rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeSuchowola, Kuraszew i Zawoinka

Kompozycja krajobrazowa - obejmująca dolinę strumienia, park, kilka części użytkowych, rozległy system alei i kompleks stawów, powstała w I i II połowie XIX w. w wyniku rozbudowy barokowego założenia skomponowanego w I połowie XVIII w. na miejscu siedemnastowiecznej siedziby dworskiej

Dawna nazwa: Suchowola

Gmina: Wohyń

Położenie obiektu: wokół centrum dóbr, pałacu i parku w Suchowoli, przy dolinie strumienia - dopływu rzeki Tyśmienicy, gorzelni w Zawoinkach, rozległych stawach, leśniczówce oraz okolicznych drogach, w tym do Wohynia i Parczewa

 

Suchowola to bardzo stara miejscowość, która odnotowana została w Liber Beneficiorum dioecesis cracoviensis Jana Długosza  wśród wsi należących do parafii w Suchowoli.1 Rejestr poborowy z 1531 r, zawierał na temat Suchowoli jedynie lakoniczną wzmiankę, iż w Suchowoli zapłacono pobór z 5 łanów.2 Wzmianka ta, poza tym, że była to dość duża wieś (5 łanów to około 150-180 ha), nie pozwala na ustalenie żadnych szczegółów dotyczących rozplanowania wsi, czy też istnienia tam jakiejkolwiek siedziby dworskiej lub folwarcznej, ani nawet na ustalenie właścicieli.

W roku 1676 Suchowola należała do Wojciecha Niemyjskiego, wojskiego ziemi mielnickiej. Opłacił on pobór od siebie, żony i 6 osób pochodzenia szlacheckiego, 13 sług dworskich oraz 55 poddanych.3 Zatem istniał tu wtedy dwór i to raczej dość duży, stanowiący główną siedzibę wojskiego ziemi mielnickiej, w której zamieszkiwał on wraz z żoną. Przy tym dworze istniał też zapewne jakiś ogród, jednak brak przekazów historycznych na temat rozplanowania tej siedziby.

W wieku XVIII dobra suchowolskie znalazły się w rękach Kickich.4 Z około połowy XVIII w. pochodzi pierwszy znany przekaz kartograficzny, dotyczący Suchowoli - Mapa duktów wokół Wohynia... z 1753 r. (zorientowana odwrotnie niż przywykliśmy, gdyż południe znajduje się na górze tej mapy).5 Na tej mapie przedstawiono usytuowaną na zachodnim krańcu wsi Suchowoli siedzibę dworską, zajmującą teren zbliżony do kwadratu. Mniej więcej w środku tego kwadratu usytuowany był dwór, wyraźnie odróżniający się od innych zabudowań. Na północ od dworu znajdował się prostokątny dziedziniec gospodarczy, zamknięty od wschodu i północy dwoma budynkami (były to zapewne lamus i jakiś inny budynek gospodarczy albo tak zwany folwark, czyli budynek mieszkalny służby folwarcznej). Od południa dziedziniec zamykał dwór. Wjazd na dziedziniec prowadził od zachodu przez niewielki budynek bramy.

Na południe od dworu usytuowany był ogród, w którego południowo-zachodniej części zaznaczono nawet grupę drzew. W ogrodzie tym, na zachód od dworu i na południe od bramy położona była zapewne sadzawka. Dalej na zachód od dworu znajdowały się prawdopodobnie zabudowania gospodarcze folwarku - stodoły, szopy, zabudowania inwentarskie itp. Jednak możliwe jest także, że uwidocznione na mapie na zachód od dworu zabudowania należały do wsi Świerże.

W II połowie XVIII w. i na początku wieku XIX dobra Suchowola nadal należały do Kickich, a ostatnim ich właścicielem z tego rodu był pułkownik Ludwik Kicki (ur. w 1791 r., zm. w 1831 r.).6

Prawdopodobnie za czasów Ludwika Kickiego nastąpiła przebudowa założenia. Osiadł on bowiem około 1820 r. w swoich dobrach lubelskich i przez 10 lat prowadził w nich wzorową gospodarkę.7 Rozplanowanie siedziby z tego okresu zostało odnotowane na Mapie Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego z 1839 r.

