rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeSłójka

Park dworski – krajobrazowy, powstały po 1867 r. po przekształceniu osiemnastowiecznych ogrodów barokowych, noszący ślady wcześniejszego, regularnego układu kompozycyjnego

Dawna nazwa: Słójka

Gmina: Szudziałowo

Położenie obiektu: na skrzyżowaniu dróg z Sokółki do Szudziałowa i z Odelska do Supraśla, w miejscu, gdzie droga do Szudziałowa przekracza rzekę Słójkę

 

Słójka plan 

Plan założenia dworsko-ogrodowego w Słójce - stan z 1988 r.
Plan sporządzony dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego z 1988 r.

W Słójce mieściła się siedziba klucza dóbr królewskich należących do ekonomii grodzieńskiej. Pierwszy folwark należący do dóbr królewskich powstał tu zapewne po kolonizacji puszczy odbywającej się na tych terenach około 1643 r. Na początku XVIII w. folwark ten stał się siedzibą klucza dóbr królewskich ekonomii grodzieńskiej. Wówczas powstały tu barokowe ogrody o kilku kwaterach, sąsiadujące od północnego-zachodu z drogą do Odelska, a od południowego-wschodu z rzędem stawów na rzece. Zachodnią część kompozycji zajmowały zabudowania stojące przy skrzyżowaniu dróg, na którym umieszczono kapliczkę. Drogi jezdne poprowadzono też wokół założenia.

Po rozbiorach Polski, aż do 1867 r. Słójka stanowiła własność państwową. Później na mocy instrukcji carskiej z 1865 r., dotyczącej sprzedaży Rosjanom dóbr państwowych w zachodnich guberniach imperium rosyjskiego, dawny klucz nabył dotychczasowy zarządca tych dóbr Aleksander Annienkow (zm. w 1907 r.). W Słójce znajdowały się wtedy wiatrak, karczma, sad o powierzchni 3,0 ha i liczne budynki gospodarcze. Jak z tego wynika, wcześniejszy ogród kwaterowy posiadał nasadzenia ozdobne przy granicach i wzdłuż podziałów kwater i miał charakter użytkowy, a jego wnętrza wypełniały głównie sady i warzywniki.

Nowy właściciel zbudował w zachodniej części założenia murowany, klasycystyczny dwór z dwiema mansardami, ustawiony frontem do drogi z Sokółki. Przed dworem urządził półkolisty podjazd obsadzony drzewami. Po przeciwnej, ogrodowej stronie, przylegała do dworu drewniana weranda ze schodami na osi głównej. Tereny ogrodu z tej strony dworu przekomponowane zostały na park krajobrazowy, w którym kilka trawiastych wnętrz otoczonych było drzewostanem starych alei oraz nowo posadzonymi grupami drzew i krzewów ozdobnych. Trawniki przyozdobiono dodatkowo kępami kwiatów. Jedna z alei porzecznych ogrodu (zachowana ze starego układu kwaterowego) wybiegała na groblę między stawami, nadal zamykającmi założenie od strony południowo-wschodniej. Na początku XX w. kompozycja krajobrazowa parku uzyskała swoiste krajobrazowe przedłużenie w postaci posadzonych na wschód od parku wśród pól i łąk kęp drzew, które sprawiać miały wrażenie, iż park ciągnie się dalej (poza swoimi granicami). Po tych zmianach, zabudowania gospodarcze nie zmieniły swojej lokalizacji i nadal usytuowane byłe w zachodniej części założenia, po przeciwnej niż dwór stronie drogi do Sokółki. Tam też, wzdłuż drogi do Supraśla wzniesione zostały czworaki.

Zgodnie z testamentem Annienkowa, po jego śmierci Słójkę odziedziczyły w 1906 r. jego córki – Oksana, i Anna Annienkowe oraz Eugenia Łozowska i Maria Dorengowska. Oprócz tego dożywocie przysługiwało tu wdowie po Aleksandrze – Oldze Annienkowej (zm. w 1910 r.). W 1910 r. siostry przekazały całość majątku Eugenii Łozowskiej, żonie Michała Łozowskiego, która pozostawała właścicielką Słójki do 1932 r. Po jej śmierci Michał Łozowski władał Słójką do 1939 r.

 

Słójka - mapa

Rozplanowanie założenia dworsko-ogrodowego w Słójce na Odrysie planu maj. Słójka w gm. Szudziałowo,
pow. Sokólskim położonego - z 192 r.
AP Białystok, OUZB 875, k. 27v

Pierwszą wojnę światową założenie przetrwało bez większych zniszczeń, jednak w okresie międzywojennym Eugenia Łozowska borykała się poważnymi trudnościami finansowymi, którym zaradzić miała reorganizacja majątku. W ramach tej reorganizacji przebudowano w 1928 r. system stawów – część z nich osuszono, a pozostałe wyremontowano i zarybiono. Po przebudowie zajęły one obszar o powierzchni około 2 ha. Mimo trudności finansowych, park był w tym czasie starannie pielęgnowany. Wzbogacono go także o pewną ilość nowych nasadzeń. W tym okresie powierzchnia parku i ogrodów użytkowych wynosiła 7,5 ha, zaś całe założenie zajmowało około 11 ha.

