rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeLudwinów

Park dworski - krajobrazowy, powstały po 1820 r. na miejscu folwarku założonego w XVI wieku, którego regularna kompozycja o przeważających funkcjach użytkowych utrzymywana była i rozwijana do końca wieku XVIII

Dawna nazwa: Worgule

Gmina: Leśna Podlaska

Położenie obiektu: na terenie łagodnie opadającym ku północnemu-wschodowi do rzeki Klukówki (na wprost leżącego po drugiej stronie lasu z rezerwatem przyrody Chmielinie), w sąsiedztwie drogi ze starej Bordziłówki do Witulina (na północny-wschód od tej drogi) i na wprost drogi do położonej na południowy-zachód od założenia wsi Worgule

 

Dziewiętnastowieczna nazwa Ludwinów zastąpiła pierwotną nazwę tej miejscowości - Worgule.

Worgule wchodziły od XV wieku w skład dóbr bialskich należących najpierw do Jana Nassuty, a następnie do jego syna Jana Nassutowicza, a po nim do jego córki Anny, która wniosła dobra bialskie z fortunę Zabrzezińskich. Następnie dobra bialskie przeszły wraz z ręką córki tej ostatniej na Jerzego Illinicza, po czym zostały przed rokiem 1567 podzielone pomiędzy trzech synów Illinicza. W roku 1579 dobra te należały już do Radziwiłłów, którzy władali nimi aż do XIX wieku.1

Wieś Worgule po raz pierwszy pojawia się w spisach wsi dóbr bialskich z roku 1522.2 Można przypuszczać, że podobnie jak przy innych wsiach rozległych dóbr bialskich, także i w Worgulach znajdował się folwark. Dobra worgulskie obejmowały wsie Worgule i Jagodnicę oraz rozległe kompleksy leśne.

Kompozycja szesnastowiecznego folwarku w Worgulach nie jest znana. Brak również informacji historycznych o rozwoju tego założenia w XVII wieku. Najstarszy opis worgulskiego folwarku zawarty jest w inwentarzu z 1733 r., w którym wiele zabudowań opisano jako stare i zniszczone, z czego można wnosić, że istniały już co najmniej na przełomie XVII i XVIII wieku.

„1. Wjeżdżając od Leśny wrota stare, złe z tarcic na biegunach wpół odmykające się z furtą draniczną, dach reperacji potrzebuje, od tych parkan z dylów idzie naokoło gumna do szopy... w tym wrota na pole stare, złe, niepokryte... 2. Po lewej ręce budynek stary z gankiem starym na słupach gontami pobity, reperacji potrzebuje... Od tego do drugiego budynku laskowanie koło ogródka z drzwiczkami. 3. Przy tym sernik na słupach pochylony dranicami pobity... 4. Budynek stary duży, przed nim ganek na słupach wiązanych ale reperacji potrzebuje, ten dranicami pobity... Od ogrodu słomą pokryty ale obdarty wierzch... za alkierzem laskowanie koło ogrodu. 5. W ogrodu sernik dobry, na dole komórka... 6. Za tym wrota stare w parkanie, którego tylko kilka dylów... 7. Za tymi komórka nowa... 8. Za komórką chlewków cztery pod jednym dachem słomą poszyte. 9. Za tą komórką... studnia, stara reperacji potrzebuje z zrębem. Zatem laskowanie koło ogródka. 10. Dalej owczarnia zaczęta budować, której tylko zrąb stoi. 11. Za tą stajnia z wrotyma podwójnymi... 12. Za tą chlewków 2... 13. Na gumno idąc wrota stare, złe z dranic, nie pokryte 14. Za tymi kawy po jednej stronie dylowane a z drugiej strony słomą pokryte... 15. Między kawami stodoła stara... 16. Przy tej stodole spichlerz nowy z przedgankiem 17. Na boku za spichlerzem obora z owczarnią... 34 dylów rżniętych 20 kłódek drzewa. Sadzawki. Sadzawka czysta ode dworu. Sadzawka wedle tej zielem zarosła. Pasieka. 2 ulów pszczół starych. 3 ulów pszczół młodych. 3 ulów próżnych. 2 krzaki wiśniowe. Chmielu tyk kilkadziesiąt znajduje się. Ogrody dworne 1. Ogródek przy wrotach od Leśnej, w tym nie masz nic tylko maku, pietruszki stąd będzie 2. Ogród od Leśnej i za pasieką zasiany jęczmieniem, konopiami, grochem, włoskim bobem i makiem, gdyż innego warzywa mało w tym. W tymże cebuli znajduje się kawałków siedem 3. Ogródek za chlewkiem jęczmieniem, grochem, ale mizerny 4. Ogród przy sadzawce kapustą zasadzony 5. Ogródek, w tym tylko maku 6. Ogródek u broda od Leśnej zasiany marchwią, botwiną i z rzadka pasternakiem, w tym pietruszki kawałków 2, ale bardzo rzadkie 7. Ogród od Jagodnicy zasiany żytem, konopiami i warzywami, grządek 20 marchwi, botwiny, ale mizerne".3