Zabudowania dworskie usytuowane były wówczas pomiędzy wsiami Świerże i Suchowola, nieco na północ od linii zabudowy tych wsi. Budynki dworskie tworzyły prostokątny dziedziniec, otwarty na południe, na którym zbiegały się drogi ze wsi Świerże i Suchowola. Z dziedzińca wybiegała również w kierunku południowym droga, która obiegając od zachodu staw (leżący na zachód od obecnej drogi dojazdowej do gorzelni) wiodła dalej do folwarku, w którym znajdowała się zapewne również gorzelnia. Sprzed dziedzińca dworu wybiegała też jeszcze inna droga, prowadząca w kierunku północno-wschodnim do wsi Branica Mała, gdzie znajdował się inny folwark należący do dóbr Suchowola.8

Już w I połowie XIX w. podjęto próbę zagospodarowania całej doliny strumienia, na której północnym skłonie położony był park otaczający dwór. Z tego okresu pochodzi umiejscowienie folwarku i gorzelni w Zawoince po przeciwnej stronie doliny oraz powiązanie widokowe tych dwóch części kompozycji - poprzez staw usytuowany pośrodku doliny. W tym też czasie powstała „Paradna droga", czyli długa aleja wiodąca do założenia od północy, obsadzona klonami oraz równoległa do niej aleja biegnąca wzdłuż zachodniego boku centrum dóbr. Poza tym, zaczęto obsadzać alejami inne drogi. Około połowy XIX wieku powstała w Suchowoli cerkiew, którą usytuowano na północ od zabudowań wsi, a na przecięciu osi wybiegającej od dworu na wschód z osią drogi biegnącej do wsi od południa, a połączonej z traktem do Parczewa. Droga ta została obsadzona aleją wierzbową. O kompozycji parku w tym okresie niewiele wiadomo - pozostało z niej jedynie kilka starych drzew i część podziałów terenowych.

Po śmierci Ludwika Kickiego jego dobra odziedziczyła wdowa po nim Natalia z Bispingów hr. Kicka, osoba znana w artystycznych kręgach Warszawa i Wilna, zajmująca się m.in. malarstwem.9 Właścicielka ta, przybywająca najczęściej w Warszawie lub w Wilnie, albo w swoich dobrach rodowych, zapewne do Suchowoli zaglądała nader rzadko. Można się więc spodziewać, że w czasach jej władania nie zaszły w Suchowoli istotniejsze zmiany założenia, w stosunku do stanu uwidocznionego na Mapie Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego. We wsi natomiast została w tym czasie wzniesiona cerkiew - zapewne prawosławna.10

W roku 1878 hrabina Kicka sprzedała dobra suchowolskie księciu Włodzimierzowi Światopełk-Czetwertyńskiemu.11 Była to bardzo ciekawa postać. Urodzony w 1837 r. w Woronczynie na Wołyniu książę brał udział w młodości w konspiracji związanej z Powstaniem Styczniowym, za co został zesłany na Syberię. Po powrocie z zesłania poślubił Marię Wandę z Uruskich i osiadł w dobrach w Milanowie.12 Kilka lat później rozpoczął wykupowanie dóbr w okolicy Milanowa, przy czym pierwszym tego rodzaju zakupem było właśnie nabycie Suchowoli, a następnym zakupienie w 1911 r. majątku Planta.13 Wraz z wcześniej należącymi do Milanowa dobrami Kopina i Rudzieniec tworzyły one w sumie ogromny kompleks dóbr z głównymi ośrodkami w Milanowie i Suchowoli. Właściciel dążył do zintegrowania tych dóbr nie tylko gospodarczego, ale także do stworzenia między nimi systemu powiązań komunikacyjnych, tworzącego wyróżniającą się sieć dróg w powiecie radzyńskim.

