rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeŻminne

Ogród dworski - eklektyczny, powstały na przełomie XIX i XX w. w wyniku przebudowy siedziby folwarcznej założonej na początku XIX w.

Dawna nazwa: Żminne

Gmina: Siemień

Położenie obiektu: na zachód od wsi, przy drodze wiejskiej, na północny-wschód od doliny rzeki Tyśmienicy

 

Żminne to stara wieś, zapewne wchodząca pierwotnie w skład któregoś z okolicznych majątków (Suchowola, Siemień, Glinny Stok lub Milanów). Po raz pierwszy nazwa Żminne pojawia się w źródłach w lustracji województwa lubelskiego z roku 1661. W należącej do króla części tej wsi odnotowano wówczas:

„Jest kmieci N-ro 2, siedzą obaj na jednej płoszy, dają czynsz roczny fl. 0/12/0.

Sepi dań - dają owsa z płosy kor. N-ro 2, korzec rachują po fl. 1, facit fl. 2/0/0.

Item ćwierć gęsi, ćwierć kapłona i jaj 8 dają, za nie facit fl. 0/5/9.

Robią z płosy w jednym tygodniu dni 3, w drugim 2 dni i dlatego mniejszy czynsz płacą.

Zagrodnicy - tych jest N-ro 2. Nic nie płacą jeno dziećmi pieszo odrabiają."1

Rejestr pogłównego województwa lubelskiego z roku 1676 pod nazwą Żminne odnotowuje tylko 33 poddanych.2 Zarówno cytowany opis, jak i brak w przytaczanych źródłach wzmianek o właścicielach majętności, wskazują na to, że w XVII wieku nie było w Żminnem żadnego folwarku.

Pierwsze dane świadczące o istnieniu w Żminnem folwarku pochodzą dopiero z początku XIX wieku, chociaż nie jest wykluczone, że powstał on już wcześniej.

Podczas zaboru austriackiego dobra królewskie przejął w 1800 r. rząd austriacki, a za czasów Księstwa Warszawskiego były one nazywane dobrami królewskimi lub skarbowymi. W roku 1820 folwark w Żminnem wydzierżawiony został Maurycemu Szyckiemu, a po 10 latach, w roku 1830 dobra Cichostów wraz z wsią skarbową Żminne zakupił na licytacji od Królestwa Polskiego Leon Nowakowski. Żminne wchodziło wówczas w skład majątku Bezwola stanowiących część włości Cichostów.

Folwark z Żminnem zaznaczono na mapie Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego z 1839 r.3 Jego kompozycja została też w sposób schematyczny przedstawiona na mapie gruntów włościańskich wsi Żminne, wykonanej w 1870 r.4

Założenie to położone było na zachód od wsi i składało się z budynku mieszkalnego stojącego przy dziedzińcu sąsiadującym z drogą wiejską, z ogrodu oraz z obszernego podwórza gospodarczego otoczonego zabudowaniami, powiązanego z wsią drogą zagumienną. Nie była to kompozycja zbyt okazała ani reprezentacyjna, o czym świadczy również brak wzmianek z Żminnem w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego. Kompozycja ogrodów, zarówno w I, jak i w II połowie XIX w. miała zapewne charakter utylitarny, a roślinność ozdobna ograniczała się tam do nasadzeń przy granicach sadu i części gospodarczej oraz przy drogach.

Po śmierci Leona Nowakowskiego dobra odziedziczyła jego żona Aniela, a po jej śmierci w roku 1845 odziedziczyli je w połowie Adam Piotrowski, a w połowie spadkobiercy Andrzeja Piotrowskiego. W roku 1853 w drodze publicznej licytacji sądowej dobra nabył Andrzej Korwin Piotrowski, od którego w roku 1856 dobra te zakupił Maciej Rogowski. Po jego śmierci w 1865 roku odziedziczył je jego syn Sylwester Rogowski, który w 1878 roku sprzedał je sędziemu pokoju Aleksandrowi Łubkowskiemu i Edwardowi Przegalińskiemu. Po kilku latach Edward Przegaliński odstąpił swoje udziały żonie Aleksandra Łubkowskiego, Sabinie Felicji Łubkowskiej z domu Brydzińskiej, wnuczce oficera napoleońskiego Piotra Levittoux de Snouettes.

