Jodłówka

Ogród dworski – eklektyczny, łączący kompozycje regularne i swobodne, powstały po 1886 r., powiększony na przełomie XIX i XX w.

Dawna nazwa: Jodłówka

Gmina: Dubicze Cerkiewna

Położenie obiektu: na płaskim terenie, na śródleśnej polanie przeciętej drogą z Wojnówki do Starzyny

Plan założenia dworsko-ogrodowego w Jodłówce - stan z 1988 r.
Plan sporządzony dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego z 1988 r.

Jodłówka powstała na terenie należącym pierwotnie do majtku Wojnówka (zob. Wojnówka). Przed 1886 r. stała tu leśniczówka należąca do rodziny Wołoncewiczów.¹ W 1886 r. ówcześni właściciele majątku – Samuel (ur. w 1867 r., zm. w 1948 r.) i Antonina z Podgórskich (ur. w 1872 r., zm. w 1936 r.) Wołoncewiczowie wznieśli w Jodłówce drewniany, zachowany do dziś dwór, przeznaczony do letniego wypoczynku. Przed frontem dworu, od wschodu, urządzono kolisty podjazd, a na zachód od dworu założono prostokątny sad, którego północną granicą biegła droga dojazdowa, obsadzona aleją składającą się z dębów i świerków. Sad przecinało kilka prostych dróg spacerowych, a od dworu, w kierunku południowym wyprowadzono aleję lipową wiodącą do lasu.

Na przełomie XIX i XX w. w Jodłówce osiadła córka Samuela Wołoncewicza – Kazimiera Mroczkowska, która po wyjściu za mąż przeniosła się tu na stałe. Wprowadziła ona tu szereg istotnych zmian. Wokół podjazdu wzniesione zostały budynki gospodarcze i (przy drodze dojazdowej) dwa domy dla fornali. Nowe drewniane zabudowania otaczały prostokątne wnętrze (z podjazdem pośrodku), którego granice wysadzono szpalerami brzóz i lip. Na zachód od prowadzącej do lasu alei lipowej i na południe od sadu założono park, zajmujący prostokątny teren, ograniczony od południa drogą przez las. Park ten posiadał swobodną kompozycję dróg i nasadzeń składających się głównie z lip, grabów, świerków, brzóz, klonów, grochodrzewów, czeremch i różnych gatunków krzewów ozdobnych (w tym licznych lilaków). W parku stały altany i piwnica lodownia, a w jednym z wnętrz urządzono kort tenisowy. Poza parkiem zostały posadzone krzewy ozdobne przy drogach spacerowych w sadzie oraz brzozy, lipy i świerki przy drodze dojazdowej (obok starych drzew alei), a także brzozy i świerki wokół podjazdu. Otoczenie dworu i podjazdu przyozdobiono dodatkowo kilkoma kwietnikami. Całość kompozycji zajęła teren o powierzchni około 7 ha.²

W okresie międzywojennym Jodłówka stanowiła własność bywającego tu często Samuela Wołoncewicza (wzm. w 1928 r.),³ a po śmierci Kazimiery Mroczkowskiej mieszkała tu stale jej córka Maria. Mąż tej ostatniej – Zenon Krogulec – władał tym majątkiem do czasów II wojny światowej. Kompozycja założenia nie uległa w okresie międzywojenny większym zmianom. Dosadzono tu tylko trochę drzew i krzewów ozdobnych, w tym lipy przy południowej granicy parku.⁴

W latach 1939-1941 wycięto większość drzew ozdobnych parku i wiele innych drzew w pozostałych częściach założenia.

Po wojnie majątek rozparcelowano, przy czym lasy i park przejęło Nadleśnictwo Bielsk Podlaski, a zabudowania i sad przekazano Wojskom Ochrony Pogranicza. Później z parku usunięto resztki rosnących tu wcześniej drzew, a jego teren zalesiono. Zdewastowane przez Wojska Ochrony Pogranicza budynki gospodarcze rozebrano przed 1954 r.

