rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjePisarzowce

Ogród dworski – regularny, osiowy o przewadze funkcji użytkowych, powstały w XVIII w.

Dawna nazwa: Pisarzowce

Gmina: Szudziałowo

Położenie obiektu: wśród pól, na płaskim terenie, obok drogi łączącej okoliczne majątki – Zubrzycę, Miszkienniki i Słójkę

 Pisarzowce - plan

Plan założenia dworsko-ogrodowego w Pisarzowcach - stan z 1988 r.
Plan wykonany dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego z 1988 r.

Folwark Pisarzowce wchodził w skład drobnoszlacheckich dóbr należących w II połowie XVIII w. do podstolica wiskiego Felicjana Ihnatowicza (wzm. w 1775, 1782 i w 1784 r.), a następnie do Antoniego Ihnatowicza (wzm. w 1794 r.).

Folwark zajmował prostokątny teren otoczony z trzech stron alejami lip i kasztanowców, a z czwartej szpalerem lipowym posadzonym wzdłuż gościńca. Południowo-zachodnią część założenia zajmowały budynki gospodarcze, zaś część północno-wschodnią ogród przecięty wzdłuż drogą, biegnącą pośrodku ogrodu i wyznaczająca oś kompozycji, na której pomiędzy dziedzińcem gospodarczym a ogrodem ustawiono dwór. Całość kompozycji zamykały 4 stawy wykopane w rzędzie wzdłuż południowo-zachodniej granicy ogrodu, z których jeden znajdował się już poza aleją biegnącą wzdłuż północno-zachodniej granicy ogrodu. Wnętrza tego ogrodu zajęte były prawdopodobnie przez uprawy użytkowe. Choć nie jest wykluczone, że oprócz wspomnianych wcześniej alei rosły tam też drzewa i krzewy ozdobne w sąsiedztwie dworu lub stawów.

W wieku XIX Pisarzowce przeszły na własność Nieprzeckich (wzm. w 1838 r.), a później były własnością Jaroszewiczów. Jeden z nich brał udział w Powstaniu Styczniowym, za co został zesłany w głąb Rosji. Majątek przejęła następnie Teofila Jaroszewicz (wzm. w 1876 r.). Za jej rządów dokonano w Pisarzowcach istotnych zmian.

Wzniesiono nowy drewniany dwór, położony na południowy-wschód od starego (już nie na głównej osi ogrodu, lecz obok niej). Wokół dziedzińca przed dworem wybudowano w południowo-zachodniej części założenia nowe budynki gospodarcze. W północno-wschodniej części założenia posadzono sad, a od strony gościńca ogrodzono założenie kamiennym murem. Zapewne w chwili przebudowy stare budynki musiały być bardzo zniszczone, zaś środki uzyskiwane z pożyczek niewystarczające na przywrócenie poprzedniego stanu siedziby, bo nowe budynki były skromniejsze od dawnych i zajmowały dużo mniejszy teren, a w ogrodach nie poczyniono żadnych poważniejszych inwestycji. Uzupełniono tylko drzewostan alei i szpalerów lipami, klonami, dębami i jesionami i w bezpośrednim sąsiedztwie dworu posadzono grupy krzewów ozdobnych.

Z powodu niespłaconych długów Teofila Jaroszewicz wystawiła w 1907 r. Pisarzowce na licytację. Zakupiła je wtedy Anna Horczak, żona Ignacego Horczaka, głównego wierzyciela byłej właścicielki.

Anna Horczak dokonała po nabyciu remontu tej siedziby. Wokół sadów posadzono aleje i szpalery świerkowe usuwając część drzew starych. Przy dworze dosadzono drzew i krzewów ozdobnych, w wyniku czego powstał tam niewielki ogródek ozdobny. Nad przekopanymi od nowa i zarybionymi stawami posadzono obok dziewiętnastowiecznych topól wierzby. Usunięto aleję biegnącą przez sad wzdłuż dawnej głównej osi kompozycyjnej i dosadzono drzew owocowych w sadach. W tej fazie rozwoju założenie zajmowało powierzchnię około 6 ha.

Po Annie i Ignacym Horczakach majątek odziedziczył ich syn, również Ignacy, który pozostawał właścicielem majątku do 1944 r. Poza przebudową kilku budynków gospodarczych właściciel ten nie wprowadził żadnych istotnych zmian w układzie przestrzennym kompozycji.

Podczas II wojny światowej założenie także nie uległo znaczącym zmianom, a w 1945 r. majątek rozparcelowano. Siedlisko dworskie przejął wtedy Państwowy Fundusz Ziemi. W latach 1945-1948 dwór był siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej, a od 1948 r. gospodarowali w założeniu rolnicy – Czesław Czeremcha i Maria Normantowicz.

Pisarzowce 1

Widok z dziedzińca na dwór i fragment starej alei ogrodu dworskiego w Pisarzowcach - stan z 1988 r.
Fot. Piotrz Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2093

Pisarzowce 2

Ogród dworski w Pisarzowcach - widok od południa na otoczoną drzewami sadzawkę
leżacą na granicy ogrodu - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2094

Do lat 80. XX w. obiekt uległ znacznej dewastacji. Usunięto część drzew ozdobnych i część sadu, rozebrano fragmenty muru ceglanego, zniszczono ogródek ozdobny przy dworze i wzniesiono kilka nowych budynków. Mimo to nadal można było odczytać schemat dziewiętnastowiecznego układu przestrzennego, a zachowane dziewiętnastowieczne budynki dworu, spichlerza i piwnicy oraz zachowane fragmenty starych alei i szpalerów wyróżniały ten obiekt w krajobrazie. Występowało tu w tym czasie 19 gatunków drzew i krzewów, przetrwało kilkanaście starszych dębów, lip, topól i jesionów z II połowy XIX w. oraz sporo nasadzeń z I połowy wieku XX, w tym, świerki, klony, brzozy, wierzby i lipy. W otoczeniu dworu rosło też kilka grup starych krzewów ozdobnych (karagan, lilaków, leszczyn i tawlin), a całość uzupełniały sady, młode drzewa i zarośla.

Pisarzowce 3

Ogród dworski w Pisarzowcach - szpaler świerkowy rosnący przy granicy ogrodu wzdłuż drogi do Słójki - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2095

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

 

Źródła:

AGAD, Księgi ziemskie sokólskie, nr 1, k. 19

CAH w Mińsku, F. 1882, op. 1, nr 4, k. 24

AP Białystok, Kamera Wojenna i Domen, nr 2897, k. 37

AP Białystok, Starszy Notariusz Grodzieński, nr 14.999

AP Białystok, Powiatowy Urząd Ziemski w Sokółce, nr 40, k. 1228

AP Białystok, Wojewódzki Urząd Ziemski w Białymstoku II, nr 35, k. 4

Oddział Wojewódzki Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku, Fototeka, nr D/26/1011/4-5, D/26/1012/4

Akademia Nauk w Kijowie, Oddział rękopisów, nr I. 6007

Informacje ustne Normantowicz Marii, zam. w Pisarzowcach

Bujnowski Walerian, Powiat Sokólski. Jego przeszłość i stan obecny, Warszawa 1939, s. 56

Bończak-Kucharczyk Ewa, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Pisarzowcach, Białystok 1977, maszynopis w osiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 113, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród dworski, Pisarzowce, józef maroszekKategoria:dworski