Supraśl - Park Miejski

Park miejski – eklektyczny, powstały po 1837 r., a przed 1892 r., w 1925 r. przebudowany w duchu modernistycznym, a w 1935 r. częściowo zajęty przez stadion

Dawna nazwa: park miejski w Supraślu

Gmina: Supraśl

Położenie obiektu: na terenie dawnego olsu olchowo-jesionowego, leżącym pomiędzy ogrodem włoskim klasztoru OO. Bazylianów, a osadą fabryczną Supraśl, między drogami z Krynek do Gródka i z klasztoru do lasu, na koronie wysokiej skarpy na południowo-zachodnim brzegu doliny rzeki Supraśli

Plan parku miejskiego w Supraślu - stan z 1988 r.
Plan wykonany dla potrzeb Ktalogu parków i ogrodów województwa białostockiego z 1988 r.

Powstanie parku związane jest z rozwojem osady włókienniczej w I połowie XIX w., który przypada na lata po 1837 r., kiedy to Wilhelm Zachert uzyskał od rządu dzierżawę skonfiskowanych bazylianom gruntów, położonych na polanie supraskiej, które następnie poddzierżawiał tkaczom przesiedlającym się tu z okręgu łódzkiego i z Niemiec. Rozwój osady powodował potrzebę rozplanowania od nowa szybko rosnącego Supraśla, toteż powstała koncepcja nowego miasta opracowana w duchu klasycystycznym, z centralnie usytuowaną ulicą główna (dziś ulicą Kościuszki), zamkniętą widokowo kościołem i rynkiem. Równoległą do niej ulicę Ogrodową, stanowiącą granicę parku miejskiego, zamknięto widokowo zborem ewangelicko-augsburskim – neogotycką budowlą ze smukłą wieżą zegarową i iglicą. Obok, przy ulicy Ogrodowej zbudowano też szkółkę protestancką.

Całościowo opracowana koncepcja nowego miasta zakładała nie tylko zagospodarowanie terenu poszczególnych działek ogrodami otaczającymi stojące tam budynki, ale też powstanie ogólnodostępnych przestrzeni publicznych, m.in. parków i zieleńców, w tym powstanie przy głównej ulicy parku miejskiego. Park ten zlokalizowano na terenie porośniętym przez ols, który wcześniej należał do klasztoru, jednak po obniżeniu się poziomu wody gruntowej spowodowanym wykopaniem stawów w klasztornym ogrodzie włoskim (zob. Supraśl – ogród klasztorny OO. Bazylianów) stał się bardziej suchy i pojawiły się na nim rośliny charakterystyczne dla borów mieszanych (mimo nadal dużej wilgotności podłoża). Z uwagi na nieprzydatność tych terenów do zabudowy, postanowiono więc założyć tu jeden z parków. Tym bardziej, że teren ten sąsiadował ze zborem stanowiącym dominantę widokową tego fragmentu miasta.

Park rozplanowano na terenie o kształcie trapezu, sąsiadującym od północnego-zachodu z dawnym ogrodem włoskim Bazylianów, a od południowego wschodu częściowo sąsiadującym z ogrodem należącym do Bucholtzów. Zarówno więc ogród klasztorny, jak i ogród miejski oraz ogród Bucholtzów (zob. Supraśl – ogród pałacowy Bucholtzów) leżały na koronie wysokiej skarpy ciągnącej się nad doliną rzeki Supraśli i stanowiły wyróżniający się w krajobrazie miasta ciąg ogrodów, mających zapewnić nie tylko właściwą zdrowotność, ale też i estetykę miejscowości. Spośród tych ogrodów, park miejski miał być zawsze ogólnie dostępny i służyć mieszkańcom Supraśla, chociaż początkowo leżał on na terenie należącym do Zachertów.

Schematyczny układ parku miejskiego w Supraśłu w 1892 r.
"Płan...mestecka Suprasl" z 1892 r. (fragment), wyk. J. Jarocki
AP Białystok, Zbiór Kartograficzny (bez sygnatury)
Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2490

Wewnątrz tego parku urządzono dwa koliste ronda, przy których krzyżowały się proste drogi spacerowe. Zachowano też wcześniejsze proste drogi przez las, w tym drogę stanowiącą przedłużenie głównej osi ogrodu włoskiego. Drzewostan nowo założonego parku miejskiego składał się przede wszystkim z drzew pozostałych z naturalnego zbiorowiska roślinnego, więc nowych drzew posadzono początkowo niewiele, a większość z nich przy drogach biegnących równolegle do granicy parku. Z dawnej kompozycji pozostawiono poza tym dwie aleje równoległe do granic parku - północno-zachodniej i południowo-wschodniej. Przeprowadzono też prace melioracyjne mające osuszyć podmokły dotychczas teren, by stał się on bardziej odpowiedni dla pobytu ludzi i egzystencji różnych gatunków roślin (wykopano wtedy w parku trzy rowy melioracyjne).

