Myców

Park dworski - krajobrazowy, powstały jako część większego założenia dworsko-ogrodowego w I i w II połowie XIX w., na miejscu barokowej kompozycji założonej w XVIII wieku w oparciu o siedemnastowieczny kwaterowy układ ukształtowany przy założonej w XVI wieku siedzibie dworskiej

Dawna nazwa: Myców

Gmina: Dołhobyczów

Położenie obiektu: na południe od rzeki Warężanki, a na wschód od wsi i drogi łączącej zagrody wsi, na północnym stoku niewielkiego wzgórza opadającego do doliny strumienia, u którego źródeł wykopano staw

Myców to stara wieś, w której już w 1531 r. były 4 łany ziemi obrabianej przez miejscowych chłopów, a dodatkowo wydzielono tu grunty kaplicy, w tym czasie stanowiące pustkę.¹ Była to wówczas zapewne niewielka, jednowioskowa włość, a istniejąca tu kaplica (w regestrze określana jako ecclesia) była pewnie kaplicą dworską, jakich wiele wznoszono w tym okresie w dobrach szlacheckich. Miejsce lokalizacji tej kaplicy nie jest dziś znane. Być może stała ona w tym samym miejscu, w którym w XVIII wieku wybudowano istniejącą do dziś cerkiew pod wezwaniem św. Mikołaja.

W 1435 r. Myców należał do podkomorzego bełskiego i starosty buskiego Gotarda z Falęcic, którego potomkowie zaczęli się nazywać Micowskimi. Micowscy w 1567 roku sprzedali dobra Matczyńskim. W latach 1693-1698 właścicielem Mycowa był Adam Bełżecki, stolnik bełski.

Ukształtowanie terenu oraz lokalne cieki wodne zdecydowały o położeniu w Mycowie dworu, kaplicy oraz wsi. Siedziba dworska musiała się znajdować na wschód od wsi, na północnym stoku niewielkiego wzgórza, z którego rozciągał się widok na wieś i kaplicę. Zapewne już w XVI w. wykopany został w dolinie strumienia - dopływu Warężanki - obszerny, hodowlany staw dworski, zasilany w wodę źródłami, które wcześniej dawały początek strumieniowi. Takie usytuowanie dworu za wsią i w pobliżu sporego zbiornika wodnego wynikało być może i stąd, że Myców leżał przy trasie, po której pędzono na Śląsk bydło wołyńskie, stanowiące w czasach nowożytnych jeden z głównych (obok zboża) towarów eksportowanych z tych ziem. Ze względu na swoje położenie Myców nadawał się bowiem świetnie do pełnienia funkcji stacji postojowej na tej trasie.

Wobec szczupłości dostępnych materiałów historycznych trudno ustalić, jakie były przemiany przestrzenne tego założenia od XVI do XIX wieku. Na podstawie planu założenia z 1854 r.² można przypuszczać, że siedziba dworska w Mycowie otrzymała (zapewne w XVII wieku) układ przestrzenny dostosowujący w umiejętny sposób barokowe zasady kompozycji do lokalnych warunków. Chociaż zręby kwaterowego układu tej kompozycji mogły powstać już wcześniej - w XVI wieku. Ten kwaterowy układ rozbudowano, jak się wydaje, w wieku XVIII, wznosząc kolejne budynki gospodarcze i urządzając kolejne ogrody użytkowe. Należy zwrócić uwagę, że układ przestrzenny przestawiony na tym planie nie jest jednorodny i wyraźnie składa się z elementów powstałych w różnych okresach historycznych, będących efektem nawarstwiających się w ciągu wieków przekształceń i przebudów. Widoczne są tam np. budynki gospodarcze zgrupowane przy kilku dziedzińcach, co skłania do wniosku, że pierwotnie było ich znacznie mniej i otaczały one jeden dziedziniec, a dopiero kolejne, następujące w XVII i w XVIII wieku rozbudowy doprowadziły do powstania tak skomplikowanego układu. Podobnie park, ukazany na planie jako kompozycja krajobrazowa z elementami regularnymi, stanowi zapewne konglomerat elementów wcześniejszej, regularnej kompozycji i późniejszej kompozycji swobodnej.

