rejestracja
Strona głównaNowościSpis obiektówIndeks nazwiskPublikuj u nasTekstyInne źródła

informacjeZagościniec

Ogród dworski - powstały po 1863 r. jako część wielofunkcyjnego założenia

Dawna nazwa: Zagościniec, Maciejówka

Gmina: Piszczac

Położenie obiektu: na południowym skraju większego kompleksu leśnego, na płaskim terenie, na północ od Kościeniewicz (pierwotnego centrum dóbr), z dala od uczęszczanych dróg

 

Założenie dworsko=ogrodowe w Zagościńcu nie należy do starych, bowiem jeszcze na Mapie Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego z 1839 r, na jego miejscu widnieje jedynie krzyż.1 Powstanie tego założenia związane było z podziałami własnościowymi dóbr Kościeniewicze, jakie miały miejsce po 1863 r. W wyniku tych podziałów Maciej Ługowski wzniósł na otrzymanym dziale ziemi drewniany dwór, który został nazwany Zagościńcem bo w stosunku do Kościeniewicz znajdował się po drugiej stronie gościńca wiodącego do Piszczaca. Pierwotnie nazywano go też Maciejówką - od imienia właściciela.2

Jednocześnie z budową dworu, który wzniesiono około 1870 r., skomponowano niewielkie założenie ogrodowe o bardzo tradycyjnej formie. Składało się ono z eliptycznego podjazdu przed dworem obsadzonego dookoła drzewami oraz z prostokątnego, usytuowanego na zachód od dworu sadu, otoczonego szpalerami drzew różnych gatunków. W sadzie tym rosły też w sąsiedztwie dworu kwiaty i krzewy ozdobne. Na wschód i północny-wschód od dworu i podjazdu znajdowała się część gospodarcza założenia, w której obszerny dziedziniec otaczały budynki (czworak, wozownia, stajnia, obora, spichrz, stodoła i budynek inwentarski). Na północ od dworu i sadu, a na zachód od części gospodarczej wykopano staw, wokół którego wprowadzono uprawy warzyw. Całość tej skromnej kompozycji należało uznać za bezstylową, jako że ani swobodny układ wokół podjazdu, ani regularność sadu bądź inne elementy układu przestrzennego nie były świadomym nawiązaniem do żadnego ze stylów historycznych, ani też nie były na tyle dominujące by uznać całość za nieświadome naśladownictwo jakiegoś wcześniejszego stylu lub maniery. Granice założenia od wschodu i zachodu podkreślały drogi ziemne prowadzące do pól. Do majątku prowadziły dwie główne drogi dojazdowe - od strony wsi Podlasy oraz od południa z Kościeniewicz. Z założenia wybiegały też dwie inne drogi -  w kierunku południowo-zachodnim (do lasu i wsi Ortel) oraz w kierunku wschodnim (do lasu).

W roku 1895 ogólny obszar majątku wynosił 250 morgów (około 125 ha), z czego 140 morgów (około 70 ha) roli, 47 morgów (około 23,5 ha) łąk, 17 morgów (około 8,5 ha) pastwisk, 19 morgów (około 9,5 ha) lasu, 39 morgów (około 19,5 ha) zarośli, 2 morgi (około 1 ha) wody i 5 morgów (około 2,5 ha) nieużytków. Stały tutaj 2 drewniane budynki mieszkalne.3

Be większych zmian założenie przetrwało okres I wojny światowej. Po wojnie Maria Ługowska skupiła prawa własności do poszczególnych części majątku od pozostałych spadkobierców Macieja Ługowskiego i około 1930 r. stała się właścicielką całych dóbr Zagościniec.4 Jednocześnie jednak część gruntów rolnych została w tym okresie z uwagi na trudności finansowe rozsprzedana rolnikom z okolicznych wsi, toteż przed 1939 rokiem ogólny obszar dóbr wynosił około 150 ha.5 W okresie międzywojennym dostawiono też w części gospodarczej różne budynki (m.in. stojące na południe od obecnej drogi dojazdowej). Poza tym, ukształtowana wcześniej kompozycja przestrzenna założenia nie ulegała większym zmianom. Jej całość zajmowała wówczas obszar o powierzchni około 6 ha.

