Kurnatowszczyzna

Ogród dworski – powstały po 1832 r., regularny, kwaterowy z nasadzeniami drzew i krzewów ozdobnych towarzyszącymi uprawom użytkowym

Dawna nazwa: Kurnatowszczyzna

Gmina: Sidra

Położenie obiektu: na zboczu wzgórza opadającym do doliny rzeczki Siderki, u zbiegu dróg ze Staworowa, Andrzejewa i Ludomirowa

Plan założenia dworsko-ogrodowego w Kurnatowszczyźnie - stan z 1988 r.
Plan sporządzony dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego z 1988 r.

Kurnatowszczyzna powstała w ten sposób, że w 1832 r. z należącego wtedy do Kazimierza Downarowicza majątku Andrzejewo (zob. Andrzejewo) wydzielono część gruntów, na których założono folwark, do którego przeniesiono część budynków gospodarczych z Andrzejewa. Posesorem tej części dóbr został Józef Dobrogost Kurnatowski (stąd nazwa obiektu), który wzniósł tu dwór przy drodze z Andrzejewa do Kniaziówki i Staworowa, przebiegającej wzdłuż jednej z pierzei prostokątnego podwórza gospodarczego. Z trzech pozostałych stron podwórze otaczały budynki hodowlane i magazynowe. Droga stanowiła też granicę prostokątnego, sąsiadującego z dworem ogrodu, otoczonego szpalerami lipowymi i klonowymi. We wnętrzu ogrodu sąsiadującego z dworem posadzono drzewa owocowe i krzewy ozdobne (m.in. głogi i leszczyny) oraz umieszczono dwie sadzawki. Inne kwatery sadu rozmieszczono w sąsiedztwie budynków gospodarczych między drogą z Andrzejewa do Staworowa a rzeką Siderką. Drogę z Andrzejewa obsadzono lipami i pełniła ona funkcję głównej alei dojazdowej. Całość kompozycji zajmowała ok. 9,5 ha.

W II połowie XIX w. Andrzejewem Kurnatowszczyzną władał syn Józefa Dobrogosta Kurnatowskiego – Zygmunt, który nie wprowadzał w swojej siedzibie większych zmian. W 1899 r. zakupiła majątek żona Zygmunta Kurnatowskiego – Irmina (zm. w czasie II wojny światowej), posiadająca go do 1939 r., chociaż w jej imieniu władał nim syn – Jerzy.

Podczas II wojny światowej część zabudowań spłonęła. W 1944 r. siedlisko dworskie otrzymali dawni fornale – Józef i Czesław Kamińscy. Następnie istniejące jeszcze stare budynki rozebrano, usunięto większość drzew ozdobnych i owocowych, a teren po ogrodach zamieniono na pastwiska i pola uprawne. Do końca lat 80. XX w. przetrwały tylko szczątki dawnej kompozycji: zarośnięte sadzawki, resztki alei dojazdowej i szpaleru na granicy sadu sąsiadującego z dworem, gdzie rosły jeszcze około stuletnie lipy. Zniszczone szczątki ogrodu nie pełniły już jednak w krajobrazie żadnej szczególnej roli (tym bardziej, że położone były w miejscu odosobnionym).

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

Źródła:

AP Białystok, Starszy Notariusz Grodzieński, nr 14.199

AP Białystok, Starostwo Powiatowe Sokólskie, s. 11

AP Białystok, Wojewódzki Urząd Ziemski w Białymstoku II

Dikov Aleksy, Spisok zemlevladenii v Grodnenskoj gubernii, Grodno 1890, nr 35, k. 4

Księga adresowa Polski wraz z Wolnym Miastem Gdańskiem dla handlu, rzemiosła i rolnictwa, Bydgoszcz 1930, s. 166

Korneluk Eugeniusz, Zawistowski Andrzej, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Kurnatowszczyżnie, Białystok 1981, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog Parków i grodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 82, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród dworski, Kurnatowszczyzna, józef maroszekKategoria:dworski