Z przytoczonego opisu wynika, że ówczesny folwark worgulski miał charakter użytkowy. Inwentarz nie wspomina o jakichkolwiek nasadzeniach ozdobnych, jednak duża liczba opisanych ogrodów i ogródków może wskazywać na to, że osobno opisano poszczególne części (kwatery) większego ogrodu (lub dwóch albo trzech ogrodów), które w takim przypadku musiały być od siebie oddzielone drogami przy których mogły rosnąć drzewa lub krzewy ozdobne, podobnie jak przy granicach folwarku.

W 1742 r. spisano kolejny inwentarz folwarku.

„Wrota. Wjeżdżając na podwórze do dworu wrota tarciczne z furtą na dwie strony odmykające się... między parkanem starym z dylów począwszy od szopy aż do ogródka albo ogrodu warzywnego od tychże wrót laskowanie w podwórzu od ogrodu aż do budynku starego, w nim furtka w lewo postąpiwszy Budynek stary, w nim teraz podstarości mieszka, przed nim jest ganek na 8 słupach ustawiony... Dach słomiany, stary, zły, częścią draniczny... Za tym budynkiem w lewo Sernik z komórką na dole z dylów bitych, dobry. Wrota w słupach z desek, stare, wpół odmykające się na pole z furtą starą... od tych wrót parkan stary z dylów bitych od budynku z drugiej strony aż do obory i laskowanie przy ogrodzie blisko wrót. Spichlerz z dylów bitych... słomą pokryty, za tym blisko Chlewków 4 i stajenka podstarościńska, przy tych jeszcze dojnik pod jednym dachem słomianym, starym, złym... przeciw tych, za spichlerzykiem Studnia blisko budynku podstarościńskiego w podwórzu, ocembrowana, stara z żurawiem i korytem... od tej studni w lewo postąpiwszy ku gumnowi Obora naokoło drewniana, niezła, słomą pokryta, dach nadpsowany... przy tejże oborze obok przystawiona Stajenka druga stara reperacji we wszystkim potrzebująca... przy tej chlewek stary drewniany... zaraz za chlewem Szopa na słomę z dylów... kawa za tą jest. Spichlerz dobry... dalej Serniczek mały na czterech słupach laskowany. Pasieka przy dworze, w której znajduje się krzak duży drzewa wiśniowego i gruszek kilka dzikich. Tamże ulów pszczół żywych N. 6, próżnych ulów N. 8, także chmielnik jest. Sadzawki przy tym folwarku trzy, jednak przy drugiej pierwsza od dworu duża z rybami, a mniejsza przy tej z rybami, trzecia zamniejsza wszystkie zarosła trzciną, pusta... Ogrody dworne. 2 ogrody duże, jeden od Leśny, drugi za pasieką. 2 ogrody niewielkie, jeden za chlewkami, drugi przy sadzawce, 2 ogrody niewielkie, jeden na oborzysku, a drugi pod Leśną nad brodem, 1 ogród w Jagodnicy do dworu należący".4

Opierając się na przytoczonym inwentarzu oraz na Mappie Gruntów Folwarku Worgulskiego y Wsi Jagodnicy, wykonanej w 1778 r., można stwierdzić, ze lokalizacja założenia nie uległa od 1742 r. zmianie, ale jego kompozycja uległa zapewne powiększeniu. Całość obejmowała kilka części funkcjonalnych:

  • dziedziniec otoczony zabudowaniami, położony w rejonie obecnego dworu, ale sięgający dalej na zachód (poza obecne granice kompozycji),
  • dwór, stojący przy dziedzińcu od jego zachodniej strony,
  • zabudowania gospodarcze zlokalizowane przy drodze z Leśnej do Jagodnicy i Terebeli, a naprzeciwko drogi do wsi Worgule,
  • 3 stawy (istniejące do dziś) położone obok siebie na północny-wschód od dziedzińca,
  • dwa większe ogrody warzywne położone na północ i północny-wschód od dziedzińca, z których jeden przylegał do stawów, dwa mniejsze ogrody warzywne, w tym jeden położony na wschód od stawów (na terenie obecnego pola uprawnego), a drugi położony na wschód od dziedzińca gospodarczego.