Okres II wojny światowej założenie przetrwało bez większych zniszczeń, natomiast po wojnie majątek został rozparcelowany, przy czym pozostawiono właścicielce niewielką resztówkę o powierzchni około 2,25 ha, obejmującą dwór i bezpośrednio doń przylegające grunty. Maria Wroczyńska (wcześniej Ługowska) była po II wojnie światowej osobą samotną wychowującą córkę, toteż nie była w stanie zapewnić swojej siedzibie należytej opieki i konserwacji. Założenie więc z roku na rok podupadało. Zostały tam m.in. rozebrane jako niepotrzebne w tak małym gospodarstwie i będące w złym stanie, wszystkie budynki gospodarcze. Poza tym, pojawiły się szopy i ubikacja (na północ od dworu), 3 zagrody w sąsiedztwie dawnych ogrodów, niewielkie uprawy warzyw oraz grupy zarośli, Zmieniono też w obrębie założenia przebieg głównej drogi dojazdowej z Podlas - biegała ona po zmianie bardziej na północ i prowadziła przez dziedziniec gospodarczy do podjazdu.6

Na początku lat 70. XX w. gospodarstwo to przejęła córka Marii Wroczyńskiej - Barbara, która usiłowała przywrócić mu przynajmniej częściowo charakter, jaki miało ono w czasach jej dziadów.

Do lat 80. XX w. z kompozycji dworsko-ogrodowej założonej w Zagościńcu po 1863 r. i trwającej z niewielkim zmianami do 1939 r. zachowały się dwór i czytelny schemat dawnego rozplanowania otaczającego go terenu tj. podjazdu i kwatery sadu, a nie zachowały się pozostałe części założenia, podobnie jak nie przetrwały zabudowania wznoszone w części gospodarczej w latach późniejszych.7

W 1982 r. roślinność obiektu składała się z 25 gatunków drzew i krzewów. Była dość uboga w stare drzewa, które skupiały się w szpalerach wokół dawnego sadu oraz dookoła dawnego podjazdu. Najstarszymi drzewami były tu lipy i klony o średnicach pni 80 do 100 cm, pochodzące z nasadzeń dokonywanych w II połowie XIX wieku. Niektóre z nich miały charakter pomnikowy, np. lipa rosnąca przy dworze o średnicy pnia 100 cm, lipa przy drodze dojazdowej o średnicy pnia 100 cm oraz lipa o średnicy pnia 95 cm, rosnąca w południowo-zachodnim rogu założenia. Oprócz tego rosły w Zagościńcu stare drzewa z końca XIX w. i z początku wieku XX - klony, jesiony, graby, kasztanowce o średnicach pni do 70 cm. Tę starą roślinność uzupełniały: niewielka ilość sadzonych młodych drzew , nieliczne krzewy ozdobne oraz zarośla otaczające dawny sad i dawny podjazd, a także szpaler śliw lubaszek rosnący na północ od dworu.8

Rola zachowanych części założenia w krajobrazie nie była zbyt wielka i sprowadzała się do tego, że stanowiły one przykład pewnego typu organizacji terenów ogrodowych, w którym umieszczony pośrodku założenia dwór z podjazdem otoczony został przez sad (ograniczony szpalerami drzew) i zabudowania gospodarcze. Chociaż nie było tu już danych zabudowań, to jednak stare drzewa z dawnych nasadzeń wyodrębniały się w krajobrazie okolicznych pól i lasów jako widoczna z daleka zwarta grupa drzewostanu.9

EBK

 

Zagościniec - dwór

Dwór w Zagościńcu - stan współczesny
Publ. www.dwory.cal.pl

 

Źródła:

1 AGAD, Zbiory Kartograficzne, Topograficzna Karta Królestwa Polskiego (1822-1843), Warszawa 1839, Skala 1: 126000 [tzw. Mapa Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego], kol. VI, sekcja VI

2 Informacje ustne Barbary Wroczyńskiej, zam. w Zagościńcu właścicielki założenia w 1982 r.

3 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV, Warszawa 1895, s. 273

4 AP Lublin, Okręgowy Urząd Ziemski, nr 2632 i 2633, akta dotyczące przeniesienia tytuły własności majątku Zagościniec

5 Informacje ustne Barbary Wroczyńskiej, zam. w Zagościńcu właścicielki założenia w 1982 r.

6 Informacje ustne Barbary Wroczyńskiej, zam. w Zagościńcu właścicielki założenia w 1982 r.; Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Zagościńcu, Biała Podlaska 1982, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

7 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Zagościńcu, Biała Podlaska 1982, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

8 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Zagościńcu, Biała Podlaska 1982, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

9 Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Szydłowski Jan, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Zagościńcu, Biała Podlaska 1982, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Białej Podlaskiej

 

Inne źródła:

Biblioteka Uniwersytecka KUL, Zbiory Kartograficzne, M 1720, Mapa taktyczna Polski, skala 1:100000, WIG, około 1927, pas 41, słup 37

Plan Gut Zagościniec Kreis Biała Podlaska, około 1941, kopia ozalidowa w posiadaniu Barbary Wroczyńskiej, zam. w Zagościńcu

 

 

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, ogród dworski, ZagościniecKategoria:dworski