Po opuszczeniu Jodłówki przez wojsko dwór użytkowała w latach 1954-1968 szkoła podstawowa, którą przeniesiono następnie do Starzyny. Wówczas północną część założenia przejął ponownie Zenon Krogulec, który przed śmiercią (zm. w 1976 r.) rozpoczął remont dworu trwający jeszcze w 1979 r. Budynek ten i część ogrodu użytkowane były przez jego córkę – Małgorzatę Krogulec, zamieszkałą na stałe w Warszawie.

Ogród dworski w Jodłówce - widok na dwór i podjazd od północy, z terenu dawnego dziedzińca - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 1835

Do lat 80. XX w. z dawnej kompozycji, oprócz dworu, przetrwały: jeden z dwóch domów dla fornali, podjazd obsadzony świerkami, część drzew alei przy drodze dojazdowej, aleja lipowa wiodąca do lasu, część drzew rosnących w sąsiedztwie nieistniejących już budynków gospodarczych, kilka drzew obok dworu oraz nieliczne drzewa owocowe w sadzie.

Ogród dworski w Jodłówce - widok na dwór i jego otoczenie z terenu dawnego sadu - stan z 1988 r.
W głebi dawny dom dla fornali z przełomu XIX i XX w.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 1836

Wnętrze dawnego ogrodu dworskiego w Jodłówce - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 1837

Oprócz starych drzew sadzonych na przełomie XIX i XX w. przetrwała do tego czasu grupa drzew sadzonych tuż po 1886 r.: 3 dęby przy drodze dojazdowej, 11 lip i dąb na południowy-wschód od dworu oraz blisko 40 lip z alei prowadzącej do lasu. Drzewostan ten uzupełniały drzewa liczące wówczas 40-50 lat, których część pochodziła z nasadzeń dokonywanych przed 1939 r., a ze względu na młody wiek uniknęła wycinek dokonywanych po 1944 r. (do tej grupy należały też drzewa w alei lipowej przy południowej granicy parku). Ogółem rosło w tym czasie w Jodłówce 17 gatunków drzew i krzewów, łącznie z gatunkami wchodzącymi w skład naturalnych zbiorowisk roślinnych i lasu porastającego teren dawnego parku. Cały obiekt pozostawał ukryty wśród lasów i nie odgrywał szczególnej roli w krajobrazie.⁵

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

Źródła:

¹ Dikov Aleksy, Spisok zemlevladenii v Grodnenskoi Gubernii, Grodno 1890, s. 247-248;

² Informacje ustne Krogulec Małgorzaty, zam. w Warszawie, właścicielki założenia w 1979 r. oraz Kowalczuk Małanii, zam. w Jodłówce; Bończak-Kucharczyk Ewa, Dokumentacja założenia dworsko-ogrodowego w Jodłówce, Białystok 1979, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 57, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog pakrów i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego, Stan z 1988 roku. Część szczegółowa, t. 1, Białystok 2000, s. 116

³ Księga adresowa Polski wraz z Wolnym Miastem Gdańskiem dla handlu, rzemiosła i rolnictwa, Bydgoszcz 1930, s. 1112; Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1935

⁴ Informacje ustne Krogulec Małgorzaty, zam. w Warszawie

⁵ Informacje ustne Krogulec Małgorzaty, zam. w Warszawie, właścicielki założenia w 1979 r. oraz Kowalczuk Małanii, zam. w Jodłówce; Bończak-Kucharczyk Ewa, Dokumentacja założenia dworsko-ogrodowego w Jodłówce, Białystok 1979, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 57, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parów i ogrodów zabytkowych dawnego województwa białostockiego, Stan z 1988 roku. Część szczegółowa, t. 1, Białystok 2000, s. 116-117

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród dworski, Jodłówka, józef maroszekKategoria:dworski