W chwili włączenia Suchowoli do dóbr Czetwertyńskich, dobra Suchowola składały się z folwarków Suchowola, Zawoinka (gorzelnia), Pszonka i Jezioro, których ogólny obszar wynosił około 5240 morgów (około 2620 ha), z czego na folwark Suchowola przypadało gruntów ornych i ogrodów morgów 348, łąk morgów 24, pastwisk morgów 94, lasu morgów 2078, nieużytków morgów 39, budynków z drzewa 15. Natomiast pobliski folwark Zawoinka miał gruntów ornych i ogrodów 437 morgów, łąk 230 morgów, nieużytków 88 morgów, budynków murowanych 4, a drewnianych 7. Na terenie dóbr znajdowały się gorzelnia i młyn wodny oraz wydobywano torf.14

Dobra suchowolskie tworzyły w chwili ich zakupu przez Czetwertyńskiego pewną całość ekonomiczną. Nowy właściciel rozpoczął ich przebudowę, która miała zapewne następujące cele: powiązanie ekonomiczne z dobrami milanowskimi, przebudowę założenia dworsko-ogrodowego w Suchowoli i nadanie mu reprezentacyjnego charakteru oraz powiązanie systemem alei Suchowoli z innymi folwarkami oraz innymi ważnymi miejscami.

Pierwszym etapem prac była zapewne przebudowa założenia w Suchowoli. Park został przekomponowany w duchu krajobrazowym. Wzniesiono w nim obszerny murowany pałac (na nieregularnym planie) o wystroju prawdopodobnie eklektycznym. Zgodnie z informacją zawartą w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego, pałac ten wzniesiony został po 1887 r. Na południowy-wschód od pałacu ulokowano dziedziniec gospodarczy z zespołem murowanych zabudowań magazynowych i inwentarskich.

Wzdłuż wschodniej granicy założenia biegła w kierunku północnym zasadzona w południowej części w I połowie XIX w. aleja wysadzana klonami - tzw. „Paradna droga", prowadząca przez las Dąbrowa, a następnie przez las Barania Szyja aż do wysokości dzisiejszej kolonii Bojanówka, gdzie skręcała na wschód i dochodziła obok majątku Bojanówka do stacji kolejowej Bezwola. Droga ta, omijająca miasto Wohyń, używana była przy szczególnie ważnych okazjach. Dowożono nią do Suchowoli najwybitniejszych gości księcia Czetwertyńskiego. W późniejszym okresie (tuż przed I wojną światową) wzdłuż Paradnej drogi poprowadzono kolejkę wąskotorową z wagonikami ciągniętymi przez konie. Była ona używana przede wszystkim do szybkiego dowożenia na stację w Bezwoli produktów mleczarskich, które następnie były przewożone pociągiem do Warszawy.

Na wschód od Paradnej drogi, przy granicy lasu Dąbrowa zlokalizowano w 1900 r. leśniczówkę, której architektura wskazuje na to, że miała ona charakter reprezentacyjny. Wokół leśniczówki skomponowano założenie ogrodowe z licznymi nasadzeniami gatunków egzotycznych.

Od leśniczówki biegła na północ ulepszona droga ziemna w kierunku nieistniejącej obecnie bażantarni, wokół której również skomponowano niewielki ogród ze sporą liczbą egzotów.15

Inna droga, obsadzona aleją lip i morw, wybiegała od zabudowań wsi Suchowola na północny-wschód i prowadziła najkrótszą trasą do Wohynia. W przeciwieństwie do zarezerwowanej na specjalne okazje Paradnej drogi, tę drogę użytkowano na co dzień. Przejazd po niej łączył się z oglądaniem doliny i miał zapewne imponować rozległością dóbr i rozmachem czynionych w nich inwestycji.

Po nabyciu przez Czetwertyńskich dóbr Planta w 1911 r. dobra te także połączono z Suchowolą alejami. Jednak najdłuższa aleja została zasadzona przez Czetwertyńskiego wzdłuż szosy biegnącej od Radzynia przez wsie Świerże, Bramka i Rozwil. Aleja ta w odróżnieniu od wymienionych wcześniej wysadzona została robiniami. Kolejna aleja, którą z kolei obsadzono klonami pospolitymi, klonami jaworami i klonami jesionolistnymi, biegła w kierunku południowo-wschodnim do szosy Siemień - Parczew. Inne, krótsze aleje, rosły się na groblach stawów i przy wewnętrznych drogach założenia w Suchowoli.

