rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeWoroniec

Park dworski - stanowiący część rozległego, krajobrazowego założenia powstałego w okresie od połowy XIX w. do końca lat 70. tego stulecia na miejscu folwarku założonego tu w XVI w., powiększonego o osadę folwarczną na przełomie XIX i XX w. oraz o duże sadu w latach 30. XX w.

Dawna nazwa: Woroniec

Gmina: Biała Podlaska

Położenie obiektu: na północ od traktu z Białej Podlaskiej do Międzyrzeca Podlaskiego, na południe od rzeczki (obecnego rowu) i w jej bezpośrednim sąsiedztwie, w sąsiedztwie lasów okalających kompozycję od wschodu i południa, przy skrzyżowaniu lokalnych dróg do wsi Zabłocie, Swory i Krzymowskie

 

Folwark Woroniec założony został na terenie dóbr bialskich nadanych w XV w. przez Władysława Jagiełłę Janowi Nassucie1 i należących następnie do jego syna Jana Nassutowicza, później do córki Jana Nassutowicza Anny, która wniosła je w dom Zabrzezińskich, a które następnie wraz z ręką córki Anny dostały się Jerzemu Illiniczowi, staroście brzeskiemu i przed rokiem 1567 zostały podzielone pomiędzy trzech synów Jerzego Illinicza, zaś pomiędzy 1567 a 1579 r. znalazły się w rękach Radziwiłłów.2

Prawdopodobnie już w XVI w. istniał w Worońcu jakiś folwark, o którego rozplanowaniu nie informują żadne znane źródła historyczne. Po raz pierwszy bowiem folwark Woroniecki został wymieniony w źródłach w roku 17423 lecz pierwszy inwentarz opisowy tego folwarku pochodzi dopiero z roku 1808. W inwentarzu tym czytamy co następuje.

„Opisanie zabudowań folwarku Worońca.

Brama stara z furtką o trzech słupach wrota podwójne z tarcic... Z przyjazdu od wsi Sycyna.

Budynek mieszkalny ekonomiczne, drewniany, stary, dranicami pokryty z wystawą czyli gankiem, w którym ławki do siedzenia... po prawej stronie mieszkanie ekonomiczne a po lewej stronie izba czeladna..., wyszedłszy z mieszkania ekonomicznego ku bramie sworskiej.

Folwark bardzo stary i zgniły dranicami pokryty..., przy tymże folwarku chlewek dla gęsi... w końcu folwarku przy bramie sworskiej chlewek nowy z drzewa piłowanego dla świń słomą pokryty..., przy tym chlewie brama o dwóch słupach sworska stara... za tąż bramą Browarek nad sadzawką z słodownią niegdyś będącą, bardzo stary i zupełnie zdezelowany..., przy tymże browarku sadzawka dla drobiu dobra z dawna jest wyplantowana. Powracając na dziedziniec ku rezydencji mieszkalnej, lamus stary z drzewa piłowanego z wystawą czyli gankiem na dwa piętra zbudowany... Pokrycie tegoż lamusa z dranic stare. Dalej postępując za budynek mieszkalny ekonomiczny, stajnia z drzewa różnego budowania słomą kryta...

Sklep czyli piwnica dla utrzymania nabiału z kamieni murowana, u wierzchu zaś z drzewa piłowanego, pułap z dylów w części już spróchniały, polrycie słomiane...

Lamus drugi z drzewa piłowanego z wystawą czyli gankiem i schodami na górę... pokrycie słomiane...

Brama o trzech słupach syczyńska z furtką na początku już opisana, przy której,

Wołownia z stajnią z drzewa różnego budowania, słomą pokryta..., takowa wołownia i stajnia gałęziami chwojowymi na około jest opatrzona,

Spichlerzów zbożowych dwa..., z drzewa piłowanego o jednym tylko piętrze, słomą pokryte z wystawą czyli gankiem...,

Stodoła z drzewa rozbijanego na pół, już ściany po części pouchylały się... słomą pokryta...

Szopa z drzewa piłowanego na skład siana... słomą pokryta... przy tejże szopie na zawrocie pod jednym słomianym nakryciem szopa druga z różnego drzewa zbudowana... przeciwko tej szopy i wyż wymienionych budowli

Stodoła na skład zboża z drzewa na wpół piłowanego... pokrycie słomiane...