 

Słójka

Podjazd i dwór w Słójce - fotografia z 25 lutego 1923 r.
Zbiór Karola Wilczyńskiego
Fotokopia, neg. OW PSOZ Białystok, nr 2413

Aleja w parku dworskim w Słójce - fotografia z lat 30. XX w.
Zbiór Karola Wilczyńskiego
Fotokopia, neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2394

Słójka

Rodzina właścicieli przed gankiem dworu w Słójce - zdjęcie z lat 30. XX w.
Kolekcja Karola Wilczyńskiego
Fotokopia, neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2417

Słójka

Rodzina Łozowskich, właścicieli majątku w Słójce, na ganku w elewacji ogrodowej dworu - zdjęcie z kat 30. XX w.
Zbiór Karola Wilczyńskiego
Fotokopia, neg. OW OPSOZ Białystok, nr D 2416

Słójka

Kapliczka przydrożna w sąsiedztwie parku w Słójce - stan sprzed 1939 r. (?)
Zbiór Karola Wilczyńskiego
Fotokopia, neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2414

Po 1941 r. obiekt uległ znacznym zniszczeniom, które objęły większość zabudowań gospodarczych, dwór i ogrody, gdzie wycięto sporo starych drzew.

Dalsza dewastacja nastąpiła po parcelacji majątku przeprowadzonej w 1944 r. Część gospodarczą przekazano wtedy spółdzielni rolniczej, a pozostałe tereny założenia podzielono między rolników. Jeden z nich wzniósł zagrodę w południowo-zachodnim narożniku parku.

 

Słójka 1

Park dworski w Sójce - widok na wnętrze parku od zachodu - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr 1826

Słójka 2

Widok od północnego-wschodu na wnętrze parku dworskiego w Słójce - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 1827

Park, z którego sukcesywnie ubywało drzew zaczął służyć jako pastwisko i zarósł samosiewami oraz zdziczałymi grupami krzewów. W części gospodarczej rozebrano wszystkie stare budynki pozostawiając tylko jeden – dziewiętnastowieczny magazyn. Wzniesiono za to dwa duże, murowane budynki i ogrodzono teren siatką. W latach 80. XX w. teren ten użytkował Zakład Usług Mechanizacyjnych i Transportowych Spółdzielni Kółek Rolniczych w Szudziałowie.

 

Słójka 3

Widok ogólny od południowego-wschpdu na ad i park dworski w Słójce - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2092

Słójka 4

Widok na park dworski w Słójce od pólnocnego-zachodu - stan z 1988 r.
Fot. Piotr. Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 1825

Do tego czasu z kompozycji parku użytkowanego wówczas przez Bolesława Czeremchę, przetrwały 3 wnętrza otoczone starymi i młodymi drzewami oraz zaroślami. W jednym z wnętrz umieszczona była platforma do tańca. Starodrzew parku składał się z lip, klonów, jesionów, topól, kasztanowców, świerka i grabów pochodzących w większości z II połowy XIX w. lub z I połowy wieku XX. Wśród nich wyróżniało się kilka okazów sadzonych w I połowie XIX w.: 9 lip o średnicy pni 85-100 cm, kasztanowiec o średnicy pnia 100 cm i 2 klony o średnicy pni 80 i 90 cm. Zwracał uwagę także jesion wyniosły odmiany zwisającej, posadzony przed 1939 r. Oprócz tego, wśród zarośli przetrwały stare krzewy parkowe – tawliny, tawuły, lilaki i czeremchy. Łącznie z samosiewami rosło tu wówczas 27 gatunków drzew i krzewów.

Zachowany drzewostan był wśród pól dobrze widoczny oraz stanowił w krajobrazie zwartą i malowniczą grupę, często oglądaną z biegnących obok dróg.

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

 

Źródła:

AP Białystok, Okręgowy Urząd Ziemski w Białymstoku, nr 875

AP Białystok, Okręgowy Urząd Ziemski w Białymstoku, nr 875, k. 27v, Odrys planu maj. Słójka w gm. Szudziałowo, pow. Sokólskim położonego, 1922 r.

AP Białystok, Starszy Notariusz Grodzieński, sygn., tymcz. 8, k. 153-164, nr 9, k. 24-52, nr 42, k. 54-65, nr 44, k. 57-71, nr 45, k. 41-42 i 57-62, nr 47, k. 92-97, nr 49, k. 172-192, nr 50, k. 89-95, nr 51, k. 151-182, nr 54, k. 82-102, nr 56, k. 201-203

AP Białystok, Wojewódzki Urząd Ziemski w Białymstoku II, nr 35, k. 4

Bończak-Kucharczyk Ewa, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Słójce, Białystok 1977, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 130, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

Bujnowski Walerian, Powiat Sokólski. Jego przeszłość i stan obecny, Warszawa 1939, s. 72, 177, 245

Informacje ustne Bulwaka Bronisława, zam. w Białymstoku

Informacje ustne Czeremchy Bolesława, zam. w Słójce

Informacje ustne Kożuchowskiej Bronisławy, zam. w Słójce

Kolekcja Wilczyńskiego Karola, zam. w Sokółce, Fotografie dworu i parku w Słójce z lat 20. i 30. XX w.

Kościałkowski Stanisław, Antoni Tyzenhauz, t. I, Londyn 1970-1971, s. 611

Księga adresowa Polski wraz z wolnym miastem Gdańskiem dla handlu, rzemiosła i rolnictwa, Bydgoszcz 1930, s. 159

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. I-XV, Warszawa 1880-1900

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, park dworski, Słójka, józef maroszekKategoria:dworski