Na rozległym terenie położonym na południe od założenia w Suchowoli wykopano system stawów, związanych z płynącym tędy strumieniem. Stawy te usytuowane były na wschód i zachód od starszego, dużego stawu zaznaczonego na Mapie Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego z 1839 r. Pomiędzy stawami a drogą wiodącą do założenia, będącą jednocześnie drogą wiejską wsi Suchowola, zlokalizowano osadę folwarczną, składającą się z sześciu murowanych i drewnianych czworaków. Wszystkie drogi w tym rejonie, jak również groble, zwłaszcza biegnące z południa na północ, zostały obsadzone alejami lub szpalerami. Nasadzenia te stanowiły też zieleń izolującą osadę folwarczną.

Na południe od stawów usytuowany był folwark Zawoinka, którego najważniejszym elementem była gorzelnia. Istniejący tu wcześniej obiekt, wymieniony w Słowniku Geograficznym, a być może przedstawiony już na Mapie Kwatermistrzostwa z 1839 r., został gruntownie zmodernizowany i unowocześniony. Prace te, prowadzące w istocie do powstania całkiem nowej gorzelni, prowadziła firma Zakłady Mechaniczne Borman i Schede, która opracowała dokumentację i dostarczyła urządzenia. Obiekt ukończony został w 1907 r.16

Zabudowania gorzelni, z wysokim kominem, usytuowane na wzgórzu górującym nad stawami, stanowiły niewątpliwie dominantę wysokościową okolicy i to zamykającą widok z pałacu w kierunku południowym. Przed gorzelnią, na placyku, na którym znajduje się figura Matki Boskiej, zbiegało się 5 różnych dróg, z których wiodąca na północ prowadziła do folwarku Suchowola po grobli między stawami. Drogę tę wybrukowano i w części północnej obsadzono aleją kasztanowców. Inna droga biegłą od kapliczki na wschód, wśród pól, do alei prowadzącej do szosy Siemień - Parczew. Kolejna droga sprzed kapliczki (obsadzona aleją klonów pospolitych i jesionolistnych oraz jesionów amerykańskich) była przedłużeniem w kierunku północno-zachodnim (do gorzelni) alei łączącej Suchowolę z szosą Siemień - Parczew. Droga wyprowadzona w kierunku południowym prowadziła do folwarku Żmiarki i również została obsadzona drzewami (o różnorodnym składzie gatunkowym). I wreszcie w kierunku zachodnim wiodła od kapliczki droga ziemna prowadząca do stawów i nieco dalej od gorzelni usytuowanych obór.

Obsadzenie tak ogromnych alei, z których każda liczyła co najmniej kilkaset metrów, niektóre po kilka kilometrów, a najdłuższa kilometrów 14 (aleja do Radzynia obsadzona robiniami z niewielką domieszką innych drzew), wymagało wielkiej ilości materiału szkółkarskiego. A przy tym potrzeby w tym zakresie były znacznie większe jeśli brać pod uwagę również urządzanie parku krajobrazowego w Suchowoli, gdzie posadzono wiele egzemplarzy roślin rzadkich i egzotycznych (katalpę, jodłę kalifornijską, platan, choinę kanadyjską, iglicznię trójcierniową, tulipanowiec i inne).17

Aby zapewnić potrzebne dostawy sadzonek, w majątku została założona obszerna szkółka drzew i krzewów, która dostarczała materiał do nasadzeń w parku i w alejach sadzonych przez Czetwertyńskich, a być może także do nasadzeń w sąsiadujących majątkach. Po szkółce tej pozostało później wiele niewykorzystanego materiału, zwłaszcza sadzonek buka, które rozrosły się w rozległe bukowisko.

Opisane tu rozległe założenie, sięgające ramionami swych alei do Radzynia, Wohynia i okolic Parczewa, zajmujące bez parku i części gospodarczych obszar około 120 ha, w których same aleje poza siedzibą w Suchowoli liczyły około 22 km, zostało ukształtowane w okresie od 1878 do 1914 r. Okres ten był szczytowym w rozwoju założenia.