Kompozycję założenia dworskiego w Mycowie podzielono na dwie części. Część zachodnia, położona niżej nad stawem była częścią gospodarczą zajętą przez zabudowania gospodarcze i staw wykorzystywany dla potrzeb folwarku. Wschodnia część założenia położona była znacznie wyżej (na północnym stoku wzgórza) i miała funkcje rezydencjonalno - ozdobne. Znajdował się tu dwór (jak wynika z planu alkierzowy) usytuowany na osi drogi wiodącej do założenia od południa. Drogę tę, równoległą do traktu Oserdów - Myców, obsadzono aleją i miała ona wyraźnie paradny charakter. Przed dworem urządzono w XIX w. owalny gazon, ale wcześniej mieścił się tam zapewne reprezentacyjny dziedziniec umożliwiający właściwe eksponowanie tego budynku. Pomiędzy dziedzińcem a drogami, które od południa i wschodu zamykały teren założenia, znajdował się park, pierwotnie regularny, a w I połowie XIX wieku częściowo przekształcony w duchu krajobrazowym. Niestety, jego wewnętrzna kompozycja została na dziewiętnastowiecznym planie ujęta w sposób bardzo schematyczny.

Od północy i wschodu teren dziedzińca przed dworem i wnętrze za dworem ograniczały kulisy dwóch załamanych pod kątami prostymi szpalerów, które zasłaniały teren części gospodarczej, a także, co było dość rzadkie, zasłaniały również i staw. Charakterystyczne było rozmieszczenie budynków w części ozdobno-reprezentacyjnej. Inne poza dworem budynki były tam bowiem usytuowane w narożnikach dziedzińca, tuż przy parku oraz w połowie wschodniego boku dziedzińca i przy południowo-zachodnim jego narożniku - zapewne przy południowej wewnętrznej drodze wiodącej od dworu do folwarku. Inna droga do folwarku prowadziła prawdopodobnie wzdłuż północnego, bardziej oddalonego od dworu szpaleru. Położenie dworu na wzgórzu sprawiało, że z jego okien rozciągał się rozległy widok w kierunku północno-zachodnim na cerkiew św. Mikołaja i zachodnim na zabudowania wsi. Wspomniane wcześniej szpalery z uwagi na znacznie niższe w stosunku do dworu położenie zasłaniały jedynie widok z dworu na zabudowania gospodarcze i zachodnią część stawu.

Na początku XIX w. Myców stanowił własność Głogowskich, a następnie należał do Wiktora Obniskiego. W tym czasie w Mycowie zbudowano murowany, dwukondygnacyjny, klasycystyczny pałacyk połączony dwunastokolumnową galerią z oficyną (zastępując wcześniejszy dwór drewniany) oraz założono park w stylu romantycznym.

Po przebudowie, jaka nastąpiła w I połowie XIX wieku Myców uzyskał kształt widoczny na planie z 1854 r. Do dworu wiodła nadal od południa reprezentacyjna aleja dojazdowa kończąca się eliptycznym podjazdem. Dwór otoczony był parkiem wyraźnie podzielonym na dwie części. Część bliższa dworu miała charakter krajobrazowy i obejmowała oprócz otoczenia dworu także tereny położone między dworem a budynkami gospodarczymi i stawem oraz tereny leżące na wschód od stawu (na stoku wzgórza). Biegły tam płynne drogi pomiędzy klombami drzew i krzewów, wokół dużych otwartych wnętrz i wokół stawu. Tworzyły one też kilka nieregularnych pętli - jedną za dworem, drugą na północ od dużego budynku stojącego na skraju części gospodarczej i trzecią nad stawem. Pozostawione z wcześniejszego układu kulisy oddzielały wnętrze z dworem od wnętrza przylegającego do stawu i regularnego wnętrza leżącego na zachód od dworu.