Obora w kwadrat zabudowana z okólnikiem w środku znajdującym się porządna i dobra (dla owiec).

Brama o trzech słupach z furtką dranicami kryta Krzymowska zwana...

Ogrodzenie całe pomienionego dworu z żerdzi dartych...

Studnie dwie, jedna przy budynku mieszkalnym, a druga przy oborze, przy których koryta do pojenia bydła znajdują się z żurawiami, sochami i kluczkami.

Opisanie ogrodów folwarcznych

1mo Od bramy sycyńskiej ogród gdzie są drzewka wiśniowe i chmielu po części znajduje się, przy którym wrota podwójne i furtka. Takowy ogród obszerności morg 1 ½.

2do Przy bramie Krzymowskiej ogród przy którym wrota podwójne znajdują się, obszerności morgów ½.

3to Ogródek przy folwarku mały obszerności morgów ½.

4to Idąc ku Sworom, przy grobli nowy ogród zwany częstokołem ogrodzony, do niego wrota podwójne, morgów 1.

5to Dalej ku Sworom idąc, za groblą ogród zwany owczarski z wrotkami pojedynczymi chrustem ogrodzony, morgów ½.

Takowe ogrody wszystkie są posiewane warzywem i różną ogrodniną...".4

Z przytoczonego inwentarza widać, że w tym czasie założenie folwarczne w Worońcu miało charakter wybitnie utylitarny. Folwark ten stanowił zaplecze gospodarcze dworu Radziwiłłów w pobliskiej Białej i był jednym z największych folwarków dóbr bialskich.5

W roku 1816 spisano następny inwentarz folwarku.

„Opisanie zabudowania w Worońcu.

Budynek ekonomiczny drewniany stary dranicami pokryty na jednej stronie stancje trzy na drugiej stronie izba jedna i komora, tak dach jako i  ściany w kotwie spróchniałe. Folwark bardzo skromny dranicami pobity, w środku sionki, na jednej stronie stancja i alkierz, na drugiej izba i komora, zupełnie w złym stanie.

Chlew dla trzody chlewnej z drzewa rżniętego, słomą pokryty, w nim przedziałów pięć i tyleż drzwi, jeszcze dobry.

W miejscu browarku nad sadzawką budynek z drzewa starego zabudowany, dranicami pobity, w nim stancja i alkierz.

Browar nowozabudowany z drzewa rżniętego, słomą pokryty, w nim hornów na kotłów cztery znajduje się.

Studnia przy browarze wycembrowana ze wszystkim porządna i dobra.

Słodownia pod tymże samym nakryciem co i browar, z drzewa rżniętego, nowozbudowana z piecem do suszenia słodu, zupełnie dobra.

Lamus stary z drzewa piłowanego z wystawą na dwa piętra, od spodu dach dranicami pobity, a z wierzchu słomą pokryty, pustkami stoi.

Sklep czyli piwnica do utrzymywania nabiału z kamieni murowana, słomą pokryta, dobra.

Lamus drugi z drzewa piłowanego na dwa piętra, dranicami pobity, dach i ściany stare.

Wołownia przy browarze nowopobudowana z drzewa rozebranego z chałup pustych we wsi Sworach, słomą pokryta, reperacji potrzebująca.

Stodoła z drzewa starego i nowego przestawiona, o trzech bokach, słomą pokryta, dobra.

Stodoła z drzewa rżniętego na skład siana, dawnego budowania, słomą pokryta, zdezelowana, reperacji potrzebuje.

Obora w kwadrat zbudowana z okólnikiem, z drzewa rozbijanego, słomą poszyta, w ścianach i dachu reperacji niewielkiej potrzebująca, jeszcze dobra.

Studnia przy budynku mieszkalnym zawalona.

Studnia przy oborze dobra.

Stajnia z drzewa różnego starego przestawiona słomą poryta, dobra, pod tymże nakryciem młyn konny z tegoż drzewa, dobry.

Bram trzy w ogrodzeniach tego folwarku, reperacji potrzebujące.