Północna i północno-zachodnia granica założenia wytyczona była przez rozlewiska wodne zajmujące teren sąsiadujący z obecnym rowem przecinającym park. Ponadto, widoczny był na mapie las położony na północ od tych rozlewisk, który został w czasach późniejszych włączony w obręb parku.

Do folwarku Worgule należał również rozplanowany w 1778 roku zwierzyniec, zwany Floryansvald (widoczny na mapie). Zajmował on teren leśny o powierzchni 27 włók, 5 morgów i 18 prętów (około 500 ha), zlokalizowany w rejonie dzisiejszego lasu Floria, około 3 km na północny-zachód od folwarku. Zwierzyniec posiadał kompozycje ośmiu dróg rozchodzących się promieniście, z kolistą drogą obiegającą punkt zbiegu.5

Zapewne na początku lat 20. XIX wieku Prokuratoria masy Radziwiłłowskiej rozsprzedająca wówczas dawne hrabstwo bialskie sprzedała folwark w Worgulach. Z uwagi na niezachowanie się dziewiętnastowiecznych inwentarzy dotyczących Worgul nie znamy dziś nazwiska nabywcy. Prawdopodobnie nowi właściciele osiedlili się na terenie folwarku i przypuszczalnie rozpoczęli działalność od poprawy jego stanu. Założeniu nadano bowiem wówczas ozdobny, reprezentacyjny charakter i generalnie zmieniono jego kompozycję.

Zapewne jeszcze przed połową XIX w. został wzniesiony murowany dwór, usytuowany na terenie dawniejszego dziedzińca. Na południowy-zachód od dworu, blisko budynku dworskiego wzniesiono drewnianą oficynę istniejącą do roku 1950.6 Nieco dalej na południowy-zachód stały inne zabudowania (kuchnia, kurnik i oranżeria). Część gospodarczą założenia przeniesiono za drogę do Bordziłówki - na południowy-zachód od założenia. Pozostały teren dawnego założenia przekomponowano nadając mu charakter parku krajobrazowego, do którego włączono istniejące trzy stawy. Od dworu, w kierunku północno-wschodnim biegła przez duże wnętrze parkowe daleka oś widokowa. We wnętrzu tym ustawiono na osi dworu figurę Matki Boskiej. Przed frontem dworu, na zakończeniu alei dojazdowej urządzono podjazd, zaś na północny-wschód od dworu wykopano niewielką sadzawkę. W pobliżu trzech starych stawów zbudowano kamienno-ceglany spichrz - lamus. Pomiędzy drogą do Jagodnicy a parkiem i zabudowaniami przy dworze założono sad. Całość kompozycji zajmowała obszar o powierzchni około 28 ha.

Roślinność parku skomponowano w formie swobodnych grup drzew i krzewów, między którymi biegły płynnie poprowadzone drogi spacerowe. Wykorzystano przy tym rosnące tam już wcześniej drzewa. Kilka prostych alei przebiegało między parkiem a sadem, przy stawach i przy spichrzu. Zmeliorowano podmokły teren wyznaczający wcześniej północną granicę założenia, zamieniając mokradła na łąki, które po włączeniu w skład kompozycji stanowiły odtąd duże wnętrze w centrum parku, gdyż po melioracji włączono w skład kompozycji również i stary las rosnący na północ od dawnego założenia, w którym poprowadzono drogi spacerowe, prześwietlono polany i otwarto widoki na rozlewiska rzeki Klukówki oraz na kościół w Leśnej Podlaskiej. Inny dukt widokowy wyprowadzono od dworu na północny-wschód pomiędzy grupami drzew parkowych. Zasadzono też aleję lipową przy drodze łączącej Bordziłówkę z Jagodnicą - na odcinku od rowu z wodą wychodzącego z założenia i przecinającego drogę do lasu rosnącego mniej więcej w połowie drogi między założeniem a Jagodnicą. Dzięki różnogatunkowym, dobrze skomponowanym nasadzeniom, dużym wnętrzom ogrodowym, bezpretensjonalnemu wyposażeniu i wykorzystaniu naturalnych zbiorowisk roślinnych stworzono malowniczą kompozycję ogrodową wysokiej klasy artystycznej, której nadano nazwę Ludwinów, w odróżnieniu od części gospodarczej założenia, zwanej jeszcze wciąż folwarkiem worgulskim.7 Nazwa Worgule w odniesieniu do założenia funkcjonowała zresztą nadal (obok nazwy Ludwinów), co potwierdza Mapa Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego z 1839 r.8