Z opisaną częścią parku sąsiadowała od wschodu i południa część mocno zadrzewiona, mająca zapewne charakter leśny, której kompozycji plan nie ukazywał. Pierwotny charakter tych terenów nie jest znany. Mógł to być dawniej zwierzyniec, ale też mogły to być włączone w obręb parku tereny większego niegdyś lasu, sąsiadującego z siedzibą dworską, a nawet tereny po dawnej barokowej kompozycji, zajęte wcześniej przez boskiety, czy labirynty, bądź też przynajmniej przez promenady o strzyżonych szpalerach i prospekty widokowe. Część ta przecięta była aleją dojazdową i ograniczona innymi drogami jezdnymi. Na granicy obu części parku stały cztery budynki o nieznanym dziś przeznaczeniu.

Na północny-wschód od parku mieścił się sad zajmujący skłon sąsiedniego wzgórza, dobrze widoczny z dworu i parku. Na zachód od parku stały liczne i obszerne budynki gospodarcze otaczające kilka dziedzińców i sąsiadujące ze stawem. Na północny-zachód od nich, a na zachód od stawu, znajdowały się ogrody o nieznanej dziś funkcji. Te gospodarcze części założenia pozostały regularne, podobnie jak sąsiadujące z nimi ogrody użytkowe. Sądząc z oznaczeń na planie, ogród przylegający do budynków gospodarczych zbliżony być musiał do leśnej części parku. Na zachód od niego leżał ogród użytkowy - warzywno-owocowy, który sąsiadował z kolejnymi budynkami zgrupowanymi przy skrzyżowaniu drogi ze wsi do Oserdowa z drogą biegnącą nad stawem.

Na północ od stawu ciągnęła się dolina strumienia otoczona od wschodu i zachodu wzgórzami zajętymi przez zagrody wsi i towarzyszące im ogrody schodzące na dno doliny i sąsiadujące z biegnącymi doliną drogami. W bezpośrednim sąsiedztwie strumienia leżały łąki, a na wschód od cerkwi część doliny zajmował obszerny plac. Poprzez staw i dolinę rozciągał się z dworu widok na wzniesioną na wzgórzu cerkiew oraz na sąsiadujące z nią zabudowania i ogrody wsi.

W roku 1861 jako właścicielka Mycowa wzmiankowana była Celina Obniska, a w roku 1870 drogą koligacji rodzinnych Myców znalazł się w rękach Hulimków.

W II połowie XIX w. założenie w Mycowie przechodziło podobne przemiany jak inne tego typu obiekty. Wraz z uwłaszczeniem chłopów folwark przeszedł na intensywne formy gospodarowania więc wzniesiono wówczas szereg nowych, murowanych zabudowań gospodarczych, nie zmieniając jednak lokalizacji części gospodarczej i nie naruszając ogólnej kompozycji założenia znanej z planu z 1954 r. Urządzono nowe ogrody użytkowe, a na zachód od nich, po przeciwnej stronie drogi do Oserdowa wybudowano osadę folwarczną składającą się z kilku czworaków i towarzyszących im budynków gospodarczych. Na północny-zachód od stawu wybudowano kilka nowych budynków gospodarczych i założono sad.