W końcu XIX wieku nastąpiło usamodzielnienie się Żminnego związane z przejęciem go przez rodzinę Łubkowskich,5 które zaowocowało przebudową założenia rozpoczętą na początku XX w., a kontynuowaną w okresie międzywojennym.

W roku 1931 Żminne stanowiło wspólną własność spadkobierców Aleksandra Łubkowskiego - Jadwigi Zajączkowskiej, Janiny Michalskiej, Wacławy Adamczewskiej, Konrada Łubkowskiego i Aliny Gorazdowskiej, którzy rozparcelowali wówczas część gruntów tego majątku o powierzchni 40 ha.6

Na początku XX w. i w okresie międzywojennym dokonano różnych zmian w kompozycji założenia. Dawny dziedziniec przy dworze i dawny ogród użytkowy przekomponowano, tworząc ogród ozdobny. Po 1921 r. wzniesiono istniejący do dziś dwór, a na miejscu części starych budynków gospodarczych ustawiono nowe i zbudowano też dalsze, usytuowane na wschód od dziedzińca gospodarczego. Na osi dworu od strony północno-wschodniej przeprowadzono drogę do dziedzińca gospodarczego, a na wschód od dworu i ogrodu (i na wchód od drogi do Wohynia) założono przy dworze prostokątny sad, w którym umieszczono też budynki gospodarcze. Ogólny schemat rozplanowania obiektu w latach międzywojennych przedstawia Mapa taktyczna Polski wykonana około 1927 r.7

O wyglądzie ogrodów przy dworze niewiele wiadomo ze względu na brak źródeł historycznych. Na podstawie zachowanych starych drzew można stwierdzić, że istniała tu najprawdopodobniej regularna kompozycja zajmująca prostokątny teren otoczony szpalerami drzew. W ogrodzie tym stała na północny-wschód od dworu wzniesiona w 1923 r. figura matki Boskiej. Powierzchnia całej kompozycji wynosiła wówczas około8 ha.

W czasie II wojny światowej założenie nie zostało zniszczone. Po wojnie zaś grunty majątku rozparcelowano, a we dworze umieszczono szkołę podstawową. W 1953 r. w oparciu o dawne grunty dworskie w Żminnem powstała spółdzielnia produkcyjna, której biura umieszczono obok szkoły w budynku dworu i która przejęła dworskie budynki gospodarcze. Spółdzielnia ta wycięła sad położony na wschód od dworu, a na jego terenie zbudowała murowaną oborę. W roku 1956 spółdzielnię rozwiązano, a majątek po niej przejęła Gminna Spółdzielnia w Siemieniu. W roku 1975 założono w Żminnem Zakład Spółdzielni Kółek Rolniczych w Siemieniu, który w 1977 r. wzniósł budynek mieszkalno-biurowy w dawnej części gospodarczej. Część należącą do tego Zakładu ogrodzono siatką.8

Park pozostawał od wojny w użytkowaniu szkoły, jednak pozbawiony był należytej opieki i zarósł samosiewami. Część wnętrza przed dworem zajęły sad i pole uprawne. Zdewastowano drogi ogrodowe. W zachodniej części kompozycji umieszczono boisko ziemne, wzniesiono w parku ubikację i drewnianą szopę, a teren parku ogrodzono siatką.

Czterdziestolecie powojenne przyniosło więc zniszczenie użytkowych części założenia (sadu i części gospodarczej) oraz dewastację i przekształcenia parku. Jednocześnie wprowadzono różne nowe zabudowania i posadzono pewną ilość drzew i krzewów ozdobnych i owocowych. Po zniszczeniu części użytkowych powierzchnia zachowanej części parkowej wynosiła około 3,5 ha.9