Późniejsze wydarzenia I wojny światowej oraz śmierć w 1918 r. Włodzimierza Czetwertyńskiego18 musiały spowodować zatrzymanie rozwoju tej kompozycji. Być może w latach I wojny światowej doszło to pewnych zaniedbań, w tych okolicznościach zrozumiałych, w każdym razie zapewne w tym czasie opuszczona szkółka przekształciła się w gęsty zagajnik.

W okresie międzywojennym mamy do czynienia z utrzymywaniem założenia z stanie sprzed I wojny światowej.

Nowy właściciel - książę Seweryn Światopełk-Czetwertyński, syn Włodzimierza, rzadko przebywał w tym majątku i wreszcie w 1926 r. upełnomocnił Adama Zaleskiego do administrowania tymi dobrami.19 W zmienionych powojennych warunkach  nastąpiła częściowa parcelacja dóbr Suchowola, m.in. rozparcelowano grunty folwarku Jezioro oraz część gruntów folwarku Suchowola.20 W obrębie wsi istotną zmianą było zastąpienie dawnej cerkwi nowo wybudowanym murowanym kościołem, wzniesionym zapewne przy pomocy dworu.21 Kościół został zlokalizowany w miejscu dawnej cerkwi i stał się lokalną dominantą wysokościową podkreślającą oś założenie dworskie - wieś Suchowola, dobrze widoczną z drogi do Wohynia. Ostatnim przed II wojną światową właścicielem Suchowoli był Aleksander Czetwertyński, który także bardzo rzadko tu przebywał.22

Po wybuchu wojny Aleksander Czetwertyński został aresztowany przez Niemców, a dobra suchowolskie skonfiskowano.23

Po wojnie majątek rozparcelowano, przy czym resztówkę obejmującą zabudowania i część gruntów przejęły w zarząd Państwowe Nieruchomości Ziemskie.24 Natomiast obszerne lasy dworskie wraz z leśniczówką przejęte zostały przez Lasy Państwowe.25 Teren dawnego założenia dworskiego przez bez mała dwadzieścia powojennych lat był praktycznie bezpański, bowiem ciągle zmieniających się jego użytkowników nie można było nazwać gospodarzami terenu.26 W roku 1960 objęło go Ministerstwo Zdrowia z przeznaczeniem na szpital, ale już w roku 1963 w szpitalu wybuchł pożar, który zniszczył dach i górne piętro,27 a odbudowa z tych zniszczeń pozbawiła obiekt cech zabytkowych. Szpital mieści się w tym obiekcie do dzisiaj.

Rozległe założenie krajobrazowe podzielone zostało po II wojnie światowej pomiędzy różnych użytkowników. Wymienić tu należy m.in. służbę zdrowia (teren samego założenia dworsko ogrodowego w Suchowoli), Państwowe Gospodarstwo Rolne (teren gorzelni), Lasy Państwowe (leśniczówka dworska i część alei), Gminną Spółdzielnię (sklep) oraz rolników indywidualnych (dawne czworaki, budynki magazynowe). Stanowiące integralną część rozległej kompozycji aleje dojazdowe stały się po II wojnie światowej praktycznie niczyje. Brak opieki dotyczył też stawów, których większość osuszono więc ich miejsce zajęły łąki. Podzielenie własności spowodowało ponadto przekształcenia poszczególnych części jednolitej niegdyś kompozycji i przystosowywanie ich do potrzeb poszczególnych użytkowników. A ponieważ starali się oni ogradzać swoje tereny wprowadzając nowe płoty i innego rodzaju ogrodzenia, to stopniowo zanikały powiązania kompozycyjne różnych części założenia. Wieloletni proces dewastacji doprowadził do zniszczenia ogrodów użytkowych części zabudowań gospodarczych, części zabudowań osady folwarcznej, bażantarni oraz części alei. Mimo to, przetrwało z tej rozległej kompozycji wystarczająco wiele elementów aby wciąż uznawać ją za wartościowy zabytek sztuki ogrodowej końca XIX i początku XX w.28