Ogrodzenie w części z chrustu w części z żerdzi, wszystko stare".6

Przedstawione wyżej opisy inwentarzowe nie pozwalają na odtworzenie kompozycji założenia folwarcznego. Usytuowanie poszczególnych elementów tego założenia można natomiast częściowo odtworzyć na podstawie Mappy Generalnej Folwarku Woronieckiego i Wsi Do Niego Należących oraz na podstawie Mappy Gruntów Folwarku Woronieckiego, wykonanych w 1779 r.7 Widać tam, że dwór, zwany w inwentarzu budynkiem mieszkalnym ekonomicznym, usytuowany był na osi poprzecznej dużego stawu (leżącego na północ od dziedzińca) i sąsiadował od południowego-zachodu z obszernym dziedzińcem otoczonym od południowego-zachodu i północnego-zachodu zabudowaniami gospodarczymi. Jak wiadomo i z inwentarzy i z wymienionych map, teren zabudowań oraz ogrody użytkowe otoczone były płotami, a do folwarku prowadziły przez bramy w ogrodzeniu drogi od wsi Sycyna (obecnie droga w wśród sadów), od wsi Krzymowskie (obecna aleja prowadząca na północny-zachód do lasu) i od wsi Swory (zachowana do dziś). Biegła też z dziedzińca ścieżka do lasu - później przekształcona w główną oś kompozycji założenia.

W roku 1836 folwark Woroniecki został sprzedany księciu Światopełk-Mirskiemu. W rękach tej rodziny znajdował się później aż do roku 1940.8

Prawdopodobnie Mirscy na początku nie inwestowali w ten folwark, o czym może pośrednio świadczyć dosyć dobry stan zabudowy gospodarczej odnotowany w inwentarzu z 1816 r. Dopiero około połowy XIX wieku rozpoczęto przebudowę tego założenia na większą skalę. Trwała ona do końca lat 70. tego stulecia. Wytyczono wtedy nowy system dróg oraz skomponowano park w sąsiedztwie dworu i stawu. Przebudowa ta objęła też tereny przylegających do siedziby folwarcznej bagien, łąk, pól i lasów. W latach 60. i 70. XIX w. wzniesiono nowy drewniany dwór według projektu Władysława Adolfa Kozłowskiego9 oraz w latach 70. na osi dworu wzniesiono murowaną kaplicę.10 Nowy dwór przesunięto w stosunku do starego na południowy-wschód, tak że stał on teraz na osi południowo-wschodniego brzegu starego stawu, a na zachód od dworu wzniesiono drewnianą oficynę.

Skomponowano wówczas dwie krzyżujące się pod kątem prostym aleje, z których jedna przejęła funkcję głównej drogi dojazdowej, a druga, łącząca dwór z kaplicą i lasem, stanowiła główną oś kompozycji założenia. Aleje te były jednocześnie długimi osiami widokowymi, przy czym oś główna poprowadzona po dawnej drodze do lasu, przedłużona była za kaplicą drogą leśną. Po przebudowie założenie posiadało więc długą oś główną poprowadzoną wzdłuż wcześniej istniejącej ścieżki wiodącej do lasu i wzdłuż południowo-wschodniej granicy dawnego dziedzińca oraz wzdłuż zachodniego brzegu stawu. Na osi głównej, w sąsiedztwie stawu stał dwór, a na południowym zakończeniu tej osi ulokowano kaplicę. Od dworu do kaplicy, wzdłuż osi głównej prowadziła brukowana droga obsadzona aleją lipową. Aleja ta przecinała się pod kątem prostym w połowie swej długości z drugą aleją, posadzoną przy wyprostowanej drodze z Sycyny do Krzymowskich. Jak wspomniano, obie te aleje tworzyły krzyż stanowiący szkielet całego układu kompozycyjnego założenia.

