składającego się z majątków w Witulinie, Ludwinowie i Droblinie.¹⁵ Zarówno w czasie działań 1939 r., jak i podczas działań roku 1944 teren założenia nie uległ zniszczeniu.

W roku 1944 grunty majątku zostały rozparcelowane, a niewielki ośrodek wydzierżawiał Władysław Lipiński, który do 1947 r. zamieszkiwał we dworze. W jednym z czworaków mieściła się wówczas szkoła podstawowa, którą w 1947 r. przeniesiono do dworu, po czym w tym samym roku dokonano ostatecznego podziału własnościowego założenia, w którego wyniku szkoła otrzymała teren bezpośrednio przylegający do dworu, a sady, część gospodarczą i część parku rozsprzedano okolicznym rolnikom.¹⁶ Spowodowało to zniszczenie wszystkich (z wyjątkiem drewnianego budynku mieszkalnego) zabudowań części gospodarczej i osady folwarcznej. Zniszczono także większość roślinności użytkowych części kompozycji, wycięto sad oraz całkowicie zniszczono kompozycję zachodniej części parku. Zaniedbane stawy częściowo uległy likwidacji, a częściowo zarosły. W użytkowanej przez szkołę części parku także wycięto stare drzewa pozostawiając tylko stare szpalery i aleje. W sąsiedztwie dworu umieszczono boiska oraz ustawiono murowany budynek gospodarczy i ubikację. Starą oficynę (lub rządcówkę) przebudowano na oborę, a teren szkolny częściowo ogrodzono siatką. Miejsce zniszczonych części założenia zajęły pola uprawne lub łąki, a także nowe zabudowania (świetlica, magazyn, budynek gospodarczy, obora i stodoła). Ponadto rozebrano stary wiatrak dworski, a na jego miejscu postawiono nowy, należący do Stefana Wieczorka.¹⁷

Do lat 80. XX w. zachowały się w Droblinie niektóre elementy pochodzące z kompozycji siedemnastowiecznej - niektóre drogi (droga ze wsi, droga w alei dojazdowej do obecnego dworu i fragment drogi biegnącej po groblach między stawami) i zapewne południowo-zachodnia granica stawów leżących na północny-wschód od obecnego dworu, a także przebieg alei i szpalerów otaczających wnętrze przed dworem. Z kompozycji osiemnastowiecznej przetrwały: wnętrze przed dworem, otaczające to wnętrze drogi i część drzew z nasadzeń przy tych drogach, staw położony na północny-zachód od dworu, fragmenty dwóch innych stawów, widok przez staw na dolinę rzeki, część drzew szpalerów między stawami (na północ od dworu), aleja dojazdowa obsadzona topolami, drzewa ze szpaleru rosnącego zachodniej granicy założenia (na zachód od stawów) , trzy drzewa ze szpaleru przy dawnym sadzie oraz drogi jezdne otaczające założenie (droga do Leśnej Podlaskiej i droga do wsi). Z kompozycji wprowadzonej w II połowie XIX w. do lat 80. XX w. zachowały się: dwór, budynek dawnej oficyny lub rządcówki (przebudowany na oborę), część szpalerów przy wnętrzu przed dworem, część drzew ze szpalerów przy stawach, kilka drzew z wnętrza parkowego położonego między dworem a stawami, kilka drzew przy drodze do wsi, drewniany budynek mieszkalny (dawniej użytkowany przez pracowników folwarcznych) oraz miejsce lokalizacji wiatraka. Z zachowanych elementów wprowadzonych później wymienić należy murowaną kapliczkę z figurą Matki Boskiej oraz nasadzenia lilaków przy drodze łączącej dwór ze wsią, nasadzenia karagan przy alei dojazdowej i kilka drzew w parku.¹⁸

Mimo, że na bardzo zniszczonym terenie założenia przetrwała jedynie niewielka liczba starych drzew, rosły wśród nich cenne egzemplarze osiemnastowieczne i sadzone w I połowie XIX w. Poza tym, rosło tu także niewiele drzew młodych i krzewów (zgrupowanych w sąsiedztwie dworu i przy drogach), gdyż większość dawnej kompozycji zajmowały pola uprawne i łąki. Z dawnego sadu przetrwały tylko 3 jabłonie, a z dawnych żywopłotów jedynie lilaki przy drodze ze wsi. Część terenów dawnych stawów oraz brzegi stawów jeszcze istniejących porastały gęste zarośla. Przy dworze istniały niewielkie kwietniki, a przy siatce ogradzającej teren szkolny od północnego-zachodu rosły żywopłoty z karagan, zaś stare krzewy karagan zachowały się tylko wzdłuż alei dojazdowej pomiędzy topolami. Starodrzew parku grupował się w alejach i szpalerach: w alei dojazdowej, wokół wnętrza przed dworem, nad stawami, wzdłuż zachodniej granicy założenia oraz w alei przy drodze do Leśnej Podlaskiej. Pojedynczo rosło tylko 5 starych drzew na terenie leżącym na północny-wschód od dworu. Ponadto, na wschód od alei dojazdowej rosły 3 stare jesiony, ale i te pochodziły ze starego szpaleru wyznaczającego zachodnią granicę sadu dworskiego.¹⁹