Do lat 80. XX w. z kompozycji, jaka wykształciła się w Suchowoli w wieku XVIII przetrwały: lokalizacja ozdobnego i reprezentacyjnego centrum (w tym umiejscowienie parku w miejscu dawnego barokowego ogrodu), droga przez wieś (a także ogólna lokalizacja zabudowań chłopskich) i zapewne także niektóre inne drogi jezdne (z Wohynia, z Parczewa, od strony Niewęgłoszy). Z kompozycji istniejącej w I połowie XIX w. i około połowy tego stulecia przetrwały: sytuacja folwarku i gorzelni w Zawoince, aleja przy „Paradnej drodze", aleja przy drodze do stawów, aleja przy drodze biegnącej na południe na osi dawnej cerkwi (obecnego cmentarza) i droga wiodąca do cerkwi od dworu, a także staw, przedzielony groblą wiodącą do gorzelni (dzielącą go na 2 stawy). Z rozległej krajobrazowej kompozycji powstałej w latach 1878-1914 do lat 80. XX w. przetrwały: krajobrazowy park pałacowy, rozległy system alei, kompozycja doliny rzeki, część dwóch systemów stawów, kompleks zabudowań gorzelni, dwie obory folwarku Zawoinka, kilka kapliczek, ślady po ogrodach warzywnych i sadach, cztery budynki osady folwarcznej, cmentarz, kościół leśniczówka i pozostałości szkółek dworskich.29

W roku 1985 roślinność omawianej tu kompozycji (bez parku pałacowego i innych części założenia związanego z pałacem w Suchowoli) była bardzo bogata i składała się z 63 gatunków i odmian drzew i krzewów. Większość starych drzew tej krajobrazowej kompozycji rosła w alejach, w których z kolei większość drzew posadzono w ostatniej ćwierci XIX w. i na początku wieku XX. Wiekiem wyróżniały się: aleja klonowa przy Paradnej drodze, mająca pomnikowy charakter, aleja wierzbowa przy drodze do wsi od szosy parczewskiej oraz aleja kasztanowcowa przy drodze do gorzelni. Starsze były też niektóre dęby w alei równoległej do drogi przez wieś, z których jeden, pomnikowy, miał 130 cm średnicy pnia.

Ogółem można było wyodrębnić 15 zachowanych starych alej:

  1. przy Paradnej drodze - z początku XIX w. z późniejszymi dosadzeniami - składająca się z 272 klonów pospolitych o średnicach pni 60-90 cm, trzech jaworów o średnicach pni 50, 63 i 77 cm i jednaj wierzby o średnicy pni 66 cm,

  2. przy drodze do Niewęgłoszy, rozpoczynająca się dopiero za wsią Świerże - z końca XIX w. i początku wieku XX - składająca się z klonów pospolitych o średnicach pni 43-72 cm, klonów jesionolistnych o średnicach 55-60 cm, grochodrzewów o średnicach pni 36-55 cm, wierzb o średnicach pni 40-70 cm i nielicznych drzew innych gatunków,

  3. przy drodze wiejskiej biegnącej na południe od parku i zabudowań dworskich w Suchowoli - z końca XIX w. - składająca się klonów srebrzystych o średnicach pni 50-70 cm oraz klonów pospolitych i kasztanowców o średnicach pni 40-67 cm,

  4. przy brukowanej drodze do gorzelni - z II połowy XIX w., uzupełniana w czasach późniejszych - składająca się z kasztanowców o średnicach pni 45-88 cm,

  5. przy drodze prowadzącej do kompleksu stawów Zawoinki i Kuraszewa - z okresu międzywojennego XX w. - składająca się z grochodrzewów o średnicach pni 28-42 cm,

  6. przy drodze z gorzelni na południe, do lasu - z końca XIX i I połowy XX w. - składająca się z klonów pospolitych i jesionolistnych, jaworów i lip drobnolistnych o średnicach pni 42-75 cm,

  7. przy drodze ziemnej od gorzelni na południowy-wschód - z przełomu XIX i XX w. - składająca się z klonów pospolitych i jesionolistnych oraz pojedynczych drzew innych gatunków o średnicach pni 43-63 cm,

  8. przy asfaltowej szosie do Parczewa biegnącej na południowy-wschód od założenia (długa) - z końca XIX w. i początku wieku XX - składająca się z klonów jesionolistnych i pospolitych oraz jaworów o średnicach pni 44-71 cm,