Jednocześnie, w tym samym okresie dokonywano kolejnych przeobrażeń parku w duchu krajobrazowym wciągając w obręb krajobrazowej kompozycji całą dolinę strumienia, przy czym miała ona chyba nawiązywać do koncepcji angielskiej fermy i stanowić uporządkowany oraz dobrze zagospodarowany obszar krajobrazu o funkcjach zarówno ozdobnych, jak i rolniczych. Dlatego uporządkowano linię zabudowań i ogrodów wiejskich po obu stronach doliny oraz drogi biegnące granicami wsi od wschodu i zachodu. Z dna doliny usunięto plac i zabudowania wiejskie wprowadzając w zamian łąki otoczone kępami drzew i krzewów, a stanowiące teren spacerów i przejażdżek konnych. Przez tę dolinę poprowadzono nowe, płynne drogi spacerowe, wykorzystując odcinki starych.³ Północny wylot doliny pozostawiono otwarty i rozciągał się stąd widok na dolinę rzeki Warężanki, a ponadto tak sformowano układ nasadzeń i zabudowań wokół doliny aby pozostawić osie widokowe wzdłuż doliny i poprzez nią. Osie te wybiegały na dwór, park, cerkiew, staw i kaplicę.

Ukoronowaniem tych zmian stało się wzniesienie w 1900 r. wybudowanej według projektu Władysława Sadłowskiego⁴ secesyjnej kaplicy na cmentarzu zamykającym od północy całą kompozycję doliny. Mimo, że okres opisywanej przebudowy nie da się dziś bliżej sprecyzować, wydaje się, że wzniesienie tej kaplicy przez Hulimków, ówczesnych właścicieli Mycowa,⁵ zamykało długoletni okres przebudowy założenia.

Ze względu na brak materiałów źródłowych nie można uchwycić przemian wewnętrznej kompozycji parku w II połowie XIX w. i na początku wieku XX. Możemy się zatem jedynie domyślać, że dokonywano tam zmian związanych chociażby z budową nowego dworu i likwidacją starych, regularnych szpalerów oraz że na przełomie XIX i XX wieku park musiał posiadać w pełni rozwiniętą krajobrazową kompozycję. Jednak całkowite zniszczenie tej kompozycji uniemożliwia dziś nawet odtworzenie jest podstawowego schematu. Drastyczne zniszczenie roślinności sprawia też, że nie jest znany skład gatunkowy nasadzeń parkowych dokonywanych w I i w II połowie XIX w. Wnosząc z krajobrazowego charakteru obiektu musiały to być nasadzenia różnogatunkowe, wzbogacone być może w szereg gatunków i odmian rzadkich. Zachowane do dziś ślady starych nasadzeń wskazują na to, że w dużej mierze wykorzystywano też naturalną roślinność nadrzeczną i popularne w innych parkach rośliny, takie jak lipy, białodrzewy, grochodrzewy, wierzby, lilaki, bzy, leszczyny, klony, graby, jesiony i wiązy.

Po wzniesieniu kaplicy w założeniu nie zachodziły aż do I wojny światowej zasadnicze zmiany. Dokonywano jednak nadal nasadzeń uzupełniających, o czym świadczą drzewa alei dojazdowej, które zaczęto sadzić przed 1914 rokiem, a także drzewa z okresu międzywojennego. Obszar w pełni ukształtowanej, wieloczęściowej kompozycji założenia wynosił około 47 ha.

Podczas walk prowadzonych w początkowej fazie I wojny światowej Myców uległ częściowemu zniszczeniu, m.in. uległy wtedy zniszczeniu zabudowania dworskie. Polegli żołnierze zostali pochowani w obrębie założenia, w mogile, na której usypano kopczyk i ustawiono piękny kamienny krzyż.⁶

Po I wojnie światowej ówczesny właściciel dóbr Aleksander Hulimko odbudował zabudowania, a zarząd dóbr powierzył administratorowi, gdyż sam tylko okresowo przebywał w Mycowie poświęcając większość czasu na podróże. Mocno zadłużone dobra mycowskie zostały w 1926 r. sprzedane Janowi Bilińskiemu⁷, który był ich właścicielem do II wojny światowej.