W roku 1884 dobra worgulskie składały się z folwarków Worgule i Jagodnica oraz przyległości Ludwinów i Zaberbecze alias Sobszczyzna i z lasu Florya, przy czym folwark Worgule z przyległością Ludwinów miał gruntów ornych i ogrodowych morgów 623, łąk morgów 134, pastwisk morgów 231, lasu morgów 330, nieużytków morgów 24, budynków murowanych 6, a drewnianych 19.9 Dobra te znajdowały się w końcu XIX wieku w rękach Szelińskich, którzy posiadali je aż do II wojny światowej. Ostatnią przed wojną właścicielką dóbr była Maria Szelińska.

Sądząc po stanie zachowanej kompozycji, założenie parkowe w Ludwinowie od połowy XIX w. aż do czasów II wojny światowej nie uległo zasadniczym zmianom. Wzbogacano i wymieniano w tym czasie nasadzenia parkowe, jednak nie naruszając zasadniczej idei kompozycyjnej. Poza tym, przed I wojną światową na północ od dworu, a na północny-zachód od stawu pochowano fornala, który zginął śmiercią samobójczą. Na jego mogile wzniesiono istniejący do dzisiaj krzyż.10 Większe przeobrażenia zachodziły zapewne w części gospodarczej, gdzie pewnie remontowano stare zabudowania i wznoszono nowe. W okresie międzywojennym w części gospodarczej stały: stodoła, stajnia, kuźnia, obora, chlew i szopa. Wszystkie obszerne i ustawione w czworobok. Pośrodku dziedzińca gospodarczego rosła wówczas okazała topola biała.11 Powierzchnia majątku w roku 1939 wynosiła około 481 ha.12

Po wybuchu II wojny światowej, we wrześniu 1939 r. dwór został zajęty przez Rosjan, którzy trzymali w nim krowy, a następnie przez Niemców, którzy zajmowali go do 1944 r. Administratorem niemieckim dóbr był wówczas niejaki Gielniak, były strażnik więzienny z Leśnej Podlaskiej.

Po przejściu frontu w roku 1944 majątek rozparcelowano, a resztówką (około 13 ha), obejmującą teren założenia administrowało wojsko polskie. W dawnym dworze urządzono wtedy mieszkania dla byłych pracowników folwarcznych, którzy zupełnie nie dbali o stan budynku. Jednocześnie niektórzy z mieszkańców dworu starali się go wykupić, ale ponieważ władze nie wyrażały na to zgody budynek pozbawiony należytej opieki ulegał szybkiej dewastacji.

Około 1950 roku resztówkę dawnego majątku przejęła od wojska Gminna Spółdzielnia w Leśnej Podlaskiej. Od roku 1956 resztówka ta była wydzierżawiana indywidualnym rolnikom (w roku 1981 dzierżawiło ją dziesięciu rolników). Teren założenia w wyniku braku opieki w okresie powojennym szybko niszczał. Proces ten w pierwszej kolejności dotknął zabudowań, które wszystkie z wyjątkiem spichrza - lamusa kolejno rozebrano lub zrujnowano. Między innymi w roku 1950 rozebrano oficynę dworską, a w 1975 r. w ramach akcji zbiórki złomu uczniowie okolicznych szkół zerwali blachę z dachu dworu (wówczas już nieużytkowanego), co spowodowało szybką rujnację tego budynku.13 W parku wycięto wiele starych drzew, wnętrza parkowe wykorzystywano jako pastwiska, część dróg parkowych zanikła, a część została zdewastowana przez maszyny rolnicze. Pod drzewami rozpleniły się gęste zarośla, a łąki zostały poprzegradzane płotami i drutami kolczastymi, często poprzybijanymi do drzew. Wycięto dawny sad oraz na południe od trzech stawów i na terenie dawnej części gospodarczej wzniesiono nowe budynki dwóch zagród chłopskich. Na południe od zagrody przy stawach, do które doprowadzono też nową drogę ziemną, wygrodzono z terenu dawnego sadu ogród warzywny oraz posadzono młode sady po obu stronach drogi wiodącej do zagrody.