Na południowy-zachód i północny-wschód od dworu mieścił się park skomponowany w duchu krajobrazowym (obejmujący teren dawnego dziedzińca i część terenów sąsiadujących z nim od wschodu, a także naturalne zbiorowisko olsu rosnącego nad rzeczką). Z dworu i parku rozciągały się dalekie widoki, min. na łąki położone na północ od założenia, a powstałe po osuszeniu bagien. Od dworu szła droga biegnąca przy stawie i później na wschód do pól, poprowadzona między warzywnikiem a olsem rosnącym przy rzeczce na wschód od parku. Na północ od rzeczki leżała łąka parkowa zamknięta od północy i zachodu alejami, przy czym droga w alei północnej prowadziła dalej na wschód do leśniczówki. Aleja zachodnia wybiegała poza założenie prowadząc w kierunku północnym i stanowiąc ważny dukt widokowy. Włączone do kompozycji widokowych duże tereny łąk położonych na północ od parku powiązane zostały z dworem kilkoma osiami widokowymi. Podobną rolę miała spełniać aleja prowadząca na północ, z której podczas przejażdżek konnych można było podziwiać rozległe przestrzenie łąk i lasów.

Powstanie tak rozległych kompozycji widokowych można wiązać z polowaniami, które w Worońcu często się odbywały, skupiając liczne grono sąsiadów (tradycja tych polowań kontynuowana była jeszcze w latach międzywojennych XX w.).

Oprócz parku i krajobrazowych kompozycji widokowych, w skład założenia wchodziły też części użytkowe. Na wschód od parku mieścił się obszerny ogród warzywny otoczony od północnego-wschodu i południowego-zachodu szpalerami lipowymi. Natomiast na północny-zachód od parku zlokalizowano obszerną część gospodarczą, położoną na miejscu wcześniejszej, a sąsiadującą od północy i północnego-zachodu z dwoma stawami leżącymi w rozlewiskach rzeczki, przez które rozciągał się daleki widok na łąki ograniczone od północy lasem, a od zachodu zamknięte aleją przy drodze do wsi Swory. Projektantem całej tej kompozycji był zapewne autor projektu dworu Władysław Adolf Kozłowski.11

W latach 80. XIX wieku założenie zostało uprzemysłowione przez Czesława Światopełk Mirskiego. Wzniesiono wówczas gorzelnię, młyn wodny oraz folusz.12 Ukształtowana już kompozycja przestrzenna pozostałych części założenia nie uległa w tym czasie większym zmianom. W tym czasie majątek liczył 3513 morgów (około 1756,5 ha) i składał się z folwarków Woroniec i Franopol oraz attynencji Mirsk, Kostunin i Muszyki. Obszar folwarku Woroniec wynosił: gruntów ornych i ogrodów morgów 1070 (około 535 ha), łąk morgów 361 (około 280,5 ha), lasu morgów 1168 (około 584 ha), pastwisk morgów 161 (około 80,5 ha), nieużytków morgów 46 (około 23 ha). Znajdowały się tu 4 budynki murowane i 35 drewnianych.13

W opisanym stanie majątek przetrwał aż do 1920 r., kiedy zmarł Czesław Światopełk Mirski.14 Jedynie na przełomie XIX i XX w. został wzniesiony został wzniesiony na wschód od osi głównej budynek tzw. ochronki dla sierot15, a w części gospodarczej zbudowano szereg nowych zabudowań. Ponadto, na zachód od założenia, przy drodze do wsi Swory wybudowano osadę folwarczną.

W roku 1923 syn Czesława - Kazimierz Światopełk Mirski rozparcelował dawną attynencję Kostunin o obszarze 72 morgów. Z tego roku pochodzą dane o powierzchni i użytkowaniu gruntów majątku, którego obszar wynosił ogółem 3557 morgów i 203 pręty (około 1778,5 ha), z czego ogrodów warzywnych było 26 morgów i 73 pręty, ogrodów owocowych 4 morgi i 18 prętów, ogrodów spacerowych 1 morga 37 prętów, gruntów ornych 1710 morgów i 262 pręty, łąk oddzielnych 311 morgów i 299 prętów, pastewników 160 morgów i 297 prętów, lasów 1134 morgów i 83 pręty, zarośli 132 morgi i 278 prętów, bagien 13 morgów i 297 prętów, wód 9 morgów i 159 prętów, nieużytków 1 morga i 284 pręty, granic, dróg, wygonów i rowów 48 morgów i 104 prętów, a pod zabudowaniami 1 morga i 117 prętów.16 Prawdopodobnie podana tu powierzchnia ogrodów spacerowych obejmuje tylko najbliższe otoczenie dworu, natomiast reszta parku (w tym cała jego północna część) została wliczona w powierzchnię bagien, łąk, pastwisk lub „granic, dróg, wygonów i rowów".