Nowy właściciel postawił na prowadzoną na wysokim poziomie hodowlę toteż stale utrzymywano tu około 100 mlecznych krów. W ramach współpracy z Wojskiem Polskim w majątku trzymano zawsze około 20-30 szt. koni. Ponadto uprawiano tu pszenicę na sprzedaż oraz koniczynę. Obszar dóbr wynosił w tym czasie około 800 ha ziemi uprawnej i około 30 ha lasu. Dbano też w tym okresie o estetykę założenia, a Biliński stale zatrudniał ogrodnika - Franciszka Piluszka.⁸

Druga wojna światowa spowodowała na terenie założenia i w jego sąsiedztwie ogromne zniszczenia. W latach 1939-1941 Myców znalazł się w granicach ZSRR, a dobra tutejsze zamienione zostały w kołchoz. Mieszkańcom wsi odebrano ich ziemię i zostali oni przymusowo wcieleni do tego kołchozu. Po agresji Niemiec na ZSRR dobra zostały przekazane pod zarząd niemiecki. Jednocześnie narastały tragiczne antagonizmy narodowościowe, których kulminacją było zamordowanie przez bandę UPA 23 kwietnia 1944 r. 73 Polaków. Walki z Ukraińcami trwały praktycznie aż do akcji „Wisła", w której wyniku ludność pochodzenia ukraińskiego siłą wysiedlono na Ziemie Zachodnie. Do tego czasu zniszczone zostały zarówno budynki gospodarcze, jak roślinność i cały starszy układ przestrzenny. Zniszczenia objęły i siedzibę dworską i wieś i dolinę strumienia, chociaż ta ostatnia, jako teren najbardziej naturalny, uległa stosunkowo najmniejszej dewastacji.⁹

Wyludnione i wyniszczone tereny przejęło po wojnie Państwowe Gospodarstwo Rolne, które kontynuowało dzieło zniszczenia sukcesywnie usuwając resztki starej kompozycji. Doszczętnie zniszczono park, z którego pozostawiono tylko staw, dwa stare drzewa i przetrzebioną aleję dojazdową.

Na tempie odbudowy Mycowa ze zniszczeń wojennych i walk narodowościowych zaważyło przesunięcie w 1954 r. na zachód granicy PRL w rejonie Bełza i Sokala i objęcie Mycowa ograniczeniami obowiązującymi w strefie nadgranicznej.

Dopiero od połowy lat 50. XX w. przystąpiono w ramach planu sześcioletniego do zagospodarowania porzuconych ziem dworskich i chłopskich, czym zajmowało się wówczas Państwowe Gospodarstwo Rolne. Przeprowadzono tę akcję bez zbytniego zwracania uwagi na dawne powiązania przestrzenne łączące w jedną kompozycję wieś i założenie dworskie. Zniszczony w czasie kolejno po sobie następujących najść Ukraińców murowany dwór został rozebrany, a w jego sąsiedztwie wzniesiono budynek mieszkalno-administracyjny o architekturze czerpiącej wzorce z „dworu polskiego". Większość zabudowań wsi też została zniszczona, bądź zawaliła się w wyniku braku użytkowania. Wspaniałą kaplicę grobową wyszabrowano i zdewastowano. Dawna cerkiew unicka z pięknymi malowidłami użytkowana była w latach 50. i 60. XX w. jako skład nawozów, co doprowadziło do tego, że w latach 80. XX w. stała już nieużytkowana i groziła zawaleniem. W latach 70. XX w. na terenie założenia (na miejscu starych zabudowań gospodarczych i ogrodów użytkowych oraz na części terenu parku) wzniesiono pudełkowate zabudowania inwentarskie, silosy i zabudowania mieszkalne, co spowodowało zniszczenie dawnej krajobrazowej kompozycji, likwidację powiązań widokowych, a w rezultacie również degradację znaczenia tego obiektu w krajobrazie. Na miejscu dawnej osady folwarcznej posadzono las, a do zabudowań doprowadzono nowe drogi. Teren poszatkowano ogrodzeniami, a dużą część obiektu, w tym północną część dawnego parku, zamieniono na nieużytki. Miejsce dawnych zagród zajęły w dużej mierze lasy, wśród których kryły się resztki nasadzeń użytkowych. Przestał istnieć duży sad położony na wschód od parku oraz zdziczał i zarósł sad sąsiadujący ze stawem. W ruinę poszły cerkiew i otaczający ją cmentarz. Część dawnej wsi zajęło nowe osiedle mieszkaniowe. Doprowadzono nową asfaltową drogę z Chłopiatyna i odgrodzono od reszty kompozycji nieużywaną aleję dojazdową. Pozostała tylko malownicza dolina strumienia, w większości wykorzystywana jako łąka kośna, gdzie przetrwała część starych widoków obejmujących cerkiew, staw, cmentarz i secesyjną kaplicę. Ta kompozycja doliny, zamknięta od południa zachowanym starym stawem oraz starymi i nowymi budynkami gospodarczymi, stanowiła odtąd największą atrakcję Mycowa. W pozostałych częściach założenia przetrwały, oprócz alei dojazdowej, tylko ślady dawnego układu przestrzennego, nie przedstawiające już szczególnych wartości estetycznych ani przyrodniczych.¹⁰

