rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeParczew

Park willowy - naturalistyczny, założony w końcu XIX w.

Dawna nazwa: Ogród Jamiołkowskich

Gmina: Parczew

Położenie obiektu: obecnie w centrum miasta (pierwotnie na terenach podmiejskich), na północny-wchód od rzeczki Konotopy, przy ulicach Kościelnej (stanowiącej północno-wschodnią granicę kompozycji) i Ogrodowej (stanowiącej granicę północno-zachodnią)

 

Chociaż miasto Parczew ma bardzo starą metrykę i jego początki sięgają I połowy XV wieku1, to jednak opisywany tu ogród jest znacznie młodszy. Powstał bowiem na terenach pierwotnie użytkowanych przez mieszczan parczewskich,2 które aż do przełomu XIX i XX w. nie były zabudowane, ani zainwestowane w inny sposób.

W wieku XIX miasto Parczew, położone na uboczu, wśród bagien, połączone z innymi centrami gospodarczymi kiepskimi drogami, przeżywało okres stagnacji ekonomicznej.3 Dopiero budowa linii kolejowej w końcu XIX wieku, która połączyła Lublin z Siedlcami, przyczyniła się pewnego ożywienia miasteczka.4 Prawdopodobnie z tego właśnie okresu pochodzi interesująca nas kompozycja.

Została ona złożona przez Jamiołkowskich, wówczas właścicieli dość znacznego obszaru gruntów. Obszar ten zamykał się w przybliżeniu w następujących granicach:

- od południowego-zachodu rzeka Konotopa,

- od północnego-zachodu dawna droga wiejska (później ul. Ogrodowa),

- od północnego-wschodu - obecna ul. Kościelna,

- od południowego-wschodu ulica bez nazwy połączona z ul. Kościelną i prowadząca do rzeczki Konotopy około 350 m na wschód od ulicy Ogrodowej, biegnąca mniej więcej równolegle do tej ostatniej.5

Większość tego terenu zajmowały w końcu XIX w. pola uprawne. Nowa siedziba właścicieli została ulokowana w północno-zachodnim narożniku tych gruntów i posiadała kształt zbliżony do kwadratu. Teren nowego założenia podzielono na trzy nierówne części. Zachodnia, największa część, obejmowała park i aleję spacerową, o charakterze obwodnicy, wybiegającą od północno-zachodniego narożnika i tworzącą pętlę między szpalerami ograniczającymi założenie od południowego-zachodu a stawem. Środkowa część obejmowała murowany dwór (stojący frontem na północny-wschód, w stronę ówczesnej ulicy Kościelnej) i związane z nim zabudowania gospodarcze. Początkowo dwór otaczały trawniki w dużym wnętrzu ogrodowym, a przed dworem, od strony północno-wschodniej znajdował się podjazd, do którego wiodła droga dojazdowa, poprowadzona na wysokości wschodniej elewacji dworu. Wschodnia część (w latach 80. XX w. pola uprawne) zajęta była przez sady. Park i otoczenie dworu starano się skomponować w duchu naturalistycznym, wprowadzając tam luźno rosnące na trawnikach drzewa i krzewy ozdobne lub ich grupy. W południowo-zachodniej części parku wykopano też niewielką sadzawkę. Oprócz drzew nowo posadzonych, pozostawiono tam pewną ilość starszych drzew rosnących przy drodze lub na łące. Całość miała charakter niewielkiego, naturalistycznego parku przy podmiejskiej willi (dworku) i zajmowała obszar o powierzchni około 2,3 ha.

Tak skomponowane założenie otoczone było szpalerami drzew, a od strony północnej szpalerem lilaków oraz półtorametrowym drewnianym parkanem.6

Już w okresie międzywojennym, a nawet jeszcze przed I wojną światową Jamiołkowscy rozparcelowali znaczną część swojej posesji.7

W latach 30. XX w. Jamiołkowscy wyjechali z Parczewa, a teren założenia wydzierżawili miastu, które ulokowało tu szkołę handlową.8 Szkoła ta poczyniła wiele zmian dostosowując obiekt do swoich potrzeb. Do najważniejszych należały wybudowanie w latach 30. baraku usytuowanego na zachód od dworu oraz ulokowanie w trawiastym wnętrzu przy dworze (na południowy-zachód od niego) boiska szkolnego. Ponadto, liceum korzystając z bezpłatnej siły roboczej uczniów wykarczowało sady we wschodniej części założenia. Generalnie, intensywne użytkowanie przez młodzież niewielkiego terenu założenia przyczyniało się do jego postępującej dewastacji.

W 1939 r., po zajęciu tych terenów przez Niemców, teren założenia przejęła armia niemiecka. W 1941 r., po ataku na ZSRR we dworze i w baraku umieszczono wojskowy szpital niemiecki. Park zaś służył wówczas jako miejsce przechadzek i wypoczynku rekonwalescentów.9

Po 1944 r. teren założenia objęły ponownie władze szkolne, które umieściły we dworze najpierw liceum, a następnie internat licealny. Około 1958 r. internat opuścił dwór, a na jego miejsce wprowadzono spółdzielnię krawiecką. Następnie, około1960 r. spółdzielnia ta przeniosła się nowo wzniesionych obiektów, a zabudowania po niej zostały zagospodarowane przez ówczesne Prezydium Miejskiej Rady Narodowej jako mieszkania kwaterunkowe.10 W roku 1985 we dworze mieszkało czterech lokatorów (Czesław Borkowski, Marian Grzywaczewski, Janusz Ignatowicz, Zbigniew  Stępniak). Lokatorzy zbudowali w sąsiedztwie dworu różne chlewki, szopki, ubikacje i inne tego typu budynki, dewastując w ten sposób teren środkowej części założenia.