W latach 30. Kazimierz Światopełk Mirski nastawił się na produkcję sadowniczą i rybną w związku z czym założył obszerne sady na południowy-wschód od parku, zlokalizowane po obu stronach głównej alei dojazdowej przy drodze wiodącej do Sycyny, której część na nowo obsadzono wówczas brzozami. Właściciel ten dokonał także wielu zmian w dotychczasowym wyglądzie założenia. Oprócz nowych nasadzeń w parku uporządkował inne części kompozycji - otoczenie zabudowań gospodarczych i przemysłowych oraz wybiegi i warzywniki. Zostały wtedy urządzone porządne drogi łączące zabudowania, a miedzy drogami założono trawniki otoczone żywopłotami, co nadało całości terenu zwartość kompozycyjną i estetyczny wygląd. Ponadto ogrodzono zabudowania gospodarcze i teren kaplicy drewnianym parkanem na murowanych słupach, a także posadzono szpaler świerkowy w lesie za kaplicą, przy drodze na przedłużeniu osi głównej.17 Po rozbudowie całość kompozycji zajęła obszar o powierzchni około 69,6 ha, z czego park zajmował około 8,5 ha.

Kazimierz Mirski, który był znanym działaczem społecznym, posłem na Sejm RP, a także (w latach 1938-1939) prezesem Zarządu Głównego Związku Ziemian, utrzymywał całe założenie w doskonałym stanie aż do roku 1940.18

W roku 1941 Kazimierz Mirski został aresztowany i wywieziony do Oświęcimia, gdzie zginął. Majątek przeszedł następnie pod przymusowy zarząd niemiecki. Niemcy rozebrali tam gorzelnię i część zabudowań gospodarczych. W roku 1944 we dworze kwaterowały wojska radzieckie, które go zdewastowały.

Po wojnie majątek został w roku 1944 częściowo rozparcelowany. Lasy przejął Zarząd Lasów Państwowych, a resztę gruntów - około 300 ha - przekazano Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu Woroniec (podległemu Zespołowi PGR w Roskoszy), który spowodował szybką dewastację dawnej kompozycji. Dawną ochronkę przejęła szkoła podstawowa, która użytkowała ją jeszcze w latach 80. XX w.

Po przejęciu dworu przez PGR ulokowano w nim mieszkania dla jego pracowników, którzy w szybkim tempie doprowadzili ten budynek do ruiny, toteż w roku 1979 został on rozebrany.19 Rozebrano też część innych budynków dworskich, zniszczono stare ogrodzenia i większość dróg, z wyjątkiem głównych dróg jezdnych (a na głównej drodze dojazdowej łączącej obiekt z szosą Biała Podlaska - Międzyrzec Podlaski położono nawierzchnię asfaltową). Zdewastowano i zaśmiecono dużą ilością szopek teren dawnej osady folwarcznej, z której przetrwały 2 czworaki, natomiast nowe zabudowania mieszkalne wraz z towarzyszącymi im budynkami gospodarczymi i ogródkami zlokalizowano przy alei brzozowej prowadzącej do lasu, a stanowiącej północno-zachodnie ramię krzyża alei.20

Przez okres czterdziestu powojennych lat założenie pozbawione było konserwacji i systematycznie je przekształcano wznosząc nowe zabudowania i ogrodzenia. W efekcie zanikły drogi parkowe, zdewastowano drogi jezdne, część terenu parku zajęły olsy i zarośla, tereny nad rzeczką uległy podtopieniu, w parku wydeptano i wyjeżdżono nowe drogi i ścieżki, ogrodzono część parku i staw, zlokalizowano w części parku pasiekę, zanikła część parkowych trawników i żywopłotów, a w zamian pojawiły się tam nieużytki, powstały place jezdne, podwórze w sąsiedztwie dawnej oficyny oraz pola uprawne i warzywniki. Staw został oddzielony od reszty parku ogrodzeniem z siatki. Po tych zmianach krajobrazowa kompozycja parku praktycznie przestała istnieć. Powiększył się natomiast teren sadów o obszar położony na południowy-wschód od dawniejszych sadów dworskich, a przylegający do szosy z Białej Podlaskiej do Międzyrzeca Podlaskiego.21

