Barokowe ogrody zamkowe Białostocczyzny

Rozwój ogrodów dzisiejszej Białostocczyzny na początku XVII w. przebiegał podobnie jak w pozostałych regionach Rzeczypospolitej.

Obok innych kompozycji powstawały tu i rozrastały się ogrody zamkowe towarzyszące siedzibom ufortyfikowanym, ale liczba tego rodzaju założeń była niewielka.

W latach 20-tych lub 30-tych XVII w. otoczono fortyfikacjami „kamienicę” Wiesiołowskich w Białymstoku. Ogród umieszczono poza obwałowaniami, na osi rezydencji pańskiej, a kwatery ciągnęły się tam aż do rzeki i stawu młyńskiego. Zwierzyniec ulokowano w innym miejscu i wyodrębniała go od siedziby fosa. Inne przykłady ogrodów zamkowych z tego terenu należy odnotować w Tykocinie i Gródku nad Supraślą. Inwentarz twierdzy tykocińskiej z 1701 r. wspominał: „Ogrody: przy stajni jeden, od rzeki Narwi za zamkiem, w rundeliu [tj. barbakanie – przyp. J.M.] drugi”. Czy był to ogród założony jeszcze w trakcie budowy twierdzy w latach 1550-1572, czy później, tego wyjaśnić dziś nie sposób. W 1639 r. Władysław IV obdarzył przywilejem Matysa, ogrodnika zamku tykocińskiego i można się jedynie domyślać, że ogród zamkowy zyskał w tym czasie barokową kompozycję.

Innym przykładem ogrodu zamkowego był Gródek, gdzie w obrębie obwałowań ziemnych w II poł. XVII w. egzystowały zabudowania mieszkalne, gospodarcze oraz ogrody. Droga do tej fortalicji wiodła przez most zwodzony na fosie i wieżę bramną. „Koło tego zamku wał niebarzo wysoki dookoła, na którym dookoła dylem ogrodzono. Woda dookoła niego idzie”. W obrębie obwałowań były dwa ogrody, z których jeden to „ogród włoski za cerkwią, w którym teraz mało ziół jest. Drugi ogród wjeżdżając do zamku w bramę po lewej ręce warzywny”. Zwrócić należy jednak uwagę, że notowane w źródłach pisanych z tego czasu ogrody zamkowe mogły powstać wcześniej. Najdawniejszą bowiem wzmiankę o tego typu ogrodzie, położonym zresztą wewnątrz zamku, znajdujemy w opisie zamku w Mielniku nad Bugiem z 1551 r. Ogrody zamkowe w dobie baroku nie pojawiają się na badanym obszarze w większej liczbie. Poza siedzibami dóbr białostockich i gródeckich, które miały charakter obronny nie znajdujemy wzmianek o fortyfikowaniu innych siedzib pańskich. Odosobnionym też przykładem jest założenie, czy też rozbudowa siedziby dworskiej w obrębie średniowiecznego grodziska w miejscowości Grodzisk, która nastąpiła w dobie wojny północnej, ok. 1709 r. Lokalizacja założenia dworsko-ogrodowego w otoczeniu wałów ziemnych i fosy stwarzała warunki obronne i nadawała temu dworowi charakter fortalicji (zob. Grodzisk). We wszystkich wymienionych obiektach, z wyjątkiem twierdzy w Tykocinie, wydaje się, że elementy fortyfikacyjne miały charakter bardziej dekoracyjny niż militarny. W dużym zapewne stopniu łączyło się to z ideologią sarmatyzmu.

m

Słowa klucze: ogrody barokowe, ogrody zamkoweKategoria:Nowości