W latach 80. XX w. większość terenu założenia użytkował PGR Przewodów, Zakład Rolny w Mycowie, a pozostałe części należały do rolników indywidualnych i Państwowego Funduszu Ziemi.

Z dawnego, szesnastowiecznego układu przestrzennego Mycowa do lat 80. XX w. przetrwały prawdopodobnie takie elementy jak staw w dolinie strumienia (później zapewne przebudowywany), ogólna lokalizacja siedziby dworskiej oraz być może fragmenty dróg biegnących w jej sąsiedztwie. Z regularnej, barokowej kompozycji, rozwijającej się w Mycowie w wiekach XVII i XVIII przetrwały tylko nieliczne elementy - droga alei dojazdowej, część dróg prowadzących do wsi, jedna stara lipa nad stawem oraz ruiny cerkwi św. Mikołaja. Niewiele elementów pozostało również z kompozycji stworzonej w I połowie XIX wieku. Po parku pozostały jedynie ślady w postaci lasu porastającego sąsiedztwo stawu, kilka starych drzew oraz ślady dróg biegnących niegdyś do zabudowań i po granicach ogrodów. Z elementów wprowadzonych podczas przebudowy dokonanej w II połowie XIX w. zachowały się: trzy budynki gospodarcze, część dróg wiodących do zabudowań gospodarczych, układ dróg w obrębie i wokół doliny strumienia, część osi widokowych, część sadu nad stawem, nieliczne drzewa, przekształcone wnętrza położone w dolinie oraz cmentarz u północnego krańca doliny i secesyjna kaplica. Przetrwały też ślady niektórych zagród wiejskich i towarzyszących im ogrodów oraz kilka zagród istniejących nadal na miejscu starych. Z nasadzeń dokonywanych przed 1914 rokiem i w okresie międzywojennym XX w. zachowało się - oprócz jesionów alei dojazdowej - kilkanaście starych drzew rozrzuconych w różnych częściach założenia oraz część lip sadzonych na cmentarzu katolickim przed 1939 r. Ponadto zachował się kamienny krzyż ustawiony ma mogile żołnierzy poległych na początku I wojny światowej, stojący teraz przy skrzyżowaniu dróg dojazdowych w zachodniej części założenia.¹¹

Na uwagę zasługuje też krzyż stojący w dolinie, ustawiony prawdopodobnie na miejscu wcześniejszego krzyża, usytuowanego przy skrzyżowaniu dróg wiejskich przecinających dolinę. Krzyż ten, wzniesiony na początku XX w. jest obecnie jednym z atrakcyjnych elementów widokowych doliny. Zachowały się też pochodzące z różnych lat inne krzyże i nagrobki na cmentarzach w sąsiedztwie cerkwi i kaplicy.