W latach 70. XX w. przeprowadzono w Ludwinowie meliorację, która objęła teren założenia parkowego, a której efektem był aktualny przebieg rowów z wodą.14

Do lat 80. XX w. z kompozycji folwarku istniejącego w Worgulach od XVI do XVII wieku przetrwały drogi jezdne łączące założenie z wsiami Worgule, Jagodnica i Bordziłówka. Ze względu na to, że nie znamy bliżej kompozycji folwarku w tym czasie trudno dziś ocenić, czy nie zachowały się z niej jeszcze jakieś inne elementy. Z kompozycji istniejącej w wieku XVIII zachowały się 3 stawy oraz fragmenty alei przy drogach jezdnych i pojedyncze egzemplarze drzew przy stawach. Ponadto rosnąca w tym czasie na północ od folwarku dąbrowa została później włączona w obręb krajobrazowego parku. Osobną kompozycję stanowił w XVIII wieku zwierzyniec Floryansvald odległy o 3 km od dworu, który został już w XIX wieku rozparcelowany toteż do lat 80. XX w. przetrwały z niego tylko fragmenty powierzchni leśnych i fragmenty dawniej promieniście rozchodzących się dróg (widoczne częściowo w lesie, a częściowo wśród pól).15

Z kompozycji krajobrazowej, powstałej po 1820 r. zachowały się do tego czasu: zrujnowany dwór, kamienno-ceglany spichrz - lamus, kamienna figura Matki Boskiej, wnętrza parkowe, duża część nasadzeń parkowych i fragmenty kompozycji roślinnych, staw położony na północ od dworu, staw przylegający do założenia od zachodu, drzewostan starej dąbrowy wzbogacony drzewami sadzonymi w XIX w., część dróg parkowych (chociaż w złym stanie) i ślady niektórych dróg spacerowych. Z lat 1900-1939 przetrwały nieliczne nasadzenia drzew i krzewów oraz nagrobek fornala ustawiony w zachodniej części parku przed rokiem 1914.16

W roku 1981 rosło na terenie założenia 37 gatunków drzew i krzewów, przy czym zachowała się duża ilość starych drzew i przetrwały w południowej części założenia (chociaż zniekształcone przez zarośla i ubytki) kompozycje roślinne otaczające wnętrze parkowe. Cenny był tu też las zajmujący północną część założenia, w którym rosła duża ilość drzew osiemnastowiecznych (głównie dębów), wśród których kilka miało charakter pomnikowy - jak dąb o średnicy pnia 180 cm i dęby o średnicach pni 100-110 cm. Inne stare drzewa pochodzące z nasadzeń osiemnastowiecznych rosły w tym czasie w otoczeniu wnętrza przy dworze i w pobliżu trzech stawów. Były to: 2 klony o średnicach pni 80 i 95 cm, 2 jesiony na północ od dworu o średnicach pni 85 i 120 cm, 3 jesiony rosnące w pobliżu trzech stawów, o średnicach pni 80, 80 i 100 cm, dąb szypułkowy w pobliżu trzech stawów mający 92 cm średnicy pnia, 4 jawory przy stawach, mające 80-100 cm średnicy pni oraz lipy drobnolistne o średnicach pni 80-90 cm, rosnące w alei przy drodze do Bordziłówki. Zdecydowana większość starych drzew obiektu posadzona została w różnych latach XIX w. Do tej grupy wiekowej należały drzewa różnych gatunków osiągające najczęściej 50-80 cm średnicy pni oraz wierzby i topole białe o średnicach pni powyżej 90 i 100 cm. Starodrzew uzupełniały nasadzenia drzew z początkowych lat XX w. i z okresu międzywojennego - drzewa te osiągały do 50 cm średnicy pni. Oprócz tego rosła na terenie założenia niewielka ilość drzew młodych, przeważnie odrostów po wyciętych drzewach i samosiewów. Rosły też liczne zarośla składające się z samosiewów drzew i krzewów, ale też i z rozrośniętych krzewów pochodzących z pierwotnych kompozycji roślinnych parku. W otoczeniu łąk i rowów z wodą rosły także grupy starych olsz pozostałe po wycięciu rosnących tu wcześniej olsów.