W 1925 r. Zachertowie przekazali park władzom miejskim, które następnie park przebudowały. W zachodniej części parku ustawiono wtedy betonowy obelisk z orłem rozwijającym skrzydła, symbolizującym odrodzenie państwa polskiego, a przy obelisku założono kwietniki. Od ulicy Kościuszki doprowadzono też do tego obelisku chodnik, który także otaczał ten pomnik dookoła. Na wschód od obelisku urządzono kolistą obwodnicę spacerową, przeciętą rowem z wodą, nad którym na osi pomnika przerzucono kładkę. Wykopano też w parku dwa stawy – jeden na na północ od kładki i na zachód od rowu, a drugi we wschodniej części parku. Ponadto wykopano w parku sadzawkę oraz posadzono sporo drzew i krzewów różnych gatunków.

W latach 1934-1935 zniszczeniu uległa wschodnia część parku, która została zajęta przez stadion miejski. W pozostałej części parku wprowadzono w tym czasie jedynie drobne zmiany i część ta nadal pozostała parkiem miejskim, przy czym funkcja ta nie zmieniła się także po II wojnie światowej. Po zajęciu części parku przez stadion, obszar parku skurczył się z około 4 ha, do około 1,5 ha.

Chociaż w czasie II wojny światowej istniejąca część parku nie doznała większych zniszczeń, to po wojnie, aż do lat 60. XX w. była praktycznie pozbawiona opieki. W tym czasie wysechł staw położony na północ od kładki usytuowanej na osi pomnika, a w parku pojawiły się zarośla i samosiewy, które w latach następnych usunięto. Wyremontowano też żwirowe drogi spacerowe i dosadzono drzew i krzewów ozdobnych, założono oświetlenie parkowe, a rów z wodą biegnący równolegle do północno-zachodniej granicy parku skanalizowano i przykryto ziemią.

Widok od zachodu na wnętrze parku miejskiego w Supraślu i stojący w nim pomnik Orła Białego _ stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz. Neg. OW PSOZ Białystok, ne D 2195

Widok od zachodu na wnętrze wschodniej części parku miejskiego w Supraślu - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2194

Widok na kirchę wzdłuż drogi biegnącej południową granicą parku miejskiego w Supraślu - stan z 1988 r.
Fot. Piotr Mastalerz, Neg. OW PSOZ Białystok, nr D 2193

W latach 80. XX w. w parku miejskim w Supraślu rosły 44 gatunki drzew i krzewów i występowały tu jeszcze nieliczne stare drzewa pozostałe z pierwotnego olsu oraz lipy i klony liczące wówczas ponad 150 lat, pozostałe z nasadzeń dokonywanych przy drogach przez Bazylianów. Rosły też drzewa pochodzące z II połowy XIX w., sadzone i wyrosłe z samosiewów (lipy, graby, olsze, jesiony) oraz drzewa i krzewy sadzone w roku 1925 (brzozy, topole bujne, robinie, lilaki, śnieguliczki i jaśminowce i inne). W parku rosła też spora liczba formowanych żywopłotów, pochodzących z lat 70. i 80. XX w.

Ten najstarszy w województwie publiczny ogród spacerowy, założony dla potrzeb nowo powstającej osady fabrycznej sukienników, mimo zniszczenia jego części nadal stanowił ważny element kompozycyjny klasycystycznego układu urbanistycznego Supraśla, łączący miasto z terenem dawnych, barokowych ogrodów bazyliańskich  W wyglądzie kompozycji zachowanej części parku można było dostrzec porządek właściwy dla międzywojennej idei porządkowania miast, a także dla ówczesnego dążenia do ogniskowania życia kosmopolitycznych grup społeczności miejskiej wokół naczelnego problemu polskości (co symbolizuje ten fragment parku, który związany jest z pomnikiem Orła Białego).

Park miejski w Supraślu - mostek w parku i pomnik Orła Białego - stan współczesny
www.commons.wikimedia.org

Park miejski w Supraślu - stan wspólczesny
www.commons.wikimedia.org

Ewa Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

Źródła:

AP Białystok, Zbiór Kartograficzny, Plan suscestvujuscago raspolożenia miastecka Suprasl Grodenskoj guberii Belastokskago uezda Prinadleżascago Baroniesie Żezefinie Gustavovnie Zachert, Sostavlen v 1892 godu, Autor Jóżef Jarocki, Skala 1:4200

Dalmatov Nikolaji, Kratkoje opisanije Supraslkogo monastyra, Wilno 1855

Dalmatov Nikolaji, Supraslskij blagovescenskij monastyr. Istoriko-statisticeskoje opisanie, Sankt Petersburg 1892

Informacje ustne Pietraszkiewicza Aleksego, zam. w Supraślu

Bończak-Kucharczyk Ewa, Dokumentacja ewidencyjna parku miejskiego w Supraślu, Białystok 1979, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

Tomecka Barbara, Dolistowska Małgorzata, Supraśl. Studium historyczno-urbanistyczne, Białystok 1979, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 141, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

Słowa klucze: Supraśl, park miejskiKategoria:miejski