Cały obiekt, pozbawiony od około 1960 r. ogrodzeń, został zaśmiecony, zwłaszcza jego południowa część w otoczeniu zarastającego stawu była prze okoliczną ludność wykorzystywana jako śmietnisko. W dawnym parku wydeptano nowe, prowizoryczne ścieżki, a niepielęgnowana od 1939 r. zieleń zdziczała. Część terenu dawnego założenia zajęły zagrody chłopskie.11

Do lat 80. XX w. z kompozycji powstałej w końcu XIX w. zachowało się wiele elementów, w tym dwór, większość nasadzeń ozdobnych, wnętrze po sadzie i obniżenie po sadzawce. Spośród elementów wprowadzonych w latach 30. XX w. przetrwały barak i część nasadzeń ozdobnych, a miejsce boisk wyznaczał położony w centrum założenia nieużytek.12

W roku 1985 występowało na terenie obiektu 29 gatunków drzew i krzewów. Chociaż ze względu na niewielki obszar założenia nie było tu zbyt wiele drzew starych, to jednak roślinność założenia była urozmaicona pod względem wieku. Najstarsze drzewa rosły głównie w sąsiedztwie ulicy i pochodziły z czasów wcześniejszych niż sam obiekt, zapewne z dawnych nasadzeń przydrożnych. Do tej grupy należały: wiąz szypułkowy o średnicy pnia 100 cm, wierzba o średnicy pnia 120 cm, kasztanowiec o średnicy pnia 90 cm, wierzba o średnicy pnia 95 cm (rosnąca obok kasztanowca) oraz wiąz o średnicy pnia 88, rosnący w centralnej części założenia. Drzewa te pochodziły z przełomu XVIII i XIX w. oraz z I połowy wieku XIX. Wszystkie pozostałe stare drzewa założenia pochodziły z końca XIX w. lub z I połowy wieku XX. Były to drzewa różnych gatunków, osiągające 40-75 cm średnic pni. Spośród starych drzew wyróżniało się rozmiarami jedno - topola bujna o średnicy pnia 163 cm, która jednak nie wchodziła w skład kompozycji założenia, gdyż rosła po przeciwnej stronie ulicy. Była jednak warta ochrony.13

Oprócz drzew starych rosła na terenie założenia niewielka ilość drzew młodych sadzonych oraz duża ilość samosiewów drzew, tworzących zarośla wraz z krzewami zarośla zajmujące zachodnią i południowo-zachodnią część parku. Występowały też szpalery lilaków i leszczyn, kilka grup krzewów ozdobnych oraz żywopłot przy ulicy.

Ze względu na to, że omawiany obiekt zajmował niewielki teren wciśnięty między różnorodne zabudowania tej peryferyjnej części miasta, jego rola w krajobrazie w latach 80. XX w. zbyt duża. Z większej odległości park można było oglądać tylko od strony południowo-zachodniej, z położonych tam pastwisk i pól. Poza tym, wnętrza ogrodowe były widoczne z ulicy, a teren parku stanowił enklawę zieleni miejskiej.14

EBK

KK

 

Źródła:

1 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII, Warszawa 1886, s. 863-865 (hasło Parczew); Miasta Polskie w Tysiącleciu, t. I, Ossolineum 1965

2 Lustracja województwa lubelskiego, 1661, wyd. Henryka Oprawko i Kamila Schuster, warszawa 1962, s. 31 - Zgodnie z tekstem lustracji liczba łanów miejskich była nieustalona.

3 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII, Warszawa 1886, s. 863-865 (hasło Parczew)

4 Miasta Polskie w Tysiącleciu, t. I, Ossolineum 1965

5 Informacje ustne Oleszczyńskiej Mari, zam. w Parczewie

6 Informacje ustne Dębowczyka Antoniego, zam. w Parczewie

7 Informacje ustne Borkowskiego Czesława, zam. w Parczewie

8 Informacje ustne Borkowskiego Czesław, zam. w Parczewie; Informacje ustne Dębowczyka Antoniego, zam. w Parczewie

9 Informacje ustne Borkowskiego Czesław, zam. w Parczewie; Informacje ustne Dębowczyka Antoniego, zam. w Parczewie

10 Informacje ustne Borkowskiego Czesław, zam. w Parczewie

11 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Wroczyńska Ewa, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego Jamiołkowskich w Parczewie, Biała Podlaska 1985, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

12 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Wroczyńska Ewa, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego Jamiołkowskich w Parczewie, Biała Podlaska 1985, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

13 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Wroczyńska Ewa, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego Jamiołkowskich w Parczewie, Biała Podlaska 1985, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

14 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Wroczyńska Ewa, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego Jamiołkowskich w Parczewie, Biała Podlaska 1985, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

 

Inne źródła:

AGAD, Zbiór Kartograficzny, Topograficzna Karta Królestwa Polskiego (1822-1843), Warszawa 1839, Skala 1: 126000 [tzw. Mapa Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego]

 

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, park willowy, Parczew, krzysztof kucharczykKategoria:willowy