Najstarszymi drzewami obiektu były pochodzące z końca XVIII w. lub z początku wieku XIX jesiony wyniosłe o średnicach pni 90-135 cm rosnące w szpalerach między stawami i wzdłuż zachodniej granicy założenia oraz dwie lipy drobnolistne o średnicach pni 105 i 120 cm, rosnące na południowy-zachód od dworu, a także jesion wyniosły o średnicy pnia 120 cm, rosnący w alei otaczającej wnętrze przy dworze od południowego-zachodu. Część z nich miała charakter pomnikowy. Z I połowy XIX w. pochodziły topole alei dojazdowej, jesiony i lipy w szpalerze między stawami o średnicach pni 70-90 cm, a także jesiony i lipa przy zachodniej granicy założenia o średnicach pni 70-80 cm, kilka lip ze szpalerów przy wnętrzu obok dworu o średnicach pni 70-80 cm, kasztanowiec o średnicy pni 83 cm, rosnący na północny-wschód od dworu oraz 3 jesiony o średnicach pni 85 cm, pozostałe ze szpaleru rosnącego przy dawnym sadzie. Z II połowy XIX w. pochodziły pozostałe stare drzewa założenia - lipy, jesiony, topole, kasztanowce, dąb, modrzew i 5 grabów, które osiągały 55-70 cm średnicy pni. Tylko 3 stare jabłonie i 8 drzew ozdobnych pochodziło z początku XX w. (miały one 40-45 cm średnicy pni). Ogółem występowały w tym czasie na terenie założenia 33 gatunki drzew i krzewów.

W wyniku zniszczenia większości kompozycji rola obiektu w krajobrazie uległa znacznemu zmniejszeniu. Nadal jednak przyciągały wzrok drzewostan alei dojazdowej, stare drzewa otaczające wnętrze przy dworze i stare drzewa w północnej części założenia. Po wytrzebieniu części roślinności parku był też z daleka widoczny sam budynek dworu. Zachował się także widok przez groblę między stawami na dolinę rzeki, chociaż same stawy utraciły swoje walory estetyczne.²⁰

Obecnie dwór wraz z częścią dawnego parku stanowi własność prywatną. Dwór został wyremontowany oraz przystosowany do pełnienia funkcji hotelowych (znajduje się tu czterogwiazdkowy hotel i SPA). Uporządkowano też otoczenie tego budynku i wykonano projekty odnowy części parku.

Ewa Bończak-Kucharczyk

Dwór w Droblinie - stan współczesny
Publ. www.ciekawepodlasie.pl

Źródła:

¹ Źródła dziejowe, t. XIV, Małopolska, wyd. Pawiński A., Warszawa 1885, Rejestr poborowy 1580 r., s. 77

² Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenie dworsko-ogrodowego w Droblinie, Biała Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

³ AP Lublin, Państwowe Biuro Notarialne w Białej Podlaskiej, Akta hipoteki, nr 85, Księga hipoteczna dóbr Droblin

⁴ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenie dworsko-ogrodowego w Droblinie, Biała Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

⁵ AP Lublin, Państwowe Biuro Notarialne w Białej Podlaskiej, Akta hipoteki, nr 85, Księga hipoteczna dóbr Droblin

⁶ Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. II, Warszawa 1881, s. 146-147, hasło Droblin

⁷ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenie dworsko-ogrodowego w Droblinie, Biała Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

⁸ Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. II, Warszawa 1881, s. 146-147, hasło Droblin

⁹ Kronika Szkoły Podstawowej w Droblinie, s. 3

¹⁰ AP Lublin, Państwowe Biuro Notarialne w Białej Podlaskiej, Akta hipoteki, dissoluta, Plan gruntów rozparcelowanego majątku państwowego Droblin; AP Lublin, Państwowe Biuro Notarialne w Białej Podlaskiej, Akta hipoteki, nr 84

¹¹ Kronika Szkoły Podstawowej w Droblinie

¹² AP Lublin, Państwowe Biuro Notarialne w Białej Podlaskiej, Akta hipoteki, dissoluta, Plan gruntów rozparcelowanego majątku państwowego Droblin

¹³ Informacje ustne Trandy Józefa, zam. w Droblinie oraz Lewczuka Antoniego, zam. w Droblinie

¹⁴ AP Lublin, Państwowe Biuro Notarialne w Białej Podlaskiej, Akta hipoteki, dissoluta, Plan gruntów rozparcelowanego majątku państwowego Droblin; Biblioteka Uniwersytecka KUL w Lublinie, Zbiory Kartograficzne, nr M 1720, Mapa taktyczna WIG, Skala 1:100000, ok. 1927 r., pas 40, słup 36, Biała Podlaska, druk Warszawa 1931

¹⁵ Informacje ustne Trandy Józefa, zam. w Droblinie

¹⁶ Informacje ustne Mitury Krystyny, kierownika Szkoły Podstawowej w Droblinie; Kronika Szkoły Podstawowej w Droblinie

¹⁷ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenie dworsko-ogrodowego w Droblinie, Biała Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

¹⁸ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenie dworsko-ogrodowego w Droblinie, Biała Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

¹⁹ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenie dworsko-ogrodowego w Droblinie, Biała Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

²⁰ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenie dworsko-ogrodowego w Droblinie, Biała Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród dworski, DroblinKategoria:dworski