Do lat 80. XX w. z kompozycji istniejącej w I połowie wieku XIX zachowały się: czytelne granice dawnego ogrodu otaczającego dwór, miejsce lokalizacji dworu, drogi dojazdowe i kilka starych drzew posadzonych około połowy XIX w. lub wcześniej. Z II połowy XIX w. zachowała się część starych drzew podkreślających regularny układ przestrzenny. Z elementów wprowadzonych podczas przebudowy założenia dokonywanej na początku XX w. i kontynuowanej w okresie międzywojennym przetrwały: dwór wzniesiony po 1921 r., magazyn wzniesiony około 1912 r., droga prowadząca do dworu, część nasadzeń ozdobnych oraz figura Matki Boskiej.10

Roślinność obiektu składała się w roku 1983 z 39 gatunków drzew i krzewów. Rosło tu sporo drzew starych, z których najstarsze pochodziły z nasadzeń dokonywanych około połowy XIX w. lub wcześniej. Były to: 2 jesiony wyniosłe o średnicach pni 90 i 95 cm, rosnące w szpalerze przy północno-zachodniej granicy założenia, jesion o średnicy pnia 90 cm, rosnący przy skrzyżowaniu dróg do Jeziora i Wohynia, jesion o średnicy pnia 85 cm, rosnący przy ścieżce na południowy-wschód od dworu, jesion o średnicy pnia 83 cm, rosnący na południe od dworu oraz jesion o średnicy pnia 90 cm, rosnący na północ od wjazdu na teren parku. Inne stare drzewa założenia to pochodzące z II połowy XIX w. jesiony o średnicach pni 60-80 cm, wierzby o średnicach pni 90-95 cm i klony o średnicach pni 60-75 cm. Na terenie założenia rosła też pewna liczba starych drzew różnych gatunków o średnicach pni 40-60 cm, posadzonych na początku XX w. lub w okresie międzywojennym. Oprócz drzew starych rosło w Żminnem sporo drzew młodych, w tym owocowych. Rosły także grupy krzewów i zarośla świadczące o zaniedbaniu terenu.11

Chociaż zachowała się tylko parkowa część założenia, to obiekt wyróżniał się w krajobrazie, tak ze względu na wielkość kompleksu zieleni, jak i dlatego, że po wycięciu sadu nie był od strony wsi niczym zasłonięty. Widok ten nie dostarczał jednak szczególnych doznań estetycznych ze względu na dewastację parku oraz ulokowanie za dworem upraw użytkowych, które przeszkadzały w identyfikacji ozdobnego niegdyś charakteru kompozycji.12

EBK

 

Żminne - dwór

Dwór i park w Żminnem - stan współczesny
Publ. www.dwory.cal.pl

 

Żminne - park

Pak dworski i dwór w parku w Żminnem - stan współczesny
Publ. www.polskiezabytki.pl

 

Źródła:

1 Lustracja województwa lubelskiego w 1661 r., Warszawa 1962, s. 39

2 Źródła dziejowe, t. XV, Małopolska, t. IV, s. 33a, wyd. Pawińśki A., Warszawa 1886

3 AGAD, Zbiory Kartograficzne, Topograficzna Karta Królestwa Polskiego (1822-1843), Warszawa 1839, Skala 1: 126000 [tzw. Mapa Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego], kolumna VI, sekcja VIII

4 AP Lublin, Plany uwłaszczeniowe, nr 1433, Mappa gruntów włościańskich wsi Żminne, 1879 r.

5 Informacje ustne Kasjaniuka Stanisława, przewodniczącego Spółdzielni Produkcyjnej w Żminnem

6 AP Lublin, Okręgowy Urząd Ziemski w Lublinie, nr 3536, Akta parcelacji maj. Żminne

7 Biblioteka Uniwersytecka KUL, Zbiory Kartograficzne, nr M 1720, Mapa Taktyczne WIG, około 1927, skala 1:100000, pas 42, słup 36

8 Informacje ustne Kasjaniuka Stanisława, przewodniczącego Spółdzielni Produkcyjnej w Żminnem

9 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Żminnem, Biała Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

10 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Żminnem, Biała Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

11 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Żminnem, Biała Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

12 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Żminnem, Biała Podlaska 1983, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

 

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród dworski, ŻminneKategoria:dworski