  9. przy asfaltowej szosie wiodącej do wsi od szosy parczewskiej - z II połowy XIX w. i początku wieku XX - składająca się w części południowej z klonów jesionolistnych o średnicach pni 40-65 cm, a w części północnej z wierzb o średnicach pni 55-96 cm,

  10. biegnąca przez wieś na wschód od założenia aż do strumyka płynącego na wschód od wsi - z końca XIX w., uzupełniana w czasach późniejszych - składająca się z jaworów, klonów pospolitych, klonów jesionolistnych, lip drobnolistnych, topól czarnych, lip szerokolistnych, kasztanowców i nielicznych drzew innych gatunków o średnicach pni 40-70 cm,

  11. przy szosie do Wohynia (pomiędzy wsią a aleją prowadzącą do leśniczówki) - z końca wieku XIX, uzupełniana w czasach późniejszych - składająca się z morw o średnicach pni 20-50 cm, lip drobnolistnych o średnicach pni 27-44 cm oraz z młodych klonów i jaworów,

  12. równoległa do szosy przez wieś, ciągnąca się od szosy wohyńskiej na zachód do Kolonii Podlesie - z końca XIX w. i początku wieku XX - składająca się z dębów czerwonych i szypułkowych o średnicach pni 50-80 cm i jednego, osiemnastowiecznego, o średnicy 130 cm oraz ze starych i młodych modrzewi, dębów, osik, sosen wejmutek i drzew innych gatunków, z których najstarsze osiągały średnice pni do 70 cm,

  13. przy biegnącej na północ drodze do leśniczówki - z przełomu XIX i XX w. - składająca się z kilku starych wiązów w pobliżu leśniczówki o średnicach pni 50-70 cm,

  14. stanowiąca przedłużenie Paradnej drogi, biegnąca dawniej przez las do stacji kolejowej - składająca się z dwóch tylko starych dębów oraz z dębów młodych, tworzących aleję na odcinku około 200 m,

  15. prowadząca na zachód do kompleksu stawów rybnych - z końca XIX w. - składająca się jesionów o średnicach pni 50-70 cm.

Oprócz drzew w alejach na terenie kompozycji rosły też stare i młode drzewa w rejonie leśniczówki, koło gorzelni, w rejonie dawnych warzywników i na terenie dawnych szkółek dworskich, gdzie spotykało się też wiele roślin rzadkich. Poza drzewami sadzonymi występowały zarośla, drzewa owocowe, żywopłoty i różnego rodzaju lasy, przez które przebiegały aleje i które porastały też teren dawnych szkółek.30

Funkcje obiektu w krajobrazie były nadal bardzo duże. Nie tylko ze względów kompozycyjnych (stare aleje przyciągały wzrok z daleka), ale też z uwagi na dużą wartość przyrodniczą drzewostanu starych alei i szpalerów, ich funkcje wiatrochronne oraz pozytywny wpływ na mikroklimat okolicy i stosunki wodne.31

Ewa Bończak-Kucharczyk

Krzysztof Kucharczyk

 

Źródła:

1 Długosz Jan, Liber beneficiorum dioecesis cracoviensis, t. II, Kraków 1864, s. 560

2 Źródła dziejowe, t. CIV, Małopolska, cz. 3, Warszawa 1886, Rejestr poborowy 1531, s. 350

3 Źródła dziejowe, t. CIV, Małopolska, cz. 3, Warszawa 1886, Rejestr poborowy 1531, s. 350

4 Polski Słownik Biograficzny, t. XII, Ossolineum 1966-1967, s. 390 i nast., Kiccy posiadali liczne dobra w sąsiednim powiecie lubelskim. W roku 1814 Onufry Kicki stał na czele deputacji szlachty witającej cara Aleksandra I w Białej podczas jego podróży do Wiednia.