W roku 1988 na terenie obiektu występowały 32 gatunki drzew i krzewów. Stara roślinność założenia została w większości zniszczona, toteż pozostały tu tylko pojedyncze stare drzewa i część drzew z alei dojazdowej (która także została znacznie przetrzebiona). Miejsce dawnych nasadzeń zajęły zarośla, młode drzewa sadzone na terenie PGR oraz lasy, które rosły na terenach dawnej wsi, nad stawem (na części parku) i na miejscu dawnych czworaków. Na terenie dawnego parku rosły nad stawem dwie stare lipy o średnicy pni 153 i 150 cm, pochodzące z nasadzeń osiemnastowiecznych. W tym samym rejonie rosła też topola posadzona w I połowie XIX stulecia. Poza tym, teren dawnego parku zajmowały nieużytki i łąki porośnięte z rzadka zaroślami.¹²

Pozostałe tereny dawnej kompozycji były mało zadrzewione i przetrwały tam nieliczne stare drzewa. Najstarszym z nich była lipa o średnicy pnia 108 cm (chora), rosnąca na zachód od starego budynku mieszkalnego (w sąsiedztwie skrzyżowania dróg dojazdowych) i pochodząca z I połowy XIX w. Przy północnej granicy części gospodarczej rosła lipa o średnicy pnia 68 cm, sadzona w końcu XIX w., w sąsiedztwie budynku biurowego rosła topola czarna o średnicy pnia 78 cm, posadzona w okresie międzywojennym XX w., a obok ruin cerkwi rosły cztery jesiony wyniosłe o średnicach pni 60-70 cm, także posadzone w końcu XIX wieku. Pozostałe z alei dojazdowej stare jesiony pensylwańskie (23 szt.) miały średnice pni od 44 do 66 cm i były w bardzo różnym stanie zdrowotnym. Pochodziły z początku XX w. i z okresu międzywojennego. Nad stawem i przy drodze biegnącej wschodnią granicą dawnej wsi rosło kilka wierzb posadzonych w różnych latach I połowy XX w. W sąsiedztwie tej drogi przetrwały też: jesion o średnicy pnia 55 cm i grochodrzew o średnicy pnia 50 cm (oba z lat międzywojennych XX w.). Na cmentarzu katolickim rosło wśród lasu kilka lip posadzonych przed 1939 r., a na terenie PGR kilka innych drzew w tym samym wieku. Przy drodze wiodącej z Mycowa do Oserdowa, około 400 m od założenia przetrwała też pomnikowa, stara lipa z początku XIX w. lub z końca wieku XVIII, mająca 120 cm średnicy pnia.

W obrębie założenia przetrwała też część starych drzew owocowych z sadów dworskich i chłopskich. Poza tym, oprócz lasów i zarośli rosły w Mycowie młode drzewa, głównie topole, sadzone po II wojnie światowej przy zabudowaniach i przy drogach, wśród których wyróżniało się kilkanaście topól starszych o średnicach pni 40-48 cm. W sąsiedztwie budynku biurowego i hydroforni rosły żywopłoty z ałyczy, a w ogródkach przy domach mieszkalnych rosły kwiaty. Całość uzupełniały młode drzewa i krzewy owocowe rosnące przy blokach i przy zagrodach.¹³

Jak była mowa wcześniej rozległy teren założenia, obejmujący wzgórze z zabudowaniami i ogrodami dworskimi oraz kompozycję doliny strumienia otoczonej przez obiekty sakralne i wieś, stanowił przykład rzadkiego na tych terenach komponowania krajobrazowego elementów nie tylko ozdobnych, ale też różnorodnych części utylitarnych. Poszczególne części tej kompozycji łączyły przebiegające przez dolinę osie widokowe, których część istnieje do dzisiaj. Nie istnieje już za to związek widokowy między dworem i parkiem a cerkwią (zniszczony wraz z dworem i parkiem). Przetrwały natomiast widoki ze wzgórza dworskiego na rozległy staw i ruiny cerkwi.