Cenny drzewostan, zachowana w dużej części krajobrazowa kompozycja znakomicie osadzona w otoczeniu, widoki roztaczające się z wnętrza parku i widoki na założenie sprawiały, że obiekt odgrywał w krajobrazie dużą rolę. W połączeniu ze starym lasem i rozgałęzionym systemem wodnym Ludwinów miał też wyraźny wpływ na kształtowanie się stosunków wodnych i mikroklimatu okolicy. Stanowił też ostoję dla ptactwa i drobnej zwierzyny.17

W 1988 r. zrujnowany dwór odkupił od gminy Leśna Podlaska Marek Karp (ur. w 1952 r., zm. w 2004 r.), założyciel i wieloletni dyrektor Ośrodka Studiów Wschodnich, który odbudował dwór, jak też uporządkował park. Skupił także w okolicy około 200 ha ziemi i założył gospodarstwo hodowlane, z którego dochód pozwalał utrzymywać i pielęgnować dwór i park. Obecnie murowany dwór z użytkowym poddaszem poprzedza od frontu dwukondygnacyjny portyk wsparty na czterech kolumnach, zwieńczony trójkątnym frontonem. Od strony ogrodowej dwukolumnowy ganek podtrzymuje taras, a po bokach budynek posiada dwa ryzality alkierzowe. Dwór kryty jest czterospadowym, gontowym dachem mansardowym.18

EBK

 

Ludwinów - dwór

Dwór w Ludwinowie - stan współczesny
Publ. www.dioblina.eu

 

Źródła:

1 Wawrzyńczyka Alina, Rozwój wielkiej własności ziemskiej na Podlasiu w XV i XVI wieku, Wrocław 1951, s. 4, 45

2 Wawrzyńczyka Alina, Rozwój wielkiej własności ziemskiej na Podlasiu w XV i XVI wieku, Wrocław 1951, s. 26

3 AGAD, Archiwum Radziwiłłowskie, dz. XXV, nr 127, Rewizja gruntów hrabstwa bialskiego z opisaniem generalnym folwarków, miast, młynów, karczem... uczyniony przy podaniu JM Panu Gutowskiemu administratorowi A. 1733, a teraz podana JMP Tchórzewskiemu administratorowi 28 feb. 1736, s. 62-65v, Opisanie folwarku worgulskiego

4 ADAD, Archiwum Radziwiłłowskie, dz. XXV, nr 129, Inwentarz hrabstwa bialskiego przy podaniu w administrację JM Panu Krzymowskiemu sporządzony w dniach miesiąca aprila 1742, s. 27-28, Opisanie folwarku worgulskiego

5 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna parku w Ludwinowie, Biała Podlaska 1981, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

6 Informacje ustne Kaczanowskiego Piotra, zam. w Ludwinowie

7 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII, Warszawa 1897, s. 933-934; Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna parku w Ludwinowie, Biała Podlaska 1981, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

8 AGAD, Zbiór Kartograficzny, Topograficzna Karta Królestwa Polskiego (1822-1843), Warszawa 1839, Skala 1: 126000 [tzw. Mapa Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego]

9 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII, Warszawa 1897, s. 933-934

10 Informacje ustne Jóźwiaka Antoniego, zam. w Ludwinowie

11 Informacje ustne Konkola Józefa, zam. w Ludwinowie

12 Górny Bolesław, Monografia powiatu bialskiego woj. Lubelskiego, Biała Podlaska 1939, s. 304

13 Informacje ustne Kaczanowskiego Piotra, zam. w Ludwinowie

14 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna parku w Ludwinowie, Biała Podlaska 1981, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

15 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna parku w Ludwinowie, Biała Podlaska 1981, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

16 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna parku w Ludwinowie, Biała Podlaska 1981, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

17 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna parku w Ludwinowie, Biała Podlaska 1981, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

18 Markowski Stanisław, Polski Dwór, Kraków 2006, s. 184

 

Inne źródła:

Biblioteka Zielińskich w Płocku, nr 24, Mappa generalna Folwarku Worgulskiego ze Wsiami Do Niego Należącemi oraz Mappa Folwarku Worgulskiego y Wsi Jagodnic, sporządzone w 1778 r., zamieszczone w atlasie Mappy hrabstwa bialskiego z folwarkami i wsiami do niego należącymi dóbr Jaśnie Oświeconego księcia JMci Hieronima Radziwiłła podkomorzego Wiel. Xięstwa Litewskiego z wymiaru geometrycznego sporządzone 1781 r. - Leonard Targowski, komornik graniczny Ziemi Łomżyńskiej geometra przysięgły JKMci

AGAD, Zbiory Kartograficzne, nr 181-1, Mapa Galicji Wschodniej Metzburga, XVIII/XIX w.

 

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, park dworski, LudwinówKategoria:dworski