Trudno ocenić, czy do lat 80. XX w. przetrwały jakieś elementy z kompozycji folwarku funkcjonującego w Worońcu od XVI do XVIII wieku. Z kompozycji istniejącej w II połowie wieku XVIII zachowały się natomiast: staw, dawna droga do Sycyny (później biegnąca przez teren sadów), miejsce lokalizacji części zabudowań gospodarczych (na północny-zachód od parku), ścieżka wyznaczająca przebieg dawnej drogi do wsi Swory, droga prowadząca do lasu (później główna oś kompozycyjna założenia) oraz część drzew rosnących w sąsiedztwie ówczesnych zabudowań i w lesie (pozostawionych później w otoczeniu kaplicy).22

Z dziewiętnastowiecznej kompozycji, wprowadzanej od połowy XIX w. do końca lat 70. tego stulecia, zachowały się do lat 80. XX w.: krzyżowe aleje (w tym główna oś założenia), kaplica, droga leśna stanowiąca przedłużenie osi głównej, oficyna, część drzew parku, teren warzywnika, ols nadrzeczny, droga i fragment alei biegnącej na północ od założenia, aleja przy drodze do wsi Swory, część dalekich widoków na łąki i lasy położone na północ, północny-wschód i północny-zachód od założenia oraz rozlewiska wodne stanowiące pozostałości po dwóch stawach (położonych na północny-zachód od części gospodarczej). Spośród elementów późniejszych przetrwały niektóre zabudowania gospodarcze wznoszone na przełomie XIX i XX w. - murowane spichrz, magazyn, obora i wozownia oraz drewniana stodoła i drewniany budynek dawnej ochronki (zajęty przez szkołę), a także 2 drewniane czworaki. Ponadto zachowały się założone w latach 30. XX w. duże sady (które w latach powojennych zostały jeszcze powiększone) oraz część nasadzeń drzew ozdobnych z okresu międzywojennego.23

W roku 1981 występowały na terenie obiektu 43 gatunki drzew i krzewów. Rosło tu wiele starych drzew skupiających się w długich alejach i w szpalerach oraz na terenie dawnego parku. Najstarszymi były pochodzące z przełomu XVIII i XIX w. i początku XIX w. dęby rosnące w sąsiedztwie kaplicy, prawdopodobnie pozostawione z dawnego lasu, mające średnice pni od 80 do 106 cm oraz lipy o średnicach pni 80-95 cm, rosnące na terenie dawnego parku. Większość starych drzew założenia pochodziła z nasadzeń dokonywanych od lat 50. XIX w. do końca tego stulecia. Do tej grupy wiekowej należały drzewa różnych gatunków o średnicach pni dochodzących do 80 cm. Na terenie założenia rósł też stary ols z drzewami o średnicach pni do 60 cm, a także poza nim kilka olsz wyrosłych z samosiewów o średnicach pni do 85 cm. Ponadto, niezbyt duża ilość starych drzew pochodziła z początku XX w. i z okresu międzywojennego tego stulecia, w tym brzozy z alei dojazdowej. Opisaną roślinność obiektu uzupełniały drzewa owocowe dawnych sadów, żywopłoty, liczne zarośla i młode lasy porastające głównie teren parku i jego sąsiedztwo. Istotnym komponentem kompozycji widokowych były też duże, stare lasy sąsiadujące z kompozycją krajobrazową i zamykające widoki na łąki leżące na północ od założenia, a także lasy otaczające kaplicę i sady.24

Większość cech dawnej, rozległej i cennej kompozycji krajobrazowej obiektu została do lat 80. XX w. zachowana toteż rola założenia w krajobrazie nie uległa zbyt wielkiemu zmniejszeniu. Raziła jednak dewastacja terenu założenia, zwłaszcza parku, części gospodarczej i dawnej osady folwarcznej, w której wyniku estetyczny obraz centralnych punktów tej wielkiej kompozycji krajobrazowej był niemalże zaprzeczeniem dawnego wyglądu i budził różne negatywne odczucia. Istotna pozostała natomiast rola obiektu w kształtowaniu przyrodniczych warunków otaczającego terenu, w tym wpływ na stabilizację stosunków wodnych, poprawę mikroklimatu i warunki upraw. Bogata roślinność założenia stanowiła też siedlisko dla wielu gatunków ptactwa i dla drobnej zwierzyny.25