Znacznemu przekształceniu uległ obraz całej doliny, którą otaczają głównie lasy, a nie jak dawniej zabudowania wsi, ale wnętrza doliny nadal są bardzo malownicze, a cerkiew, kaplica, cmentarze i krzyż nadają im nastrojowego charakteru starości.

Secesyjna kaplica w Mycowie - stan współczesny

www.fotoroztocze.wordpress.com

Niegdyś w widokach z zewnątrz na założenie dominowały zabudowania i ogrody dworskie, a wyróżniał się drzewostan parku i alei dojazdowej, dobrze widoczny od południa, wschodu, północnego-wschodu i południowego-zachodu. Zwracały też uwagę sady dworskie. Po zniszczeniu parku, dworu, sadów, ogrodów użytkowych i większości dworskich budynków gospodarczych funkcje obiektu w krajobrazie znacznie zmalały. W latach 80. XX w. nowe budynki, pola uprawne i nieużytki, które zajęły większość terenów dworskich sprawiają, że tereny te w niczym nie przypominają dawnej kompozycji, a brzydota powojennych zabudowań powodowała, że tereny te wyglądały bardzo nieestetycznie. Korzystnie wyróżniała się wśród nich jedynie aleja dojazdowa prowadząca jednak już tylko do zaniedbanych silosów i obór. Nieliczne zachowane stare budynki i pojedyncze stare drzewa pozostawały skryte wśród nowych zabudowań i ogrodów, podobnie jak niewidoczny z zewnątrz staw parkowy. Jak już wspomniano, największe walory krajobrazowe i kompozycyjne przedstawiały dolina strumienia, widoczne z daleka ruiny cerkwi i malownicze cmentarze.¹⁴

Ewa Bończak-Kucharczyk

Źródła:

¹ Jabłonowski Aleksander, Źródła dziejowe, t. VII, cz. 1, Ziemie ruskie, Ruś Czerwona, Warszawa 1902, s. 245

² AP Lublin, Planu Urzędu Katastralnego w Bełzie, nr 57, Plan dóbr Myców, 1854 r., skala 1:1210

³ Informacje ustne Olejnika Władysława, zam. w Mycowie

⁴ Architekt, 1904 r., nr 7, s. 101-110; Łoza Stanisław, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 266

⁵ Architekt, 1904 r., nr 7, s. 101-110; Łoza Stanisław, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 266

⁶ Informacje ustne Olejnika Władysława, zam. w Mycowie

⁷ Informacje ustne Olejnika Władysława, zam. w Mycowie

⁸ Informacje ustne Olejnika Władysława, zam. w Mycowie

⁹ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicki Jerzy, Żukowski Jacek, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Mycowie, Zamość 1988, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

¹⁰ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicki Jerzy, Żukowski Jacek, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Mycowie, Zamość 1988, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

¹¹ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicki Jerzy, Żukowski Jacek, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Mycowie, Zamość 1988, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

¹² Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicki Jerzy, Żukowski Jacek, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Mycowie, Zamość 1988, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

¹³ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicki Jerzy, Żukowski Jacek, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Mycowie, Zamość 1988, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

¹⁴ Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicki Jerzy, Żukowski Jacek, Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Mycowie, Zamość 1988, maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie - Delegatury w Zamościu

Inne źródła:

AGAD, Zbiór Kartograficzny, Topograficzna Karta Królestwa Polskiego (1822-1843), Warszawa 1839, Skala 1: 126000 [tzw. Mapa Kwatermistrzostwa Wojska Polskiego]

Biblioteka Narodowa w Warszawie, Zbiory Kartograficzne (specjalne), Rosyjska mapa sztabowa, około 1914 r., skala 1:84000

Słowa klucze: ewa bończak-kucharczyk, park dworski, MycówKategoria:dworski