Siemnice Różanówka

Ogród folwarczny - regularny, z elementami swobodnymi, powstały w II połowie lat 30. XX w.

Dawna nazwa: Różanówka

Gmina: Rachanie

Położenie obiektu: we wsi Siemnice, na wzgórzu położonym na północ od asfaltowej szosy biegnącej przez wieś

Różanówka powstała wśród pól uprawnych majątku Siemnice (zob. Siemnice - park dworski), a jej powstanie związane jest z podziałem tego majątku w latach 30. XX w. pomiędzy synów ówczesnego właściciela dóbr Stanisława Holtzera. Przygotowania do tego rozpoczęły się na początku II połowy lat 30. i pewnie miały związek z usamodzielnianiem się synów Stanisława Holtzera, z których dwaj starsi (Stefan i Tadeusz) zawarli związki małżeńskie. Ostatecznie Stanisław Holtzer podzielił majątek między swoich trzech synów dopiero 12 sierpnia 1939 r. Tadeusz otrzymał około 75 ha ziemi o wartości szacunkowej 99742 zł i już wcześniej rozpoczął wraz z żoną budowę swojej nowej siedziby na tzw. Różanowie. Stefan otrzymał około 73,5 ha ziemi o wartości szacunkowej 99742 zł i wraz z żoną Ludmiłą planował budowę dworu i zabudowań gospodarczych na polu pod Czartowcem. Andrzej Kazimierz otrzymał około 72 ha ziemi o wartości szacunkowej 99742 zł i miał gospodarzyć wraz z rodzicami w Siemnicach.¹

Jeszcze zanim doszło do tego formalnego podziału Tadeusz i jego żona Zofia rozpoczęli budowę swej siedziby na północ od wsi Siemnice (na tzw. Różanowie, zwanym odtąd Różanówką). Zgodnie z zaleceniami inż. Rogozińskiego budowę rozpoczęto od rozmierzenia terenu i dokonania nasadzeń drzew i krzewów w sadzie oraz w parku, który miał otaczać jeszcze niewybudowany dwór. Jednocześnie wznoszono budynki gospodarcze zlokalizowane na północny-zachód od projektowanego miejsca lokalizacji dworu. Wybudowano na wysokiej podmurówce drewnianą stajnię z oborą, murowaną zlewnię, murowany magazyn zbożowy i murowaną wozownię. Wzniesiono też drewniany ośmiorak, w którym tymczasem zamieszkali właściciele razem z fornlami.²

Nowa siedziba otrzymała tradycyjny, regularny układ przestrzenny składający się z czterech prostokątnych części funkcjonalnych - sadu, parku, ogrodu użytkowego otaczającego ośmiorak oraz z części gospodarczej, której nowo wzniesione budynki otaczały prostokątny dziedziniec. Dziedziniec ten łączyła z drogą wiejską czereśniowa aleja dojazdowa biegnąca wschodnią granicą sadu. W parku zdążono skomponować gazon i posadzić niewielką liczbę drzew (w tym drzewa w krótkiej alei prowadzącej do podjazdu). Poza tym założono ogród użytkowy przy ośmioraku, posadzono aleję świerkową prowadzącą do ośmioraka oraz kilka drzew przy zabudowaniach gospodarczych. Ze względu na wybuch II wojny światowej budowy dworu nie rozpoczęto.³ Całość tego nieukończonego założenia zajmowała obszar o powierzchni około 3,5 ha.

W czasie II wojny światowej nie prowadzono prac budowlanych. Tadeusz i Zofia Holtzerowie zostali w 1943 r. wysiedleni i do Różanówki już nie powrócili. O ich dalszych losach miejscowa ludność nie była w stanie nic powiedzieć oprócz tego, że prawdopodobnie przeżyli wojnę i w latach 80. XX w. mogli mieszkać w Łodzi.⁴

Po wysiedleniu właścicieli majątkiem zarządzał do czasu wyzwolenia administrator niemiecki Wajskirch. Po wyzwoleniu dobra Różanówka zostały rozparcelowane, a resztówkę wraz z parkiem, sadem i zabudowaniami dworskimi przejęła Gminna Spółdzielnia Produkcyjna w Rachaniach.⁵ Za jej czasów, w wyniku wyniszczającej gospodarki zniszczono część nieukończonego parku, wycięto część sadu, rozebrano stajnię z oborą, wozownię i ośmiorak. Z dworskich zabudowań ocalały jedynie zlewnia i magazyn zbożowy.⁶

Od lat 70. XX w. w Różanówce gospodarzyła Filia Spółdzielni Kółek Rolniczych w Rachaniach, a na skutek składowania tu nawozów sztucznych i innych szkodliwych środków chemicznych obiekt uległ dalszej dewastacji. Miejsce starych zabudowań zajęły natomiast nowe, wybudowane przez SKR w rejonie dawnego ośmioraka (na zachód od miejsca jego lokalizacji). W ich otoczeniu wzniesiono różne nowe ogrodzenia, wybudowano nowe drogi i plac składowy. Miejsce starych nasadzeń zajęły nowe nasadzenia topól.⁷

Mimo przekształceń i zniszczeń podziały przestrzenne wprowadzone przed II wojną światową nadal były czytelne, a zachowany starodrzew wyróżniał założenie z otoczenia, choć nie posiadało ono szczególnych walorów kompozycyjnych ani przyrodniczych.