Ewa Bończak-Kucharczyk

 

Źródła:

1 Wawrzyńczyk Alina, Rozwój wielkiej własności ziemskiej na Podlasiu w XV i XVI wieku, Wrocław 1951, s. 45

2 Wawrzyńczyk Alina, Rozwój wielkiej własności ziemskiej na Podlasiu w XV i XVI wieku, Wrocław 1951, s. 45

3 AGAD, Archiwum Radziwiłłowskie, dz. XXV, nr 129, Inwentarz hrabstwa bialskiego... 1742

4 AGAD, Archiwum Radziwiłłowskie, dz. XXV, nr 4612, Inwentarz folwarku Worońca, 24 czerwca 1808

5 Biblioteka Zielińskich w Płocku, nr 24, mapa zbiorcza w atlasie dóbr hrabstwa bialskiego Radziwiłłów, 1781

6 AGAD, Archiwum Radziwiłłowskie, dz. XXV, nr 4613, Inwentarz folwarku Worońca, 26 marca 1816

7 Biblioteka Zielińskich w Płocku, nr 24, Atlas map dóbr hrabstwa bialskiego Radziwiłłów..., w tym Mappa Generalna Folwarku Woronieckiego i Wsi do Niego Należących oraz Mappa Gruntów Folwarku Woronieckiego

8 AGAD, Archiwum Radziwiłłowskie, dz. XXV, nr 4612 - na okładce inwentarza dopisek ołówkiem „przedany Mirskiemu w 1836 r."

9 Łoza Stanisław, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 163

10 Informacje ustne Ryszkowskiego Stanisława, zam. w Worońcu

11 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Worońcu, Biała Podlaska 1981, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

12 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII, Warszawa 1893, s. 952 (hasło Woroniec)

13 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII, Warszawa 1893, s. 952 (hasło Woroniec)

14 Jego syn Kazimierz wmurował w ścianę kaplicy tablicę następującej treści: „ŚP. Czesław Ks. Światopełk-Mirski ur. w Warszawie 19/1 1862 Prawy syn ojczyzny, rolnik i przemysłowiec szerzył kulturę i oświatę sercem służył ludziom, otoczony szacunkiem i umiłowaniem umarł w Worońcu w D. 4/IV 1920"

15 Informacje ustne Ryszkowskiego Stanisława, zam. w Worońcu

16 AP Lublin, Okręgowy Urząd Ziemski w Lublinie, nr 2627, Akta parcelacji majątku Woroniec, 1923

17 Informacje ustne Ryszkowskiego Stanisława, zam. w Worońcu

18 Polski Słownik Biograficzny, t. XXI/2, z. 89, Ossolineum 1976, s. 351, hasło Mirski Kazimierz

19 Kseniak Mieczysław, Parki wiejskie Lubelszczyzny oraz podstawy ich ochrony konserwatorskiej i rewaloryzacji, maszynopis pracy doktorskiej na UMCS Lublin 1978, Załącznik, cz. I, s. 144, Woroniec - autor opisując założenie w Worońcu podaje, że wówczas (w 1978 r.) istniał jeszcze dwór, który zapewne został rozebrany w 1979 r., jak to podaje Stanisław Ryszkowski

20 Informacje ustne Ryszkowskiego Stanisława, zam. w Worońcu

21 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Worońcu, Biała Podlaska 1981, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

22 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Worońcu, Biała Podlaska 1981, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

23 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Worońcu, Biała Podlaska 1981, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

24 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Worońcu, Biała Podlaska 1981, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

25 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Worońcu, Biała Podlaska 1981, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

 

Inne źródła:

AGAD, Zbiory Kartograficzne, Topograficzna Karta Królestwa Polskiego (1822-1843), Warszawa 1839, Skala 1: 126000 [tzw. Mapa Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego]

 

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, park dworski, WoroniecKategoria:dworski