5 AGAD, Zbiory Kartograficzne, nr 507-8, Mapa duktów wokół Wohynia..., 1753

6 Polski Słownik Biograficzny, t. XII, Ossolineum 1966-1967, s. 390 i nast.

7 Polski Słownik Biograficzny, t. XII, Ossolineum 1966-1967, s. 390 i nast.

8 AGAD, Zbiór Kartograficzny, Topograficzna Karta Królestwa Polskiego (1822-1843), Warszawa 1839, Skala 1: 126000 [tzw. Mapa Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego], kol. VI, sekcja IX (Suchowola) oraz kol. VI, sekcja VIII (Branica Mała)

9 Polski Słownik Biograficzny, t. XII, Ossolineum 1966-1967, s. 390 i nast.

10 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI, Warszawa 1890, s. 542 (hasło Suchowola)

11 AP Lublin, Państwowe Biuro Notarialne w Radzyniu Podlaskim, Akta hipoteki, Księga hipoteczna dóbr Suchowola

12 Polski Słownik Biograficzny, t. IV i V, z. 19, Kraków 1938, s. 376

13 AP Lublin, Państwowe Biuro Notarialne w Radzyniu Podlaskim, Akta hipoteki, Księga hipoteczna dóbr Planta

14 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI, Warszawa 1890, s. 542 (hasło Suchowola

15 Informacje ustne Donicy Andrzeja, zam. w Suchowoli; Informacje ustne Stolarczyka W., dawnego leśniczego w Suchowoli

16 Rysunki techniczne z czasów budowy, przechowywane w gorzelni w Suchowoli

17 Bittner W., Żeligowska W., Dębski A., Park Suchowola, Ewidencja parków zabytkowych województwa bialsko-podlaskiego, Warszawa 1980, Wykaz drzew zamieszczony na planie założenia parkowego

18 Polski Słownik Biograficzny, t. IV i V, z. 19, Kraków 1938, s. 376

19 AP Lublin, Okręgowy Urząd Ziemski w Lublinie, nr 3528, Akta parcelacji majątku Suchowola

20 AP Lublin, Okręgowy Urząd Ziemski w Lublinie, nr 3528, Akta parcelacji majątku Suchowola

21 Bittner W., Żeligowska W., Dębski A., Park Suchowola, Ewidencja parków zabytkowych województwa bialsko-podlaskiego, Warszawa 1980, s. 2; Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie, Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, województwo bialskopodlaskie, Warszawa 1984, s. 196

22 Bittner W., Żeligowska W., Dębski A., Park Suchowola, Ewidencja parków zabytkowych województwa bialsko-podlaskiego, Warszawa 1980, s. 2 i nast.

23 Bittner W., Żeligowska W., Dębski A., Park Suchowola, Ewidencja parków zabytkowych województwa bialsko-podlaskiego, Warszawa 1980, s. 2 i nast.

24 Bittner W., Żeligowska W., Dębski A., Park Suchowola, Ewidencja parków zabytkowych województwa bialsko-podlaskiego, Warszawa 1980, s. 2 i nast.

25 Informacje ustne Stolarczyka W., dawnego leśniczego w Suchowoli

26 Bittner W., Żeligowska W., Dębski A., Park Suchowola, Ewidencja parków zabytkowych województwa bialsko-podlaskiego, Warszawa 1980, s. 2 i nast.

27 Bittner W., Żeligowska W., Dębski A., Park Suchowola, Ewidencja parków zabytkowych województwa bialsko-podlaskiego, Warszawa 1980, s. 2 i nast.

28 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Wroczyńska Ewa, Klimaszewski Ireneusz, Cichońska Barbara, Dokumentacja ewidencyjna kompozycji krajobrazowej Suchowoli, Kuraszewa i Zawoinki, Biała Podlaska 1985, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

29 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Wroczyńska Ewa, Klimaszewski Ireneusz, Cichońska Barbara, Dokumentacja ewidencyjna kompozycji krajobrazowej Suchowoli, Kuraszewa i Zawoinki, Biała Podlaska 1985, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

30 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Wroczyńska Ewa, Klimaszewski Ireneusz, Cichońska Barbara, Dokumentacja ewidencyjna kompozycji krajobrazowej Suchowoli, Kuraszewa i Zawoinki, Biała Podlaska 1985, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

31 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan, Wroczyńska Ewa, Klimaszewski Ireneusz, Cichońska Barbara, Dokumentacja ewidencyjna kompozycji krajobrazowej Suchowoli, Kuraszewa i Zawoinki, Biała Podlaska 1985, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

 

 

Słowa klucze: kompozycja krajobrazowa, Suchowola, Kuraszew, ZawoinkaKategoria:inne