rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeWojnówka

Ogród dworski – kwaterowy, szachownicowy, ozdobno-użytkowy, powstały w XVI lub w XVII w.

Dawna nazwa: Wojnówka

Gmina: Dubicze Cerkiewne

Położenie obiektu: z dala od osad wiejskich, na płaskim terenie, łagodnie opadającym ku północy do doliny strumienia Dropcz, na którym wykopano później stawy zamykające kompozycję

 

Wojnówka plan 

Plan założenia dworsko-ogrodowego w Wojnówce - stan z 1988 r.
Plan wykonany dla potrzeb Katalogu parków i ogrodów wojwództwa białostockiego z 1988 r.

W Wojnówce mieściło się centrum dóbr należących początkowo do Wojnów, którzy otrzymali te ziemie zapewne około połowy XVI w. W 1631 r. odnotowany został jak właściciel Wojnówki Piotr Wojna.1 W 1639 r. Wojnówka należała do Mikołaja Tryzny, podskarbiego wielkiego księstwa litewskiego, właściciela sąsiadujących dóbr Rasna.

Siedziba dworska w Wojnówce otrzymała regularny układ przestrzenny składający się z szachownicowo rozmieszczonych kwater, rozgraniczonych drogami oraz szpalerami i alejami. Część tych kwater zajmowały zabudowania i dziedzińce, a większość ogrody. Od północy kompozycję zamykał rząd stawów. Główna droga dojazdowa do tej siedziby dworskiej wiodła od strony północno-zachodniej, a jej przedłużeniem była poprzeczna oś kompozycji założenia.

Układ taki musiał powstać dość wcześnie, nie później niż w XVII w., a że był później kontynuowany przez kolejne nasadzenia, to okazał się niezwykle trwały, istniejąc z niewielkimi zmianami aż do II wojny światowej.2

Przed 1754 r. Wojnówka należała do Jerzego Józefa Matuszewicza (ur. w 1652 r., zm. w 1754 r.), następnie przeszła na jego syna Marcina, kasztelana brzeskiego, pamiętnikarza (wzm. w 1764 r.). W 1784 r. w źródłach odnotowano wieś Wojnówkę i nowo wybudowany tam dwór Matuszewiczów, kasztelaniców brzeskich, stojący w sąsiedztwie strugi Dropcz i rosnącego obok boru sosnowego. W II połowie XIX w. majętność ta była własnością rodziny Wołoncewiczów (wzm. w 1886 r.) i prawdopodobnie stanowiła wtedy współwłasność braci Samuela, Bernarda i Anatola Wołoncewiczów.3

W tym okresie jedną ze środkowych kwater zajmował dwór oraz leżący na zachód od niego eliptyczny podjazd, obsadzony drzewami ozdobnymi i żywopłotami z lilaków. W kwaterze północno-wschodniej stały zabudowania gospodarcze, a w sąsiedztwie stawów uruchomiono gorzelnię i krochmalnię. Wnętrza prostokątnych kwater, których granice odtwarzały w części wcześniejszy szachownicowy układ, wypełniały sady. Drzewostan starych alei i szpalerów, składających się głównie z lip, uzupełniono nowymi nasadzeniami, a przy niektórych drogach ogrodowych posadzono żywopłoty.4

W okresie międzywojennym dobra zostały podzielone pomiędzy braci: Samuela, Bernarda (ur. w 1867 r., zm. w 1948 r.) i Anatola Wołoncewiczów, przy czym Wojnówka przypadła Anatolowi, a pozostali dwaj bracia zamieszkali w pobliskiej Jodłówce (zob. Jodłówka). Majątek Wojnówka obejmował wówczas 412 ha ziemi.5

Okres II wojny światowej założenie przetrwało bez większych zniszczeń (znalazło się wówczas około 2 km od pasa granicznego). Kilka lat później dokonano regulacji linii granicznej i przeprowadzono ją przez południowy narożnik kompozycji.

Z racji przygranicznego położenia i leśnego otoczenia obiekt ten od czasu wojny pozostawał nieużytkowany, jedynie podczas parcelacji majątku siedzibę dworską podzielono między chłopów, którzy wykorzystywali teren dawnych ogrodów do celów rolniczych.6

Do lat 80. XX w. wszystkie budynki dworskie zostały rozebrane, wycięto większość starych szpalerów i drzew owocowych. Przetrwały jedynie zarastające stawy, resztki sadów, ślady dróg ogrodowych, fragmenty nasadzeń wokół podjazdu, szczątki szpalerów na południe od dworu i kilka drzew w alei dojazdowej. Zachowane tam 34 stare lipy oraz wierzby i olsze pochodziły z II połowy XIX w. lub z I połowy wieku XX. Towarzyszyła im pewna ilość drzew młodych (w większości samosiewów), a także rosły tu zarośla i niewielka ilość starych krzewów ozdobnych (w tym 2 żywopłoty). W sumie występowało tu w tym czasie zaledwie 14 gatunków drzew i krzewów. Resztki obiektu, zajmującego niegdyś obszar o powierzchni około 14,5 ha, opuszczonego i położonego na śródleśnej polanie, nie odgrywały w krajobrazie większej roli.7

Ew Bończak-Kucharczyk

Józef Maroszek

 

Źródła:

1 Wiśniewski Jerzy, Zarys dziejów osadnictwa wiejskiego we wschodniej części województwa białostockiego do połowy XVIII wieku [w:] Navukowy sbornik, Białystok 1964, s. 38; Akty izdavajemyje Vilenskoj Archeograficeskoj Komissjeju dla razbora drevnich aktov, t. XVIII, Wilno 1865-1914, s. 328-330

2 Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Juchniewicz Ewa, Rogalewska Ewa, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Wojnówce, Białystok 1985 r., maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 159, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

3 Matuszewicz Marcin, Diariusz życia mego, Warszawa 1986, t. I, s. 4040, t. II, s. 606; Dikov Aleksy, Spisok zemlevladenii v Grodnenskoj gubernii, Grodno 1890, s. 247-248; Ordinacija korolevskich puść v lesnicestvach byvsego Velikago Kniaźestwa Litowskago, Wilno 1871, s. 170

4 Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Juchniewicz Ewa, Rogalewska Ewa, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Wojnówce, Białystok 1985 r., maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 159, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

5 Księga adresowa Polski wraz z wolnym miastem Gdańskiem, dla handlu, rzemiosła i rolnictwa, Bydgoszcz 1930, s. 1112

6 Informacje ustne mieszkańców sąsiedniej wsi Policzna

7 Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Juchniewicz Ewa, Rogalewska Ewa, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Wojnówce, Białystok 1985 r., maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku; Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Katalog parków i ogrodów zabytkowych województwa białostockiego, katalog szczegółowy hasło nr 159, Białystok 1988, maszynopis w posiadaniu Oddziału Wojewódzkiego Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Białymstoku

 

Inne źródła:

AGAD, Zbiór Kartograficzny, nr 83-13

Województwo białostockie, Skala 1:25000. Zarząd Topograficzny Sztabu Generalnego, Warszawa 1962 r. (mapa obrębowa powiatów)

 

 

 

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród dworski, Wojnówka, józef maroszekKategoria:dworski