Marynki

Ogród folwarczny – założony w latach 60. lub 70. XIX w., regularny, użytkowy, z towarzyszącą roślinnością ozdobną

Dawna nazwa: Marynki

Gmina: Poświętne

Położenie obiektu: na płaskim terenie, przy skrzyżowaniu dróg z centrum dóbr w Pietkowie do Wasilkowa i z leśniczówki Zwierzyniec do Poświętnego

Plan założenia folwarczno-ogrodowego w Marynkach - stan z 1988 r.
Plan wykonany dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego z 1988 r.

Folwark Marynki powstał w II połowie XIX w. po dokonanej przez Starzeńskich, ówczesnych właścicieli dóbr pietkowskich (zob. Pietkowo), trzebieży rozległych lasów (gdyż jeszcze na mapach z 1795 r. i z 1856 r. widoczny jest tu jedynie wielki kompleks leśny).¹ Usytuowany był w centrum czterech trzebionych kwartałów leśnych i otrzymał nazwę wywodzącą się od imienia właścicielki – Marii Starzeńskiej (ur. w 1843 r., zm. w 1897 r.), córki Kazimierza i Zofii z Ożarowskich Starzeńskich.²

Założenie folwarczne w Marynkach rozplanowane zostało zapewne w latach 60. XIX w. na skrzyżowaniu dróg z centrum dóbr w Pietkowie do Wasilkowa i z leśniczówki Zwierzyniec do Poświętnego, przy czym te krzyżujące się pod kątem prostym drogi wyznaczały główne osie jego kompozycji. Od południa założenie ograniczała inna droga, wiodąca z Pietkowa do folwarku Wilkowo. Drogi dzieliły też teren założenia na prostokątne części o różnych funkcjach. W części południowej ulokowano przy drodze do Pietkowa prostokątny dziedziniec gospodarczy, przy którym stały dwa duże, murowane z cegły budynki (stodoła i obora) oraz kilka budynków mniejszych. Do tego dziedzińca przylegała od północy, oddzielona od dziedzińca szpalerem klonów część mieszkalno-ogrodowa (podzielona na dwie części) z drewnianym dworem ustawionym szczytem do drogi, oficyną kuchenną i piwnicą w sąsiedztwie dworu oraz dwoma prostokątnymi sadami otoczonymi po granicach szpalerami lip i wierzb. Przez ogrody biegł rów z wodą do sadzawki wykopanej w sadzie w pobliżu drogi do Białegostoku. Na zachód od dziedzińca, za drogą do Poświętnego ulokowano zabudowania i ogrody warzywne użytkowane przez fornali i służbę dworską. Całość kompozycji zajmowała obszar ok. 11,5 ha.³

Wątpić należy, czy Maria Starzeńska kiedykolwiek zamieszkiwała w Marynkach. Raczej rezydował tam rządca jej majątku, a ponieważ była ona niezamężna, to po jej śmierci (zm. 29 października 1897 r.) wróciły do dóbr pietkowskich, zaś po śmierci jej matki Zofii (zm. 18 maja 1898 r.) oraz śmierci ojca Kazimierza (zm. 15 marca 1899 r.) dobra pietkowskie wraz z folwarkiem w Marynkach przeszły na własność siostry Marii – Anny Gabrieli hr. Komar, a następnie, w latach 20. XX w. stały się własnością Elżbiety z Komarów Krasickiej (ur. w 1874 r., zm. w 1943 r.).⁴

W 1926 r. Elżbieta Krasicka dokonała parcelacji folwarku Marynki rozsprzedając jego grunty. Część ziem wraz z terenem założenia zakupił wtedy Izydor Zakrzewski, który około 1935 r. sprzedał siedlisko folwarczne rodzinie Matuszczyków.

W wyniku tych sprzedaży nastąpił po 1926 r. szybki proces likwidacji dawnej siedziby folwarcznej. Rozebrano czworaki, a po 1936 r. także dwór, a w latach następnych rozebrane zostały również pozostałe zabudowania folwarczne, z wyjątkiem istniejącej jeszcze w latach 80. XX w. obszernej, murowanej obory. Wycięto drzewa z alei prowadzącej w stronę leśniczówki, a także część sadów i część szpalerów rosnących wokół dawnych sadów. Następnie na części terenu dawnych ogrodów posadzono nowy sad. W centrum dawnego gumna wzniesiono nowy murowany dom mieszkalny, a w pobliżu niego kilka innych zabudowań. W latach 70. XX w. obiekt nabyli nowi właściciele – Tadeusz i Edward Grzybowscy (którzy byli jego właścicielami także w końcu lat 80. XX w.).⁵

Widok ogólny od wschodu na założnie folwarczno-ogrodowe w Marynkach - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2015

Zmiana właścicieli niespecjalnie wpłynęła na losy niszczejącej kompozycji folwarcznej. Do końca lat 80. XX w. przetrwała z niej obora oraz resztki nasadzeń szpalerowych pozwalających odczytać granice dawnego założenia, i częściowo odczytać układ jego wnętrz. Starodrzew ten był ubogi w gatunki (łącznie występowało tu wtedy zaledwie 19 gatunków drzew i krzewów) i w nienajlepszym stanie zdrowotnym. Rosły tam m.in. pochodzące z II połowy XIX w. lipy, klony, jesiony i wierzby, którym towarzyszyły młodsze samosiewy i zarośla. Jedyny godny uwagi widok na te pozostałości po dawnych ogrodach rozciągał się z drogi do Pietkowa, skąd można było też jeszcze rozróżnić poszczególne części kompozycji. Jednakże po trwających ponad pół wieku przekształceniach obiekt upodobnił się wyglądem do zagród chłopskich.⁶

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

Źródła:

¹ AGAD, Zbiór Kartograficzny, Karol de Perthees, Mappa szczególna województwa podlaskiego 1795 r., AK-98; Biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Zbiór Kartograficzny, Wojenno-Topograficeskaja karta Grodnenskoj Gubernii 1856 r

² Inskrypcja na grobowcu rodziny Starzeńskich cmentarzu grzebalnym w Pietkowie

³ Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Rogalewska Ewa, Dokumentacja ewidencyjna założenia folwarczno-ogrodowego w Marynkach, Białystok 1984, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 94, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Informacje ustne mieszkańców wsi Marynki

⁴ Inskrypcja na tablicach epitafijnych na grobowcu rodziny Starzeńskich na cmentarzu grzebalnym w Pietkowie; Inskrypcje na tablicach epitafijnych rodziny Starzeńskich i Krasickich we wnętrzu Kościoła parafialnego w Pietkowie

⁵ Informacje ustne p. Tymińskiego, zam. w Marynkach

⁶ Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Rogalewska Ewa, Dokumentacja ewidencyjna założenia folwarczno-ogrodowego w Marynkach, Białystok 1984, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 94, Biaystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Informacje ustne mieszkańców wsi Marynki

Inne źródła:

Karte des westlichen Russlands. Kartographische Abtailung d. Konigl. Preuss. Landea-Aufnahrae, b.m., Druck 1915, Skala 1:100000

Karte des Deutschen Resches, Harausgegeben von der Kartogr. Abt. Des Stellv. Generalsstabes d. Armee 1916, b.m., Druck 1916, Skala 1:100000

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród folwarczny, Marynki, józef maroszekKategoria:folwarczny