Do lat 80. XX w. z kompozycji zakładanej w Różanówce w latach 30. tego stulecia zachowały się: magazyn, dawna zlewnia, część podwórza gospodarczego, część sadu, bieg drogi dojazdowej, kilka drzew w części gospodarczej i niewielka liczba drzew w parku, w tym aleja prowadząca do podjazdu.⁸

W roku 1988 na terenie obiektu występowało 18 gatunków drzew i krzewów, a roślinność była tu uboga. Starodrzew składał się z niewielkiej liczby drzew sadzonych w latach 30. XX w. lub w okresie powojennym. Rosły tu także topole sadzone w latach 60., 70. i 80. XX w. oraz zarośla bzów czarnych i młodych samosiewów drzew rosnące przy siatce ogradzającej obiekt.⁹

Korzystna widokowo lokalizacja obiektu na wzgórzu oraz powiązania widokowe tego wzgórza z wsią i Celestynowem (zob. Siemnice - Celestynów) predysponowały Różanówkę do odgrywania w krajobrazie dość istotnej roli. Chociaż więc budowy parku nie ukończono i nie zdążono wznieść dworu, a znaczna część tego obiektu została zniszczona po II wojnie światowej, to nadal siedzibę tę łatwo było wyodrębnić w krajobrazie. Rosnące na wzgórzu drzewa i stojące tam stare budynki były bowiem nadal dobrze widoczne, a część nowych budynków maskowały sad i zarośla. Zachowany też został związek widokowy obiektu z Celestynowem.¹⁰

EBK

Źródła:

¹ AP w Zamościu, Biuro Notarialne w Tomaszowie Lubelskim, Księga hipoteczna dóbr Siemnice, nr 624; AP w Zamościu, AP w Zamościu, Hipoteka powiatu tomaszowskiego, nr 64

² Informacje ustne Sienia Kazimierza, sołtysa wsi Siemnice; Informacje ustne Chudygi Kasjana, byłego ogrodnika w Celestynowie, zam. w Siemnicach

³ Informacje ustne Sienia Kazimierza, sołtysa wsi Siemnice; Informacje ustne Chudygi Kasjana, byłego ogrodnika w Celestynowie, zam. w Siemnicach

⁴ Informacje ustne Sienia Kazimierza, sołtysa wsi Siemnice; Informacje ustne Chudygi Kasjana, byłego ogrodnika w Celestynowie, zam. w Siemnicach

⁵ Informacje ustne Sienia Kazimierza, sołtysa wsi Siemnice; Informacje ustne Chudygi Kasjana, byłego ogrodnika w Celestynowie, zam. w Siemnicach

⁶ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Jerzy, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicki Antoni, Żukowski Jacek, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego „Różanówka" w Siemnicach, Zamość 1988, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

⁷ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Jerzy, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicki Antoni, Żukowski Jacek, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego „Różanówka" w Siemnicach, Zamość 1988, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

⁸ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Jerzy, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicki Antoni, Żukowski Jacek, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego „Różanówka" w Siemnicach, Zamość 1988, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

⁹ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Jerzy, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicki Antoni, Żukowski Jacek, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego „Różanówka" w Siemnicach, Zamość 1988, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

¹⁰ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Jerzy, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicki Antoni, Żukowski Jacek, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego „Różanówka" w Siemnicach, Zamość 1988, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

Inne źródła:

AP w Zamościu, Biuro Notarialne w Tomaszowie Lubelskim, Księga hipoteczna dóbr Siemnice, nr 624, Plan folwarku Siemnice z 1899 r.

AP w Zamościu, Państwowe Biuro Notarialne w Tomaszowie Lubelskim, nr 624, Księga hipoteczna dóbr Siemnice, w tym plan podziału gruntów majątku prywatnego Siemnice w gminie Rachanie powiecie Tomaszowskim województwie lubelskim położonego, wykonany w 1939 r przez geometrę przysięgłego Janusza Rogozińskiego

Biblioteka Narodowa w Warszawie, Zbiory Kartograficzne (Specjalne), Rosyjska mapa sztabowa, około 1914 r., skala 1:8400

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród folwarczny, Siemnice RóżanówkaKategoria:folwarczny